Ο παράγοντας «τουρκικές εκλογές» βγαίνει από την εξίσωση της κάλπης στην Ελλάδα. Και σε ό,τι αφορά τις ημερομηνίες και σε ό,τι αφορά την άμεση απειλή (που υπήρχε προ των σεισμών) για την εθνική μας ασφάλεια. Η εκτίμηση αυτή αγγίζει τα όρια της βεβαιότητας με βάση όσα λένε τα τελευταία εικοσιτετράωρα αναλυτές αλλά και στελέχη της ελληνικής κυβέρνησης.
Πριν δούμε τι σημαίνει αυτό για τις εγχώριες πολιτικές εξελίξεις, ας σταθούμε στην ολοφάνερη αιτία. Η ιστορικών διαστάσεων ανθρωπιστική τραγωδία που βρίσκεται σε εξέλιξη στη γειτονική μας χώρα αποτελεί για τον Ερντογάν και το σύστημά του το κεντρικό ζήτημα από το οποίο θα εξαρτηθεί τους επόμενους μήνες η πολιτική τους επιβίωση.
Οι εξελίξεις αλλάζουν το τοπίο τουλάχιστον ως το καλοκαίρι. Διότι η κλίμακα της καταστροφής είναι τέτοια που δεν επιτρέπει στον Ερντογάν την επιστροφή στις απειλές προς την Ελλάδα (και τη Δύση) ή στο αυτοκρατορικό αφήγημα με το οποίο επιχειρούσε να συσπειρώσει το εθνικιστικό ακροατήριο ενόψει των εκλογών της 14ης Μαΐου.
Αντιθέτως ο «σουλτάνος» επείγεται αυτή τη στιγμή να βρει τα χρήματα και τη διεθνή στήριξη που χρειάζεται: πρώτον, για να αντιμετωπίσει το ανθρωπιστικό δράμα, δεύτερον, για να κρατήσει όρθια την οικονομία του και, τρίτον, για να «πουλήσει» σε βάθος κάποιων μηνών στο οργισμένο ακροατήριο των υποστηρικτών του ένα πειστικό αφήγημα ανοικοδόμησης πάνω σε άλλες βάσεις.
Για την ώρα η κατάσταση είναι τόσο δραματική που η Τουρκία έχει ανάγκη από μπουφάν και μπουκάλια με νερό.
Η καταστροφή που αφορά 10 μεγάλες πόλεις και 13 εκατομμύρια κατοίκους, μια περιοχή που παρήγε το 15% του ΑΕΠ και τώρα πρέπει να στεγάσει πάνω από ένα εκατομμύριο αστέγων, απαιτεί τη στήριξη της Δύσης και κυρίως των ΗΠΑ. Οι πρώτοι υπολογισμοί ότι η ανοικοδόμηση θα απαιτήσει ένα ποσό 50 δισ. ευρώ κρίνονται ήδη συντηρητικοί.
Επείγεται, λοιπόν, ο Ερντογάν να δείξει -με τα λεφτά της Δύσης- στους ανθρώπους που είδαν το αναπτυξιακό του «όραμα» να πέφτει στα κεφάλια τους, ότι μπορεί να τους βοηθήσει.
Η εντύπωση ότι τα πράγματα έχουν αλλάξει έχει εμπεδωθεί και στο εξωτερικό. Η άμεση αντίδραση από τον Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη μόλις χτύπησε ο σεισμός, οι μάχες των ελλήνων διασωστών της ΕΜΑΚ στα χαλάσματα και η επίσκεψη στη συνέχεια του Νίκου Δένδια στην περιοχή, μετέδωσαν ήδη ένα κλίμα πολύ διαφορετικό. Η αλλαγή υπογραμμίζεται από την Κυριακή το βράδυ σε πολλά διεθνή μέσα ενημέρωσης. Ο Independent και η Washington Post θυμήθηκαν τη «διπλωματία των σεισμών» του 1999, η Liberation μίλησε για τον «εντυπωσιακό συμβολισμό» της αυτοψίας Δένδια-Τσαβούσογλου. «Παρά τις δυσκολίες στις σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίας σε βάθος αιώνων, η Ελλάδα ήταν από τις πρώτες ευρωπαϊκές χώρες που έστειλαν σωστικά συνεργεία και ανθρωπιστική βοήθεια, την Δευτέρα, λίγες ώρες μετά την καταστροφή» ανέφερε το Γαλλικό Πρακτορείο σε τηλεγράφημα που έκανε τον γύρο του κόσμου.
