Το νέο πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ Στέφανο Κασσελάκη (ΣΚ) τον γνωρίζουμε έναν μόλις μήνα. Πριν την υποψηφιότητά του για την προεδρία, ο δημόσιος λόγος του ήταν ανύπαρκτος έως ισχνός. Στη διάρκεια της προεκλογικής του καμπάνιας, απουσίαζε το διακριτό πολιτικό στίγμα – κυριαρχούσαν οι κοινότοπες αναφορές στην «ανθρωπιά», το «κοινό καλό», το «όλοι μαζί», και, ενίοτε, τη «Δεξιά». Αρκούν αυτά για προβλέψουμε τι θα κάνει ως πρόεδρος; Αν και είναι δύσκολο να κάνουμε ακριβείς προβλέψεις, μπορούμε να προβλέψουμε τάσεις. Ιδού τρείς συν μια προβλέψεις.
Πρώτον, ο ΣΚ είναι πολιτικά αρχάριος – δεν διαθέτει expertise στην ελληνική πολιτική (όπως ο ίδιος έγραψε, έζησε πάνω από το 60% της ζωής του εκτός Ελλάδος). Είναι αυτό σημαντικό; Πάρα πολύ, όπως σε κάθε επάγγελμα. Γιατί; Διότι η πολιτική απαιτεί ως κύρια δεξιότητα, όπως τόνιζε ο μεγάλος φιλόσοφος Ησαΐας Μπερλίν, την ευθυκρισία. Η ευθυκρισία αποκτάται με την επίπονη πρακτική ενασχόληση με ένα αντικείμενο. Η εμπειρία και η τριβή προσδίδουν στο άτομο ημι-ενστικτώδη γνώση – άρρητη γνώση, διαίσθηση – η οποία είναι απολύτως απαραίτητη για την ορθή διάγνωση και ταχεία απόκριση σε σύνθετα προβλήματα.
Μα ο ΣΚ είναι νέος, ευφυής, με καλές σπουδές και επιχειρηματική εμπειρία, οπότε μάλλον θα μάθει γρήγορα. Σωστό, μόνο που η πολιτική, όπως κάθε επάγγελμα, δεν ασκείται με βάση ένα corpus γνώσεων εγχειριδίου αλλά απαιτεί υψηλή διαισθητική κατανόηση της ιστορίας του πεδίου, του πολιτικού τάιμινγκ, πολιτικών προτεραιοτήτων, και σύνθεσης απόψεων.
Τα «ολισθήματα» του ΣΚ, στην εσωκομματική προεκλογική περίοδο, δεν ήταν «γλωσσικά», αλλά εννοιολογικά. Όπως δεν μπορείς να χρησιμοποιήσεις την οικονομική, νομική ή ηλεκτρολογική ορολογία με επάρκεια αν δεν έχεις ασκηθεί στα αντίστοιχα επαγγέλματα, οι λεκτικές πολιτικές γκάφες του ΣΚ (π.χ. «κρατίδιο» τα κατεχόμενα στην Κύπρο) μαρτυρούν πολιτικό αρχάριο, δηλαδή έλλειψη βαθιάς κατανόησης, όχι γλωσσική ανεπάρκεια.
Πρόβλεψη #1: Δεδομένου ότι ο ΣΚ, τον πρώτο καιρό, τουλάχιστον, θα κάνει την πρακτική άσκησή του στην ελληνική πολιτική, θα είναι επιρρεπής σε λάθη, όπως κάθε μαθητευόμενος. Κάθε φορά που θα του τίθενται ερωτήσεις, σε ανοιχτές διαδικασίες ερωτήσεων-απαντήσεων, με τις οποίες δεν είναι βαθιά εξοικειωμένος, θα υποπίπτει σε σφάλματα (εννοιολογικά ή πραγματολογικά). Τα λάθη αυτά, αν συσσωρευθούν, ενδέχεται να τον γελοιοποιήσουν.
