Αν νομίζετε ότι αυτό είναι ένα κείμενο που θα «σηκώσει το δάχτυλο» στις καταναλωτικές υπερβολές σας, νομίζετε λάθος. Ακριβώς το αντίθετο. Σας καταλαβαίνω απόλυτα. Είμαι ο άνθρωπός σας. Είμαι αυτή που πάντα θέλει να ψωνίσει το 100ό πανομοιότυπο μπλουζάκι επειδή είναι σε προσφορά. Είμαι αυτή που ανοίγει τα spam για την Black Friday, παρότι ξέρει ότι κατά βάση είναι κοροϊδίες. Είμαι αυτή που θέλει όλα τα κινέζικα προϊόντα του δίφραγκου, παρότι ξέρει ότι θα χαλάσουν με την πρώτη χρήση. Είμαι ο Homo Capitalisticus.
Στην Αμερική έχουν ένα πάρα πολύ ωραίο ριάλιτι, που δείχνει τους hoarders. Οι hoarders είναι οι «μαζώχτρες» που λέμε στα ελληνικά. Οι άνθρωποι που όχι μόνο δεν πετάνε τίποτε, αλλά πάνε κι αγοράζουν κι άλλα, με συνέπεια κάποια στιγμή να μην μπορούν να περάσουν από το σαλόνι στην κρεβατοκάμαρα. Και φωνάζουν ειδικούς για να τους βοηθήσουν. Μόλις ο ειδικός πάει να πετάξει μια εφημερίδα από το 1974, ο hoarder παθαίνει πανικό. «Μπορεί να θέλω να διαβάσω κάποιο άρθρο», λέει. Στ’ αλήθεια, δεν τα βγάζω από το μυαλό μου. Ασε που τον καταλαβαίνω κιόλας. Το παρακολουθώ με βουλιμία, παρόμοια με τη δική τους καταναλωτική μανία. Η Αμερική είναι ο παράδεισος της άσκοπης κατανάλωσης. Ή και όχι τόσο άσκοπης, οικονομικά μιλώντας.
Κατά μια έννοια, οι περισσότεροι από εμάς είμαστε τέτοιοι, απλώς σε διαβάθμιση. Αν ρίξετε μια αποστασιοποιημένη ματιά στο σπίτι σας, είναι απόλυτα βέβαιο ότι θα βρείτε σε μερικά δευτερόλεπτα τουλάχιστον 100 αντικείμενα που δεν χρειάζεστε. Και αν σκεφτείτε, εξίσου αποστασιοποιημένα, τι ετοιμάζεστε να ψωνίσετε την Black Friday, με έκπτωση 0,003% (ευκαιριάρα), θα πάθετε κρίση πανικού. Θα το ψωνίσετε, όμως. Οχι;
Και έτσι πρέπει, αλλιώς είστε εχθρός του συστήματος. Δεν κάνω πλάκα. Το σύστημα, ακόμη και στην ημιχρεοκοπημένη κατάσταση στην οποία βρίσκεται σήμερα, όταν οι μισοί άνθρωποι στην «εύπορη» Δύση δεν μπορούν να πληρώσουν το ρεύμα τους, έχει ανάγκη να ψωνίζεις. Δεν το νοιάζει αν θα πληρώσεις το ρεύμα σου, μείνε με κεριά, έχει κάτι πολύ ωραία κεριά σε έκπτωση το τάδε κατάστημα, άλλωστε.
Money makes the world go round, τραγουδούσε η Λάιζα Μινέλι. Και για να γυρίζει ο κόσμος, πρέπει να γυρίζει και το χρήμα. Ναι, το σύστημα μπορεί να μας λέει σπάταλους και να μας προτρέπει να κάνουμε αποταμίευση, λέει ψέματα όμως· είναι υποκριτικό. Αμα κάνουμε αποταμίευση και σταματήσουμε να ψωνίζουμε, θα πάθει πανικό και σύντομα θα καταρρεύσει.
Πριν από μερικά χρόνια, ο Ντέιβιντ Μπρούνο, πρώην μεγαλοστέλεχος κάποιας επιχείρησης, δημιούργησε αυτό που ονόμασε «το εγχείρημα των 100 αντικειμένων». Να ζεις, μας είπε, μόνο με 100 αντικείμενα. Τα άλλα, πέταμα. Στην αρχή σού φαίνεται εύκολο. Κύριε Μπρούνο μου, συγγνώμη, τα παπούτσια πιάνονται για δύο αντικείμενα, ή επειδή είναι ζευγάρι, για ένα; Οχι, λέει, ένα παπούτσι, ένα αντικείμενο. Και ένα κορδόνι, ένα άλλο. Αρχίζεις να μετράς και σε πιάνει δύσπνοια. Εκατό αντικείμενα εγώ έχω μόνο πάνω στο γραφείο μου. Και 1.400 στη βιβλιοθήκη μου. Για την παπουτσοθήκη δεν μιλάω καν, ευτυχώς δεν φοράω πολλά παπούτσια με κορδόνια…
«Η δυσφορία είναι συνυφασμένη στον ιστό του καταναλωτισμού», έγραψε στο βιβλίο του, το οποίο έγινε μπεστ σέλερ και του απέφερε πολλά χρήματα, τα οποία είναι άγνωστο τι έκανε αφού δεν ψωνίζει. «Δεν μπορούμε να αγοράσουμε ό,τι χρειαζόμαστε για μια ιδανική ζωή στα καταστήματα, γι’ αυτό έχουμε γίνει καθ’ έξιν αγοραστές, που, όσα και αν αγοράζουν, πάντα τους λείπει κάτι κι επομένως πρέπει να επιστρέψουμε για να αγοράσουμε περισσότερα». Δεν έχει καθόλου άδικο.