Τι σημαίνει για τις εκλογές
Καταρχάς, οι περισσότεροι αναλυτές περιμένουν με βεβαιότητα την αναβολή των εκλογών στην Τουρκία που είναι ακόμη προγραμματισμένες για την 14η Μαΐου. Μόλις οριστικοποιηθεί η μετάθεση της κάλπης στη γειτονική μας χώρα για το φθινόπωρο (ή ακόμη και για αργότερα), αλλάζουν μια σειρά από μεταβλητές.
Δεν υπάρχει στον ίδιο βαθμό ο κίνδυνος ότι ο Ερντογάν θα επεδίωκε ένα επεισόδιο με την Ελλάδα για να στηρίξει τις πιθανότητες επανεκλογής του. Ενας αντιπερισπασμός τέτοιου είδους θα ήταν τόσο χονδροειδής που θα του έκανε ζημιά και στο εσωτερικό. Θα έμοιαζε με εμπαιγμό προς τους ανθρώπους που βιώνουν την τραγωδία. Αλλωστε το κρατικό σύστημα στην Τουρκία, περιλαμβανομένου του στρατού, ρίχνει τώρα το βάρος στην αντιμετώπιση της καταστροφής. Μόνο έτσι μπορεί να «σωθεί» ο Ερντογάν, με την αποτελεσματικότητα στο εσωτερικό πεδίο, όχι με επιδείξεις μιλιταριστικού «μεγαλείου» και «υπεροχής» στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Σχεδόν κανείς δεν αμφιβάλλει ότι αν καταφέρει να αντιμετωπίσει την καταστροφή θα επιστρέψει στα ίδια -αλλά δεν είναι τώρα η ώρα.
Στο κεφάλαιο της εθνικής μας ασφάλειας αλλάζει και ο χαρακτήρας του χρονικού κενού ανάμεσα στις πρώτες και τις δεύτερες κάλπες στην Ελλάδα. Στο μεσοδιάστημα αυτό θα υπάρχει στη χώρα ένας δικαστικός σε ρόλο υπηρεσιακού Πρωθυπουργού. Μόνος και έρημος στο Μέγαρο Μαξίμου. Αν χρειαζόταν σε μια δύσκολη στιγμή να τηλεφωνήσει στον Μπάιντεν ή στον Μακρόν δεν θα τον ήξεραν ούτε κατ’ όψιν. Το ίδιο θα ισχύει και τώρα αλλά δεν είναι πια τόσο πιθανό να χρειαστεί να απαντήσει σε ρητορικές ή άλλου τύπου απειλές ενός Ερντογάν που θα πατούσε γκάζι για την επανεκλογή του. Τα συμφραζόμενα έχουν αλλάξει.
Σε ό,τι αφορά τις ημερομηνίες των δύο εκλογών, αλλάζουν και εκεί τα δεδομένα με βάση τα οποία θα λάβει την απόφασή του ο Μητσοτάκης. Η μετάθεση της 14ης Μαΐου στην Τουρκία, «απελευθερώνει» αυτή την ημερομηνία για να στηθούν οι πρώτες κάλπες στην Ελλάδα. Πολύ απλά γιατί κανένας Πρωθυπουργός δεν θα όριζε τις κάλπες στην ίδια ημερομηνία με την Τουρκία αν είχε προηγηθεί η ανακοίνωση από τον Ερντογάν. Θα έστελνε ένα μήνυμα ετεροπροσδιορισμού που δεν ταιριάζει σε μια χώρα με εθνική αυτοπεποίθηση, μέλος της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, που ανακάμπτει μετά από μια καταστροφική δεκαετία. Επομένως, το εναλλακτικό σενάριο της 9ης Απριλίου, για πρώτες κάλπες στις 14 Μαΐου και δεύτερες στις 18 Ιουνίου (περισσότερα εδώ) κερδίζει λίγο «οξυγόνο» ακόμη.
