Φέτος συμπληρώνονται 160 χρόνια από εκείνον τον Αύγουστο που γεννήθηκε ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο έλληνας πολιτικός που μέχρι σήμερα εξακολουθεί να προκαλεί ακραία συναισθήματα. Ή θα τον θαυμάσεις ή θα τον μισήσεις. Πάντως σίγουρα δεν θα σε αφήσει αδιάφορο. Στην εποχή του να δείτε τι γινόταν – θεοποιήθηκε από τους οπαδούς του και δαιμονοποιήθηκε από τους εχθρούς του.
Ο Βενιζέλος πέθανε στις 18 Μαρτίου του 1936, λίγους μήνες πριν εγκαθιδρύσει δικτατορία ο Ιωάννης Μεταξάς, με τις ευλογίες του βασιλιά Γεωργίου Β’. Σήμερα, σχεδόν εννέα δεκαετίες από τότε που τα μάτια του Βενιζέλου έκλεισαν για πάντα, δεκάδες δρόμοι σε ολόκληρη τη χώρα φέρουν το όνομά του, αγάλματα με τη μορφή του κοσμούν από συνοικιακές πλατείες μέχρι τον αύλειο χώρο της Βουλής, ενώ το 2001 ο νέος αερολιμένας την πρωτεύουσας πήρε το όνομά του: «Ελ. Βενιζέλος» – ένα όνομα που συνδέθηκε με ορισμένες από τις πιο σημαντικές στιγμές της Νεότερης Ιστορίας μας.
Πόσα όμως γνωρίζουμε για τον Ελευθέριο Βενιζέλο; Πόσοι γνωρίζουμε το έργο του; Πόσοι είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε γιατί υπήρξε ο μεγαλύτερος έλληνας πολιτικός; Πολύ φοβάμαι ότι η απάντηση είναι: ελάχιστοι. Και ο λόγος είναι απλός, απλούστατος. Από παιδιά μάθαμε να αποστρεφόμαστε την Ιστορία. Στο σχολείο ήταν το μάθημα που έπρεπε να το μάθεις «παπαγαλία» για να πάρεις έναν «εύκολο» βαθμό. Αποτέλεσμα: γενιές ανιστόρητων ή ημιμαθών πολιτών.
Διότι εάν ξέραμε ποιος ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ποια ήταν τα βασικά στοιχεία της πολιτικής του, ποια η τεράστια προσφορά του στην Ελλάδα και ποια τα τραγικά του λάθη, δεν θα διασυρόταν το όνομά του από διάφορους πολιτικούς, στο παρελθόν αλλά και σήμερα, που προσπαθούν να παρουσιαστούν ως συνεχιστές του.
Αν προσπαθήσουμε να δούμε τα δεδομένα με «ψυχρό» μάτι, εύκολα θα διαπιστώσουμε ότι οι πιθανότητες δεν ήταν ποτέ με το μέρος του. Ο Λευτεράκης, όπως τον αποκαλούσαν χαϊδευτικά, δεv γεννήθηκε στην ελεύθερη Ελλάδα αλλά σε ένα χωριό της, τουρκοκρατούμενης τότε, Κρήτης. Και παρά το γεγονός ότι είχε εμπλακεί από νωρίς στα πολιτικά δρώμενα του νησιού, με αποκορύφωμα το 1905 όταν πρωταγωνίστησε στην επανάσταση στο Θέρισο, θα περνούσαν πολλά χρόνια μέχρι η μεγάλη πρόκληση να του χτυπήσει την πόρτα.
Στα τέλη του 1909, όταν Στρατιωτικός Σύνδεσμος και πολιτικοί στην Αθήνα είχαν φτάσει σε αδιέξοδο, κλήθηκε ο Βενιζέλος από την Κρήτη για να δώσει λύση, ως από μηχανής Θεός. Στις 28 Δεκεμβρίου 1909 λοιπόν, ένα καράβι από την Κρήτη έφερε στην Αθήνα έναν 43χρονο μεσήλικα – για τα δεδομένα της εποχής.
Ο Βενιζέλος ήταν μια ολόκληρη κατηγορία μόνος του. Και παρά τα αδιαμφισβήτητα και μεγάλα λάθη του – ειδικά από το 1933 και μετά – η αξία της παρακαταθήκης του στη χώρα μας είναι τόσο μεγάλη που δικαίως θεωρείται ο σπουδαιότερος πολιτικός από ιδρύσεως του ελληνικού κράτους.
