Ποιος φοβάται μια ριζική μεταρρύθμιση της ΕΕ;

Οι παγκόσμιες ισορροπίες είναι κλονίζονται. Για εμάς, στην Ευρώπη, πρωταρχικής σημασίας είναι η κατάσταση της Ένωσης. Η ιστορία της Ενωμένης Ευρώπης είναι μια ιστορία προόδου, βήμα προς βήμα, με επιταχύνσεις, κρίσεις, στάσεις και εξάρσεις. Μέχρι σήμερα η ΕΕ λειτουργούσε σαν το ποδήλατο, ό,τι και να συνέβαινε, δεν σταματούσε το πεντάλ για να μην πέσει. Η κάθε κρίση έφερνε και αλλαγές που της έδιναν νέα ώθηση. Σήμερα οι ηγέτες της ΕΕ πρέπει να πάρουν την δύσκολη απόφαση αν θα διατυπώσουν ένα νέο όραμα για την Ευρώπη τής μετά κορονοϊό εποχής, αν θα την διαλύσουν ή θα την αφήσουν να σέρνεται χωρίς ουσιαστικές δράσεις προς κάποιας μορφής ΟΟΣΑ. Απομόνωση ή αλληλεγγύη;

Η Ευρωπαϊκές Συνθήκες της Λισαβόνας που ισχύουν σήμερα, καθορίζουν τρεις μορφές ευρωπαϊκών πολιτικών: αποκλειστικής αρμοδιότητας, συντρέχουσας και υποστήριξης.

• Στις αποκλειστικής αρμοδιότητας πολιτικές μόνο η Ένωση μπορεί να νομοθετεί και τα κράτη μέλη μπορούν να νομοθετούν μόνο για την εφαρμογή των πράξεων της ΕΕ. Στις πολιτικές αυτές περιλαμβάνονται: η τελωνειακή ένωση, ο ανταγωνισμός, η νομισματική πολιτική (για τα κράτη μέλη με νόμισμα το ευρώ), η διατήρηση των βιολογικών πόρων της θάλασσας και η κοινή εμπορική πολιτική.
• Στις συντρέχουσες πολιτικές τόσο η Ένωση όσο και τα κράτη μέλη μπορούν να νομοθετούν, αλλά τα κράτη μέλη ασκούν τις αρμοδιότητές τους μόνο εφόσον η Ένωση δεν έχει νομοθετήσει. Στις πολιτικές αυτές περιλαμβάνονται: η εσωτερική αγορά, ορισμένες πτυχές της κοινωνικής πολιτικής, η συνοχή, η γεωργία και αλιεία, το περιβάλλον, η προστασία των καταναλωτών, οι μεταφορές και τα διευρωπαϊκά δίκτυα, η ενέργεια, ο χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης και οι κοινές προκλήσεις για την ασφάλεια στον τομέα της δημόσιας υγείας για όσες πτυχές της που καθορίζονται τη Συνθήκη.
• Η Ένωση μπορεί υπό όρους να αναλαμβάνει δράσεις για την υποστήριξη, τον συντονισμό ή τη συμπλήρωση της δράσης των κρατών μελών, χωρίς ωστόσο να αντικαθιστά την αρμοδιότητά τους, όπως: η προστασία και η βελτίωση της ανθρώπινης υγείας, η βιομηχανία, ο πολιτισμός, ο τουρισμός, η παιδεία, επαγγελματική εκπαίδευση, νεολαία και αθλητισμός, η πολιτική προστασία και η διοικητική συνεργασία.

Η πανδημία κτύπησε κυρίως τις πολιτικές για τις οποίες η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν έχει ουσιαστικές αρμοδιότητες, πάρα μόνο την υποστήριξή τους: όπως η υγεία, ο τουρισμός, η παιδεία, ο πολιτισμός… Ταυτόχρονα, η Ελλάδα αλλά και άλλες χώρες του Νότου, έχουν επιπλέον να αντιμετωπίσουν τα προσφυγικά και μεταναστευτικά κύματα των τελευταίων ετών.