Δεύτερον, το πολιτικό στίγμα του ΣΚ είναι κεντρώο. Σε άρθρο του στην αγγλόφωνη «Καθημερινή», τον περασμένο Ιούλιο, το είπε ξεκάθαρα: πρώτον, είχε δημοσίως υποστηρίξει τον Κυριάκο Μητσοτάκη στις εσωκομματικές εκλογές της ΝΔ το 2016, υποθέτω ως κεντρώο εκσυγχρονιστή· δεύτερον, θέλει ο ΣΥΡΙΖΑ να μετατραπεί στο «ισοδύναμο Δημοκρατικό Κόμμα [των ΗΠΑ] στην Ελλάδα».
Η αντίληψη αυτή διαφέρει ουσιωδώς από τον ιστορικό ΣΥΡΙΖΑ, στο καταστατικό του οποίου αναγράφεται: «Για εμάς ο σοσιαλισμός είναι μορφή οργάνωσης της κοινωνίας που βασίζεται στην κοινωνική ιδιοκτησία και διαχείριση των παραγωγικών μέσων». Το ριζοσπαστικά αριστερό λεξιλόγιο του ΣΥΡΙΖΑ ελάχιστη σχέση έχει με την αριστερή πτέρυγα του Δημοκρατικού Κόμματος, όπως αυτή εκπροσωπείται από τους Γερουσιαστές Σάντερς και Γουόρεν ή τη βουλεύτρια Αλεξάνδρια Οκάζιο-Κόρτεζ. Ο ΣΥΡΙΖΑ βρίσκεται πλησιέστερα σε αριστερά κόμματα της Λατινικής Αμερικής παρά της Ευρώπης ή της Βόρειας Αμερικής.
Ο ΣΚ κέρδισε την ηγεσία με την υποστήριξη και του παλαιού ΣΥΡΙΖΑ, μέρος τους οποίου συστηματικά εκπέμπει χυδαιότητα, ενώ άλλο μέρος του έχει επιδείξει αντιθεσμική συμπεριφορά. Πώς λ.χ. ο ΣΚ θα στραφεί στο Κέντρο αν δεν πάρει αποστάσεις από το ύφος και το ήθος που εκπέμπει ο πλέον ένθερμος υποστηρικτής του, ο Παύλος Πολάκης; Θα αποστασιοποιηθεί από τον σημαντικότερο σύμμαχό του, τον Νίκο Παππά, ο οποίος φέρει ομόφωνη δικαστική καταδίκη (δύο χρόνια φυλάκιση με αναστολή) για παράβαση καθήκοντος;
Επιπλέον, πώς ο ΣΚ θα στραφεί αξιόπιστα στο Κέντρο αν δεν ασκήσει έστω και έμμεση κριτική στην πολιτική Τσίπρα το 2015, η οποία έσπρωξε τη χώρα στην παρ’ ολίγον έξοδο από την ευρωζώνη; Τι θα πει για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια (ταμπού της Αριστεράς); Πώς θα χειριστεί αυτός, ο αμερικανός υπήκοος, τον παραδοσιακό αντιαμερικανισμό του κόμματός του; Οι αποστάσεις αυτές, από πρόσωπα, πολιτικές και μύθους, είναι αναγκαίες για την αξιόπιστη κεντρώα στροφή του ΣΥΡΙΖΑ. Έρχονται, όμως, σε αντίθεση με τους πιο στενούς κομματικούς υποστηρικτές τους ΣΚ και την εμπεδωμένη κομματική μυθολογία.
Πρόβλεψη #2: Ο ΣΚ θα πασχίσει να στρέψει το κόμμα του προς το Κέντρο, κάτι που, σύμφωνα με δημοσκοπήσεις, επιθυμεί η πλειονότητα των ψηφοφόρων του. Θα συναντήσει, όμως, τεράστιες δυσκολίες. Το πιθανότερο είναι ότι η στροφή στο Κέντρο θα είναι ασυνάρτητη και κακοχωνεμένη: κάποια δείγματα μετριοπαθούς, ενίοτε, πολιτικής ρητορικής και η χρήση διαχειριστικής-εκσυγχρονιστικής γλώσσας (π.χ. διορισμοί διοικήσεων στα νοσοκομεία) θα συνυπάρχουν με προσήλωση σε ιερά τοτέμ του ΣΥΡΙΖΑ – πρόσωπα και πολιτικές.
