Καθώς το 2021 έχει αρχίσει να βαίνει προς το τέλος του, νομίζω ότι μπορούμε εύκολα να υποστηρίξουμε ότι η τόσο σημαντική επέτειος των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση του 1821 δεν εορτάστηκε με ιδιαίτερη έμπνευση. Ισως γι’ αυτό η φετινή επέτειος της Μάχης της Λειψίας (της Μάχης των Εθνών – 16 με 19 Οκτωβρίου του 1813) δεν προσφέρεται μόνο ως ένα πλούσιο σε διδάγματα ιστορικό παράδειγμα (για όσους διδάσκονται από την Ιστορία) αλλά δίνει και ένα παράδειγμα εμπνευσμένου εορτασμού – και αναφέρομαι στον τρόπο με τον οποίο εορτάσθηκαν τα 200 χρόνια από τη μάχη στη Λειψία το 2013.
Πρώτα λίγη Ιστορία…
Από τις 16 έως τις 19 Οκτωβρίου του 1813, διεξήχθη στη Λειψία μια καθοριστικής σημασίας μάχη μεταξύ του στρατού του Ναπολέοντα, ο οποίος μόλις έναν χρόνο πριν είχε γνωρίσει την πρώτη μεγάλη ήττα του, με τη βοήθεια του «στρατηγού χειμώνα» (που θα έλεγε και ο Βύρων Πολύδωρας) στη Ρωσία από τις ενωμένες δυνάμεις της Πρωσίας, της Αυστρίας, της Ρωσίας και της Σουηδίας. Η μάχη αυτή, που ονομάσθηκε «Μάχη των Εθνών», υπήρξε η μεγαλύτερη από πλευράς αριθμού στρατιωτών, που διεξήχθη στον κόσμο μέχρι τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς ο γαλλικός στρατός είχε δύναμη περίπου 200.000 ανδρών και οι συμμαχικές δυνάμεις ήταν περίπου 320.000 με 350.000 άνδρες. Επίσης ήταν από τις πιο πολύνεκρες, με πάνω από 100.000 στρατιώτες νεκρούς και πολλούς πληγωμένους και αβοήθητους φαντάρους. Η νίκη των συμμάχων σήμανε το τέλος της κυριαρχίας του Ναπολέοντα επί γερμανικού εδάφους, ενώ, έναν χρόνο αργότερα, θα αναγκαζόταν να παραιτηθεί.
Και ένας εορτασμός ιδιαίτερης έμπνευσης
Για την επέτειο αυτή, η πόλη της Λειψίας διοργάνωσε πολλές εκδηλώσεις, με κορυφαία τη ζωντανή αναπαράσταση της μάχης, στην οποία συμμετείχαν κάπου 6.000 στον ρόλο των στρατιωτών των δύο αντιπάλων στρατών, πολλά άλογα και κανόνια εποχής, ενώ παράλληλα ανακατασκευάσθηκαν σκηνικά με τη μορφή κτιριακών συγκροτημάτων εποχής, μέχρι και μια ιστορική αγορά.
Αν όμως, και παρά την κριτική από διάφορες πλευρές, την αναπαράσταση της μάχης παρακολούθησαν πάνω από 30.000 άτομα και γνώρισε διεθνή δημοσιότητα, θα αναφερθώ σε ένα άλλο γεγονός, στο γενικότερο πλαίσιο αυτών των εκδηλώσεων, που αποτελεί μια σημαντική τομή στην ιστορία της τηλεόρασης (από την οποία δεν πήραμε έστω κάποιες ιδέες, τόσα χρόνια μετά)
Πρόκειται για το παράλληλο μιντιακό γεγονός (media event) που διοργάνωσε το γερμανικό κανάλι MDR, κατά το οποίο, στο κεντρικό δελτίο ειδήσεων και για τις τέσσερις εκείνες μέρες (16-19 Οκτωβρίου), παρουσιάζονταν σε έκτακτη σύνδεση τα γεγονότα της μάχης, σαν να συνέβαινε τώρα.
Ο κεντρικός παρουσιαστής των ειδήσεων, Ινγκο Τσαμπερόνι, με άψογα σοβαρή στάση, αναφερόταν στα δραματικά γεγονότα κατά την εξέλιξη της μάχης, έχοντας πίσω του λεζάντες με τα τελευταία νέα, όπως «νέα γαλλική επίθεση», υπήρχαν ζωντανές συνδέσεις με Παρίσι, Βιέννη, Βερολίνο και Μόσχα, καθώς και συνεντεύξεις με στρατιώτες, γιατρούς και κατοίκους της πόλης, ακόμη και αναλύσεις στο στούντιο για τη σημασία της μάχης και τις αναμενόμενες εξελίξεις! Με την πολύ καλά οργανωμένη αυτή αναπαράσταση, η γερμανική τηλεόραση έφερε το παρελθόν μέσα στο παρόν, με τους ανταποκριτές της ντυμένους με σύγχρονα ρούχα, να παίρνουν συνεντεύξεις από ανθρώπους με ενδυμασίες και ρόλους του 1813, κυβερνητικούς εκπροσώπους με τις αντίστοιχες στολές και σκηνές από την αναπαράσταση της μάχης, ως εάν ήταν πραγματική.