Είναι γεγονός ότι οι ηγέτες πήραν πρωτοβουλίες για την αύξηση των πόρων για την αντιμετώπιση της κρίσης. Επικεντρώθηκαν στο ύψος των πόρων: πόσα κονδύλια παραπάνω πρέπει να δοθούν σε αυτούς που κυρίως έχουν πληγεί και αν θα υπάρχουν περιορισμοί ή όχι, που και αυτό ήταν ένα πολύ καλό βήμα. Δεν φτάνουν όμως μόνο οι οικονομικοί πόροι, χρειαζόμαστε και μια νέα αρχιτεκτονική για την ενδυνάμωση της συνεκτικότητας της ΕΕ καθώς και ουσιαστικές αλλαγές με νέες πολιτικές ή τη μεταρρύθμιση υπαρχουσών. Πρέπει η ΕΕ να τολμήσει.

Οι αλλαγές ή βελτιώσεις θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν σε τέσσερα επίπεδα:

• Με την τροποποίηση των Συνθηκών: είτε με την εισαγωγή νέων πολιτικών, είτε με την αναβάθμιση των μέχρι σήμερα «υποστηρικτικών» πολιτικών σε «συντρέχουσες», ώστε να μπορεί η Ένωση να δρα πιο αποτελεσματικά.
• Ενοποίηση, τροποποίηση και απλοποίηση διάφορων κανονιστικών διατάξεων και οδηγιών στις υφιστάμενες πολιτικές.
• Προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στα πλαίσια των «υποστηρικτικών» πολιτικών στα όρια του θεσμικού επιτρεπτού, σε τέτοιο σημείο που τα κράτη μέλη να είναι δύσκολο να μην ακολουθήσουν.
• Επιτάχυνση διαδικασιών για άμεση υλοποίηση μέτρων που προβλέπεται να εφαρμοστούν αργότερα.

Ποιες είναι οι πολιτικές που επιδέχονται βελτιώσεις στα διάφορα επίπεδα;

Μετανάστευση/Προσφυγικό: Στο Μεταναστευτικό και στο Προσφυγικό υπάρχουν τόσοι πολλοί κανονισμοί, προγράμματα, ανακοινώσεις, εκθέσεις, οδηγίες, κατευθυντήριες γραμμές και όργανα… που χρειάζεται ένα γερό συμμάζεμα, απλοποίηση και εξάλειψη των υπερκαλύψεων, αλλαγή της συμφωνίας του Δουβλίνου, και μία κοινή πολιτική για την «ολοκληρωμένη διαχείριση των συνόρων». Έχοντας ως βάση τη Συνθήκη της Λισαβόνας του 2009, ενδεικτικά να αναφέρουμε: το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Μετανάστευσης, την Επιχείρηση Sophia, το Σχέδιο Δράσης για την ενσωμάτωση  υπηκόων τρίτων χωρών, τα ειδικά χρηματοδοτικά εργαλεία που βασίστηκαν στο Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ολοκλήρωσης και στο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (FRONTEX) κλπ.

Πολιτική Υγείας: Με το ξέσπασμα της πανδημίας η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιχείρησε να βγάλει την ουρά της απέξω με τη δικαιολογία ότι τα θέματα της υγείας είναι αρμοδιότητας των κρατών- μελών. Μήπως πρέπει να ιδρυθεί ένας Ευρωπαϊκός Οργανισμός Υγείας, λαμβάνοντας υπόψη και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας;

Τουρισμός: Στον τουρισμό επικρατεί σύγχυση, άλλα κράτη αναμένουν με αγωνία την έλευση ξένων τουριστών και άλλα συμβουλεύουν τους πολίτες τους να κάνουν διακοπές κοντά στο σπίτι τους. Οι υπουργοί διαβουλεύονται διαδικτυακά και η Επιτροπή τούς προτείνει «συστάσεις», αλλά η κακοφωνία μεταξύ των κρατών- μελών συνεχίζεται, όπως πότε θα ανοίξουν τα σύνορα και με ποιους κανόνες. Στο μεταξύ οι αεροπορικές εταιρείες πτωχεύουν η μία μετά την άλλη.