Είσαι στενοχωρημένος; Πας για ψώνια. Σε παράτησε ο/η; Πας για ψώνια. Ξύπνησες ανάποδα; Πας για ψώνια.
Η πληθώρα αντικειμένων γύρω μας, όπως λένε και οι ψυχολόγοι στους hoarders, μας δημιουργεί μια ψευδαίσθηση ασφάλειας. Αλλα χρειαζόμαστε στην πραγματικότητα, όμως δεν μπορούμε να τα έχουμε –ή νομίζουμε ότι δεν μπορούμε– και γι’ αυτό ψωνίζουμε καφετιέρες.
Και αυτό δημιουργεί φαύλο κύκλο. Ο Μπρούνο γράφει πώς τα πολλά αντικείμενα δημιουργούν ανάγκες: Πρέπει να τα ταξινομείς, να τα τακτοποιείς, να τα καθαρίζεις. Και τελικά, σε αποσπούν από την αναζήτηση αυτού που πραγματικά μπορεί να σε κάνει ευτυχισμένο.
Σκεφτείτε τις διακοπές σας. Ή ένα ταξίδι. Σήμερα που οι αεροπορικές εταιρείες χρεώνουν τις βαλίτσες πιο πολύ κι από το ίδιο το εισιτήριο, πολλοί ταξιδεύουμε μόνο με τη χειραποσκευή: Ενα βρακί, μια οδοντόβουρτσα, άντε και ένα δεύτερο μπλουζάκι και, κατά τα λοιπά, τρία μπουφάν φορεμένα το ένα πάνω από το άλλο και δύο πουλόβερ στη μέση, λες και πας εξερευνητής στα Ιμαλάια. Φτάνεις στις διακοπές. Σου λείπει κάτι; Το τέταρτο σετ μαχαίρια που αγόρασες πρόσφατα ή το 60ό ζευγάρι παπούτσια, ή εκείνο το κα-τα-πλη-κτι-κό βάζο που πήρες κοψοχρονιά, άλλο που δεν αγοράζεις ποτέ λουλούδια; Οχι, δεν σου λείπει τίποτε από αυτά. Στις διακοπές είσαι χαρούμενος, γι’ αυτό.
Ο καταναλωτισμός δεν πτοείται ούτε από περιορισμούς ούτε από οικονομική στενότητα. Βλέπω τα παιδιά μου, ας πούμε, που δεν έχουν πολλά χρήματα, αλλά πάνε και τσακίζουν τα thrift stores, τα καταστήματα με μεταχειρισμένα. Κι εγώ το κάνω, είμαι πολύ υπέρ της ανακύκλωσης των ειδών, οικολογική συνείδηση γαρ. Θα έλεγα μια κακή λέξη τώρα, αλλά ας μείνουμε στο «υποκρισία». Από τη μία, η βιομηχανία της γρήγορης μόδας παράγει ρούχα πιο γρήγορα και από την ταχύτητα του φωτός και η Κίνα συνεχίζει να μας βομβαρδίζει με πάμφθηνα σκουπίδια και, από την άλλη, είμαστε «υπέρ της ανακύκλωσης».
Οι χώρες της Αφρικής, διάβαζα πρόσφατα, είναι κυριολεκτικά θαμμένες κάτω από τόνους μεταχειρισμένων ρούχων που τους στέλνουμε εμείς, αφού πάμε και σηκώσουμε το μισό Zara στα mid season sales και αναγκαστικά πετάξουμε κάτι, διότι δεν χωράνε πλέον οι ντουλάπες μας. Πολλά από αυτά που πετάμε ή δωρίζουμε είναι, δε, με τις ετικέτες επάνω. Το έχω δει και δίπλα στα σκουπίδια, κατ’ επανάληψη.
Τέλος πάντων, να μη σας κρατάω, έχετε και δουλειές, είναι Black Friday και πρέπει να προλάβετε όλες τις προσφορές. Κάπου είδα κάτι τρομερά είδη κήπου σε πολύ καλή προσφορά.
Τι είπατε; Δεν έχω κήπο; Ε, και; Τι πειράζει;