Και αν έχουμε καμιά αμφιβολία, ας κάνουμε μια απόπειρα να βγάλουμε από την εξίσωση της ελληνικής ιστορίας των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα τον Βενιζέλο, κι ας αναλογιστούμε τί θα απέμενε. Εάν, παραδείγματος χάριν, η Ελλάδα δεν είχε πάρει μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους – γεγονός που οφείλουμε εξολοκλήρου στον Βενιζέλο – τα βόρεια σύνορά μας θα είχαν μείνει πιθανότατα κάπου κοντά στην Ελασσόνα. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ήταν η πρώτη φορά μετά την Επανάσταση του 1821 που ενσωματώνονταν εδάφη στο ελληνικό κράτος ύστερα από νικηφόρο πόλεμο.
Το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου το 1914, του πολέμου που θα γκρέμιζε τις πολυεθνικές αυτοκρατορίες και θα άλλαζε για πάντα τον χάρτη της Ευρώπης, βρήκε την Ελλάδα με τα βόρεια σύνορά της στον ποταμό Νέστο. Ωστόσο, υπήρχαν πολλά και σοβαρά προβλήματα και ο Βενιζέλος το ήξερε.
Οι Οθωμανοί δεν αποδέχονταν την κατακύρωση των νησιών του ανατολικού Αιγαίου στην Ελλάδα, ενώ είχαν ξεκινήσει και διώξεις εναντίον των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, με αποτέλεσμα το 1914 περισσότεροι από 150.000 Έλληνες Μικρασιάτες να έχουν καταφύγει στην Ελλάδα ως πρόσφυγες. Παράλληλα, στις λεγόμενες «Νέες Χώρες» ζούσαν περίπου 750.000 αλλοεθνείς – με όλα τα προβλήματα που αυτό συνεπαγόταν.
Τέλος, είχαμε και τους Βουλγάρους, μόνιμη απειλή στα βόρεια σύνορά μας, να ψάχνουν ευκαιρία να ανατρέψουν τη διανομή των εδαφών της Μακεδονίας.
Ο Βενιζέλος ήξερε ότι ο μόνος τρόπος για να εξασφαλίσουμε τα κεκτημένα που μας αμφισβητούσαν Οθωμανοί και Βούλγαροι, να προστατέψουμε τους ελληνικούς πληθυσμούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αλλά και να απελευθερώσουμε και άλλα εδάφη ήταν μια συμμαχία με την Αντάντ (Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία). Η ριζική διαφωνία του με τον βασιλιά Κωνσταντίνο Α΄, ο οποίος υποστήριζε τη φιλογερμανική ουδετερότητα, γέννησε τον Εθνικό Διχασμό, που χώρισε λαό, στρατό και την ίδια τη χώρα στα δύο. Ο Βενιζέλος πλέον, για άλλους ήταν Μεσσίας και για άλλους Σατανάς.
Όταν στα τέλη Αυγούστου του 1916 οι Βούλγαροι κατέλαβαν ανεμπόδιστα την ανατολική Μακεδονία, φτάνοντας μέχρι την Καβάλα, ο Βενιζέλος έφυγε για την Κρήτη, συγκρότησε την «Προσωρινή Κυβέρνηση του Βασιλείου της Ελλάδος» και μαζί με τον ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη και τον στρατηγό Παναγιώτη Δαγκλή έφτασαν στη Θεσσαλονίκη στις 26 Σεπτεμβρίου 1916, όπου ανέλαβαν την ηγεσία του Κινήματος της Εθνικής Αμύνης, που είχε ξεσπάσει ένα μήνα νωρίτερα. Στόχος της λεγόμενης Τριανδρίας ήταν να συγκροτηθεί στρατός για να πολεμήσει στο Μακεδονικό Μέτωπο στο πλευρό της Αντάντ εναντίον των Γερμανοβουλγάρων.
Λίγους μήνες μετά, ο Κωνσταντίνος εξαναγκάστηκε να απομακρυνθεί από το θρόνο και ο Βενιζέλος επέστρεψε στην Αθήνα. Η Ελλάδα μπήκε τελικά στον Πόλεμο στο παρά πέντε. Τι ακολούθησε; Το διαβατήριο για την Ελλάδα των Δύο Ηπείρων και των Πέντε Θαλασσών: Η Συνθήκη των Σεβρών.
Δε θα μάθουμε ποτέ πώς θα διαχειριζόταν την Μικρασιατική Εκστρατεία ο Βενιζέλος, μιας και τρεις μόλις μήνες μετά την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών το κόμμα του έχασε τις εκλογές. Αυτό που ξέρουμε όμως με βεβαιότητα είναι ότι εκείνος κλήθηκε μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή να «βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά».