Παιδεία: Μήπως ήρθε η ώρα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προτείνει συγκεκριμένα υποστηρικτικά μέτρα για μία αποτελεσματική εξ αποστάσεως εκπαίδευση;

Νέες Τεχνολογίες: Νέες εργασιακές σχέσεις είναι προ των πυλών, πώς προτίθεται να αντιμετωπίσει η Ένωση όσους εργαζομένους τεθούν σε διαθεσιμότητα; Οι επιπτώσεις της τηλεργασίας.

Πολιτική Ασφάλειας: Χρειάζεται ενίσχυση και περαιτέρω συνεργασία για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας

Δημοκρατία, φασισμός: Διασφάλιση των προσωπικών δεδομένων, πού θα τεθούν τα όρια των τεχνολογιών επιτήρησης; Πρέπει να εκδοθούν σχετικές ευρωπαϊκές οδηγίες.

Πολιτική Συνοχής: Είναι επιτακτική η ανάγκη τροποποίησης των κανονισμών ούτως ώστε να υπάρξει μεγαλύτερη ευελιξία στο περιεχόμενο και αυστηρότερος έλεγχος για τα φαινόμενα απάτης στην υλοποίηση των προγραμμάτων.

Μία συνολική αναθεώρηση ή και μεμονωμένη τροποποίηση κάποιου άρθρου των Συνθηκών απαιτεί την ομοφωνία των κρατών μελών και σε κάποια κράτη μέλη πρέπει να διενεργηθούν και δημοψηφίσματα. Σήμερα, όταν ερωτώνται κοινοτικοί αξιωματούχοι απαντούν ότι «μια αναθεώρηση των Συνθηκών δεν είναι στην ατζέντα». Ποιος φοβάται τι; Υπάρχει το τραυματικό παρελθόν των προηγουμένων αναθεωρήσεων, δύσκολες εμπειρίες προηγούμενων ηγετών, τις οποίες οι σημερινοί ηγέτες δεν θέλουν να ξαναζήσουν: αποτυχημένα δημοψηφίσματα, πισωγυρίσματα και ντρίμπλες για να ξεπεραστούν κάποια εμπόδια.

Με αυτά τα δεδομένα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να διατυπώσει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο μεταρρυθμίσεων – μια Λευκή Βίβλο- και για κάθε μεταρρύθμιση πολιτικής να αναπτύξει το μέγιστο της φαντασίας της, πηγαίνοντας σταδιακά λίγα βήματα πιο πέρα. Ίσως όλα αυτά να είναι ουτοπίες, wishful thinking όπως θα έλεγαν οι Βρετανοί, εκτός αν κάποιοι ηγέτες πάρουν την απόφαση ανέβουν στο ποδήλατο και αρχίσουν πάλι να κάνουν πεντάλ. Ποιοι μπορεί να είναι αυτοί; Θα πέσει πάλι ο κλήρος στη Γερμανία και στη Γαλλία; Θα πρέπει όμως η Γερμανία να δει λίγο πιο μακριά από το βραχυπρόθεσμο συμφέρον της, να αναλογιστεί τα οφέλη που έχει αποκομίσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση μέχρι τώρα και να σταθμίσει τι είναι σημαντικότερο: η Ένωση ή το άμεσο οικονομικό της συμφέρον.

Σημείωση: Τελικά ο Μακρόν και η Μέρκελ ανέβηκαν στο ποδήλατο και άρχισαν να κάνουν πεντάλ. Να συνεχίσουν…