Πυρκαγιές, πλημμύρες, νέες πυρκαγιές, νέες, χειρότερες πλημμύρες, ατυχήματα, δυστυχήματα και άλλες συμφορές των τελευταίων ετών έχουν διαμορφώσει μια σωρευτική «ελληνική» εμπειρία. Δυσάρεστη, προφανώς.
Τις περισσότερες φορές, όσα καταστροφικά συμβαίνουν αποδίδονται σε «πρωτοφανείς συνθήκες». Και εσχάτως στην κλιματική αλλαγή. Μέχρις ενός σημείου αυτά μπορεί να στέκουν. Επειτα όμως αρχίζει η «κολοκυθιά» της αναζήτησης ευθυνών.
«Φταίει ο δήμος». Οχι, «φταίει η περιφέρεια». «Μπα; Σοβαρά; Η κυβέρνηση φταίει, τι λέμε τώρα». Και φυσικά, έρχεται η στιγμή που καταλήγουν ορισμένοι στο εύκολο, σε αυτό που ρίχνει τον σπόρο της ατέρμονης μπουρδολογίας και ματαιώνει κάθε απόπειρα οργανωμένης κουβέντας: «Η ατομική ευθύνη».
Αν εξετάσει κανείς το έγκλημα στο λιμάνι του Πειραιά, το ποιος φταίει και γιατί δεν σηκώνει και πολλή κουβέντα: Φταίνε αυτοί που έσπρωξαν τον άτυχο αυτόν άνθρωπο στη θάλασσα. Φταίνε αυτοί που δεν τους απέτρεψαν. Φταίει ο καπετάνιος (ευθύνεται ούτως ή άλλως για ό,τι συμβαίνει στο πλοίο). Φταίει η εταιρεία, επειδή αυτήν την εταιρική κουλτούρα έχει εμφυσήσει. Φταίει το Λιμενικό που δεν ήταν εκεί, ως όφειλε. Αν ήταν, ούτε το κακό θα είχε συμβεί. Και αν είχε συμβεί παρά ταύτα, είτε θα μπορούσε να σώσει το θύμα, είτε να συλλάβει επί τόπου τα ανθρωποειδή που τον σκότωσαν, είτε να μην αφήσουν το πλοίο να φύγει, είτε όλα αυτά μαζί.
Ακολουθώντας αυτή την αλυσίδα ευθυνών, φτάνουμε και στον υπουργό Ναυτιλίας. Ο οποίος φταίει επειδή γνωρίζει ή θα όφειλε να γνωρίζει το χάος που επικρατεί στην ελληνική ακτοπλοΐα, γνωρίζει πως δεν τηρείται κανένα πρωτόκολλο ασφαλείας και πως κατά τύχη δεν έχουν συμβεί τόσο καιρό πολλά άλλα. Η συγκεκριμένη περίπτωση εμπίπτει όμως σε πολλά πεδία και έχει να κάνει και με τη νεοελληνική αντίληψη και νοοτροπία των τελευταίων δεκαετιών, η οποία καλλιεργήθηκε με διαφόρους τρόπους.
Στις περιπτώσεις των πλημμυρών και των πυρκαγιών παρακολουθούμε εδώ και χρόνια την αντίστοιχη συζήτηση για το ποιος φταίει. Και για το ότι συμβαίνουν, και για το τι επακολουθεί, και για το ότι ξανασυμβαίνουν. Η κυβέρνηση τα ρίχνει στους δήμους, οι δήμοι στις περιφέρειες, οι περιφέρειες στην κυβέρνηση και πάει λέγοντας. Και κάθε χρόνο τα ίδια και τα ίδια.
Ποιος φταίει, λοιπόν; Στον βαθμό που μπορεί κάποιος να κάνει μια ψύχραιμη διαπίστωση, αυτή είναι ότι εδώ και περίπου 30 χρόνια είναι εντελώς λανθασμένο το διοικητικό μοντέλο της χώρας. Οι τάχα μεταρρυθμίσεις, αρχικά του «Καποδίστρια» στη δεκαετία του 1990 και εν συνεχεία του «Καλλικράτη», στη δεκαετία του 2010, δημιούργησαν ένα αυτοδιοικητικό τέρας που δεν λειτουργεί και έχει παραλύσει τη χώρα.
Αλληλοεπικαλύψεις ευθυνών και αρμοδιοτήτων, τερατόμορφες συνενώσεις δήμων, δίχως ομοιογενή χαρακτηριστικά και με δυσανάλογη έκταση, που συχνά υπερβαίνει τις δυνατότητες της όποιας παρέμβασης, περιφέρειες που εισπράττουν δισεκατομμύρια και ποιος ξέρει πώς τα αξιοποιούν (αν και το διαπιστώνουμε διαρκώς) και μια κεντρική κυβέρνηση που παρακολουθεί περίπου απαθώς και όποτε συμβαίνει το κακό αναρωτιέται τι πήγε στραβά.
Δύσκολα θα το παραδεχθούν διάφοροι αρμόδιοι, όμως το επιβεβαιώνουν όσοι το ζουν στο πετσί τους: Αυτά τα διοικητικά μοντέλα είναι ασύμβατα με την ελληνική πραγματικότητα και τα σχεδόν 30 χρόνια εμπειρίας το έχουν αποδείξει. Η Ελλάδα δεν είναι Ελβετία ούτε Γερμανία. Και ούτε μπορεί ούτε πρέπει να γίνει. Αλλά ακόμα και αν ήταν, δεν έχουν καμία λογική διάφορες διαρκείς παραδοξότητες, όπως για παράδειγμα ότι η Υδρα εξακολουθεί να υπάγεται διοικητικά στον Πειραιά, όπως και τα Κύθηρα, που επιπλέον, ενώ είναι στα Επτάνησα, ανήκουν στην περιφέρεια Αττικής. Αυτά έτσι απλώς, ενδεικτικά.
Αν κάποιος, δηλαδή η κυβέρνηση, θέλει να προχωρήσει σε μια πραγματική μεταρρύθμιση, οφείλει αυτά να τα δει. Γιατί αν δεν τα δει, πολύ απλά η ευθύνη καταλήγει εκ των πραγμάτων σε εκείνη, όταν όλοι οι υπόλοιποι την αρνούνται.