Τα «μιντιακά γεγονότα»
Στο κλασικό βιβλίο θεωρίας των μίντια «Media Events: the live broadcasting of history», οι συγγραφείς Daniel Dayan και Elihu Katz αναφέρονται στον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται τα «μιντιακά γεγονότα» από τα ΜΜΕ, όπως είναι διάφορες διεθνείς αθλητικές διοργανώσεις ή σημαντικές εκδηλώσεις όπως οι κηδείες ηγετών ή συναντήσεις κορυφής. Στις περιπτώσεις αυτές, τα Μέσα στήνουν το σκηνικό στο οποίο εκτυλίσσεται το συμβάν…
Το ενδιαφέρον της τηλεοπτικής ιστορικής αναπαράστασης του MDR είναι ότι το Μέσο όχι μόνο έστησε το σκηνικό όπου εκτυλίσσεται η Ιστορία, αλλά μετέτρεψε τη μορφή των ειδήσεων, τις οποίες οι Dayan και Katz αποκλείουν από τα μιντιακά γεγονότα, σε μιντιακό γεγονός. Μάλιστα, σε συμφωνία με την παρατήρηση των συγγραφέων ότι, μέσω της πολυεπίπεδης παρουσίασης των πραγματικών γεγονότων στην τηλεόραση, που μπορεί να συνδυάζει πολλές κάμερες και οπτικές γωνίες, το παρουσιαζόμενο γεγονός στην τηλεόραση μπορεί να είναι «περισσότερο πραγματικό» από την πραγματικότητα, σε σχέση με την αναγκαστικά περιορισμένη άποψη που θα μπορούσε να έχει οποιοσδήποτε αυτόπτης μάρτυς. Η MDR πέτυχε να φέρει το παρελθόν στο παρόν, ως πραγματικότητα.
Παράλληλα, άνοιξε ένας νέος δρόμος προσέγγισης της Ιστορίας και της ιστορικής μνήμης, καθώς η παραγωγή αυτή συνδυάσθηκε με πλούσια ιστορική γνώση, τόσο σε μακροσκοπικό, όσο και σε μικροσκοπικό επίπεδο, προσφέροντας μια πολυεπίπεδη προσέγγιση, πολύ μακριά από τη βαρετή για πολλούς απαρίθμηση χρονολογιών και γεγονότων που συνηθίζεται στις ιστορικές επετείους. Πόσο ευχάριστα διαφορετικό (όσο και πρωτότυπο) ήταν πράγματι να βλέπεις τον ανταποκριτή του καναλιού στη Βιέννη του 1813 να βρίσκεται έξω από το σπίτι του Μπετόβεν και, έπειτα από μια σύντομη αναφορά στην ιστορία της Τρίτης Συμφωνίας (την οποία ο συνθέτης αρχικά είχε αφιερώσει στον Ναπολέοντα, αλλά άλλαξε την αφιέρωση μόλις αυτός έγινε αυτοκράτωρ, προδίδοντας βασικές αρχές της Γαλλικής Επανάστασης), να ανεβαίνει προσεκτικά τα σκαλιά, λέγοντας ψιθυριστά πως τώρα γράφει μια νέα συμφωνία… Και να ακούγονται από τον πάνω όροφο συγχορδίες από την Εβδόμη Συμφωνία στο πιάνο.
Ενώ σήμερα…
Αν σκεφτεί κανείς πόσο μεγάλης εμβέλειας γεγονός ήταν η Ελληνική Επανάσταση, τόσο για τη χώρα μας όσο και διεθνώς, με το κίνημα του φιλελληνισμού και την ανατροπή των αποφάσεων της Ιεράς Συμμαχίας που είχαν ληφθεί στο Συνέδριο της Βιέννης λίγα χρόνια πριν (1815), καταλαβαίνει τι δυναμικό υπήρχε για να γίνουν πολλά πρωτότυπα πράγματα στα μίντια (και όχι μόνο). Αναφέρομαι όμως στα μίντια καθώς αποτέλεσαν προνομιακό χώρο λόγω των περιορισμών εξαιτίας της πανδημίας. Αλλά (για άλλη μια φορά) μείναμε στο δυναμικό…