Τρίτον, κλασικό σύστημα της Αριστερά διεθνώς, και ιδιαίτερα των κινηματικών μορφών της, είναι η «λαϊκή συμμετοχή». Όπως είπε ο ΣΚ στην επινίκιο ομιλία του, χρησιμοποιώντας τη γλώσσα του Λίνκολν, «ένα κόμμα από τα μέλη για τα μέλη», με τη χρήση, ιδιαίτερα, ψηφιακών τεχνολογιών. Η άμεση δημοκρατία ταιριάζει ιδιαίτερα σε μεσσιανικού τύπου ηγέτες, όταν, μάλιστα, θέλουν να αρθούν πάνω από τον κορσέ των κομματικών οργάνων. Επιπλέον, η γλώσσα των δικαιωμάτων, της ποικιλομορφίας, και της συμπερίληψης χρησιμοποιείται ευρέως από τον ΣΥΡΙΖΑ. Τα δύο αυτά σημεία – αμεσοδημοκρατία και δικαιωματισμός – είναι τα προφανή σημεία τομής των ΣΚ και ΣΥΡΙΖΑ.
Πρόβλεψη #3: Ο ΣΚ θα εντείνει τη ρητορική της «συμμετοχής» και των «δικαιωμάτων». Πρόκειται για μια ρητορική που τον αγγίζει βιωματικά και, ακριβώς επειδή τα πιστεύει ό ίδιος, είναι τα σημεία για τα οποία μιλά με μεγαλύτερη πειθώ. Ο δικαιωματισμός, όμως, και οι «πολιτισμικοί πόλεμοι» που επιφέρει, θα θέσουν σε κίνδυνο τους όποιους δεσμούς του ΣΥΡΙΖΑ με ευρύτερα λαϊκά στρώματα και ίσως προκαλέσουν συντηρητική αντίδραση.
Τελευταία πρόβλεψη. Είναι απίθανο ο ΣΥΡΙΖΑ να αποφύγει κάποιας μορφής διάσπαση ή αυτοπεριθωριοποίηση στελεχών. Για την κομματική γραφειοκρατία, ο ΣΚ είναι, και θα είναι, ξένο σώμα. Γνωρίζει ελάχιστα την ιστορία της ελληνικής Αριστεράς, ουδέποτε μετείχε στις τελετουργίες της, δεν έχει κλασικά «αριστερές» αντιλήψεις, και τα ανακλαστικά του είναι πλησιέστερα σε αυτά του Μάικλ Μπλούμπεργκ παρά στου Φίλη, του Σκουρλέτη, και του Τσακαλώτου. Βαθιά μέσα της, η νομενκλατούρα δεν θα του συγχωρήσει ποτέ το γεγονός ότι τους πήρε το κόμμα μέσα από τα χέρια τους.
Αν και το ένστικτο της επιβίωσης επιτάσσει συμπόρευση με τον νέο αρχηγό (ποτέ μην υποτιμάτε την ιδιοτέλεια των «ιδεολόγων»), η παλαιά φρουρά είναι απίθανο να πειθαρχήσει τα ένστικτά της και να υποταχθεί στον γιάπη από το Μαϊάμι, τον οποίο βαθιά περιφρονεί. Η αμφισβήτηση του ΣΚ θα αρχίσει σύντομα και θα κορυφωθεί με τις διαφαινόμενες αποτυχίες στις εκλογές της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και στις ευρωεκλογές (είχε συμβεί και στην περίπτωση Τσίπρα).
Σε κάθε περίπτωση, τα εσωκομματικά προβλήματα του ΣΥΡΙΖΑ τώρα αρχίζουν. Ο Μητσοτάκης πρέπει να τρίβει τα χέρια του με χαρά…
* Ο Χαρίδημος Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι Καθηγητής Στρατηγικής Διοίκησης στην Έδρα Columbia Ship Management στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής Οργανωσιακής Συμπεριφοράς στο Πανεπιστήμιο Warwick