Πρόσθετος χώρος στην οικονομία
Στο επίπεδο τώρα των θεματικών που θα ζυγίσουν οι ψηφοφόροι, αν συνεχιστεί η αναγκαστική διακοπή των απειλών που επέβαλαν στον Ερντογάν οι εξελίξεις, η αγωνία για ένα επεισόδιο με την Τουρκία ενδέχεται να υποχωρήσει σε ένα βαθμό. Μια πρώτη, κάπως στενή προσέγγιση θα έλεγε ότι αυτό δεν ευνοεί μια κυβέρνηση που επένδυσε στην αμυντική ενίσχυση της χώρας, σε συμμαχίες για την ισχυροποίηση της Ελλάδας στο διεθνές περιβάλλον και στην αντιμετώπιση της εργαλειοποίησης των μεταναστών από την Τουρκία. Ωστόσο οι έλληνες ψηφοφόροι ούτε μνήμη χρυσόψαρου έχουν, ούτε είναι αφελείς. Γνωρίζουν ότι το σημερινό κλίμα παύσης των απειλών θα αλλάξει όταν και αν αυτό συμφέρει στον «σουλτάνο».
Ωστόσο, αντικειμενικά η ύφεση -έστω και προσωρινή- της έντασης που προκαλεί η Τουρκία, παραχωρεί πρόσθετο χώρο στη θεματική της οικονομίας —δηλαδή στο βασικό προεκλογικό «χαρτί» του Μητσοτάκη. Εκεί άλλωστε επικεντρώνεται το δίλημμα για τις ημερομηνίες των εκλογών. Βλέποντας το διεθνές περιβάλλον (πχ. τις εκτιμήσεις ότι η Ευρώπη γλιτώνει την ύφεση), τον έλεγχο των τιμών της ενέργειας, τις προσδοκίες για μεγαλύτερη αποκλιμάκωση του πληθωρισμού (στο εσωτερικό) και τα μηνύματα για μια ακόμη εξαιρετική τουριστική σεζόν, το περιβάλλον μοιάζει αίφνης πιο ευνοϊκό.
Με δεδομένο ότι η κυβέρνηση μπορεί να μοιράσει ακόμη κάποιες ενισχύσεις (από την υπεραπόδοση του 2022) σε ευάλωτες ομάδες και συνταξιούχους πριν από το Πάσχα και να αυξήσει από τον Απρίλιο τον κατώτατο μισθό κοντά στα 800 ευρώ, οι εξελίξεις στην Τουρκία αφαιρούν περιορισμούς από το εκλογικό ημερολόγιο του Μητσοτάκη. Και ίσως ενισχύσουν όσους εισηγούνται να περιμένει λίγο ακόμη για να αποτυπωθεί στην κάλπη το κλίμα μιας πρώιμης άνοιξης στην οικονομία που μοιάζει να διαμορφώνεται στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Η περίφημη υπόσχεση της κανονικότητας, δηλαδή, που ήταν το στοίχημα του 2019 αλλά ανατράπηκε από δύο παγκόσμιες κρίσεις.
Προς το παρόν πάντως, παρότι είναι ανοιχτά και τα δύο σενάρια, της 9ης Απριλίου και της 14ης Μαΐου για την πρώτη κάλπη, οι περισσότεροι στο Μαξίμου εκτιμούν ότι το πρώτο είναι το επικρατέστερο. Από την άλλη πλευρά, οι τελευταίες εξελίξεις λύνουν τα χέρια του Μητσοτάκη για την τελική απόφαση.