Ο Βενιζέλος ήταν ο μόνος που μπορούσε να εκπροσωπήσει την ηττημένη Ελλάδα στη Λωζάννη. Διότι μην ξεχνάμε ότι μπορεί η Ελλάδα να είχε ηττηθεί από την Τουρκία στην Μικρά Ασία, ωστόσο παρέμενε στην ομάδα των νικητών του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ η Τουρκία δεν έπαυε να βρίσκεται στην πλευρά των ηττημένων.
Ο Βενιζέλος ήταν ο μόνος που μπορούσε να αξιοποιήσει αυτό το συγκριτικό πλεονέκτημα σε μια τόσο δύσκολη για τη χώρα πολιτική συγκυρία. Παράλληλα, ενώ γνώριζε πολύ καλά το πολιτικό κόστος που είχε η απόφαση για υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών τόσο για το κόμμα του όσο και για τον ίδιο προσωπικά, είχε το σθένος και το πολιτικό ανάστημα να θέσει το μακροπρόθεσμο καλό της Ελλάδας και του ελληνικού λαού πάνω από μικροπολιτικά και μικροκομματικά συμφέροντα.
Έγραφε, μεταξύ άλλων, ο Βενιζέλος από τη Λωζάνη, τέσσερις ημέρες πριν την υπογραφή της Σύμβασης Υποχρεωτικής Ανταλλαγής των Πληθυσμών, στον άλλοτε διευθυντή του πολιτικού του γραφείου Αριστείδη Κυριακίδη: «Γνωρίζω ότι ο προσφυγικός κόσμος θα με αναθεματίσει γι’ αυτό που κάνω. Αλλ’ έχω την συνείδηση μου ήσυχη διότι εργάζομαι προς το συμφέρον του».
Αργότερα, κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου, η προσφυγική αποκατάσταση, η αγροτική μεταρρύθμιση, η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και η διασφάλιση ειρηνικών σχέσεων με τους γείτονές μας είναι ορισμένα μόνο από όσα οφείλουμε στον Βενιζέλο και στην παράταξή του.
Ο Βενιζέλος ήταν ο άνθρωπος που άλλαξε ριζικά την πορεία της χώρας και του Έθνους εν γένει.
Εκείνος που, με πολύ λιγότερα εφόδια από άλλους συγχρόνους του, κατάφερε να κερδίσει τον σεβασμό και τον θαυμασμό των σπουδαιότερων πολιτικών του κόσμου, που τον αντιμετώπιζαν ως ίσο.
Εκείνος που «ποτέ δεν υπήρξε μοιρολάτρης, διότι δεν περίμενε ποτέ από την μοίραν του να ίδη την Χώραν του προηγμένην, αλλά έθεσεν εις την υπηρεσίαν αυτής όλον το πυρ το οποίον είχε μέσα του, κάθε δύναμιν ψυχικήν και σωματικήν» (απόσπασμα από τον επικήδειο που ο ίδιος εκφώνησε για τον εαυτό του στη Βουλή των Ελλήνων στις 28 Απριλίου 1932, ως απάντηση στον Αλέξανδρο Παπαναστασίου που την προηγούμενη μέρα τον είχε αποκαλέσει μοιρολάτρη).
Εκείνος που δεν κρύφτηκε ποτέ πίσω από εύκολες αποφάσεις για να «χαϊδέψει τα αυτιά» των ψηφοφόρων του.
Εκείνος που ήξερε καλά ποιους ανθρώπους κλήθηκε να κυβερνήσει και τους είχε αποδεχτεί με τα καλά και με τα στραβά τους, για έναν πολύ απλό λόγο: επειδή ήταν ένας από αυτούς.
Ενάμιση αιώνα και μια δεκαετία μετά τη γέννησή του, ο Βενιζέλος παραμένει ένας άνθρωπος που, ανάμεσα σε πολλά άλλα, υπήρξε πολύ μπροστά από την εποχή του – σε κάποια ζητήματα δε ήταν πιο μπροστά και από τη δική μας εποχή…
Αποτελεί έτσι την καλύτερη και πλέον αδιάψευστη απόδειξη ότι, σύμφωνα με τη γνωστή κρητική μαντινάδα, «Ο άντρας κάνει τη γενιά, κι όχι η γενιά τον άντρα».
Ακούστε τον να τραγουδάει ένα ριζίτικο
Βίντεο: Δείτε τον Βενιζέλο να μιλάει αγγλικά και να γελάει μπροστά στην κάμερα