Στο κείμενο μου «κι αν τα πάρουμε, ξέρουμε τι να τα κάνουμε;», την δόξα έκλεψε η φράση «δεν θα σκορπίσουμε τα χρήματα στους τέσσερις ανέμους με την ανεμελιά νεόπλουτου», καθότι την χρησιμοποίησε ο Πρωθυπουργός στο Υπουργικό Συμβούλιο (με αναφορά μάλιστα στο κείμενο). Εντάξει, κάθε αρθρογράφος χαίρεται όταν ανακαλύπτει ότι τον διαβάζει ο Πρωθυπουργός (είδατε πόσο εντέχνως υιοθετώ την σιγουριά ότι πρόκειται για σταθερό αναγνώστη, αποκλείοντας την πιθανότητα να έπεσε τυχαία το μάτι του στο κείμενο;) όμως τώρα που το ξαναβλέπω, η δομή εκείνου του κειμένου ήταν λάθος. Έπρεπε να έχει ξεκινήσει από κάτω προς τα πάνω.
Διότι στον επίλογο του κειμένου για τα 32 δισ. από την Ευρώπη που θα εισρεύσουν στα ελληνικά ταμεία, αναφέρθηκε ακροθιγώς ο περιβόητος πολλαπλασιαστής επενδύσεων που αποτελεί ξεχωριστό και πολύ ελκυστικό κεφάλαιο της μακροοικονομικής θεωρίας. Για να μην μπω τώρα σε σύμβολα, τύπους και σχεδιαγράμματα που θα μπερδέψουν τον αναγνώστη, εντελώς απλουστευτικά εξηγώ ότι ο πολλαπλασιαστής είναι ένας αριθμός με τον οποίον πολλαπλασιάζεται το ποσό κάθε επένδυσης, για να φανεί η τελική του επίπτωση στο σύνολο της οικονομίας σε βάθος χρόνου.
Εγραφα λοιπόν ότι πολλαπλασιαστής καταναλωτικών δαπανών είναι το πολύ 1,2, ο πολλαπλασιαστής δημοσίων επενδύσεων σε υποδομές είναι το πολύ 1,7, ενώ ο πολλαπλασιαστής στην καινοτομία και τις τεχνολογίες αιχμής ξεπερνά το 2. Για να μην πολυλογούμε, αν και τα 32,5 δισ. ευρώ των Ευρωπαίων πάνε σε καταναλωτικές δαπάνες, η ελληνική οικονομία θα ωφεληθεί συνολικά κατά 39 δισ., αν πάνε σε δημόσιες δαπάνες θα ωφεληθεί κατά 55,2 δισ. και αν πάνε σε τεχνολογίες αιχμής θα ωφεληθεί κατά 65 δισ. Θεωρητικό είναι αυτό το μοντέλο και αφελές, έτσι; Απλώς το χρησιμοποιώ για να καταλαβαινόμαστε.
Καταναλωτικές θεωρούνται οι επενδύσεις που πάνε σε διαμοιρασμό των ποσών σε πολλά μικρά μέρη για την ενίσχυση της ενεργού ζήτησης. Αυξήσεις μισθών Δημοσίου, συντάξεων, επιδόματα, μικροχορηγήσεις, κλπ. Δημόσιες επενδύσεις θεωρούνται οι υποδομές, δρόμοι, λιμάνια, γεφύρια, νοσοκομεία, σχολεία, κλπ. Τεχνολογίες αιχμής καταλαβαίνουμε τι είναι, χωρίς πολλές επεξηγήσεις. Η έρευνα, οι start ups, η υποβοήθηση καινοτόμων επιχειρήσεων και δράσεων, κλπ. Βεβαίως, ο πολλαπλασιαστής δεν λύνει όλα τα προβλήματα, αλλιώς θα λέγαμε «βάλτα όλα στον τρίτο πυλώνα να ξεμπλέξουμε». Όλα είναι συνδυασμός αντικειμενικών δυνατοτήτων και πολιτικών προτεραιοτήτων.
Η πολιτική έχει άλλες προτεραιότητες από την οικονομία. Οι αυξήσεις μισθών-συντάξεων ή τα επιδόματα, έχουν πολιτικό πατέρα. Αρα (θεωρητικώς) φέρνουν ψήφους. Τα δημόσια έργα έχουν μικρότερη πολιτική απόδοση, καθώς χρειάζονται μεγάλο χρόνο ωρίμασης και εκτέλεσης. Στην πραγματικότητα, κάθε πρωθυπουργός εγκαινιάζει τα έργα που χρηματοδότησε ο προηγούμενος και χρηματοδοτεί τα έργα που θα καρπωθεί επικοινωνιακά ο επόμενος. Όσο για τις επενδύσεις στην σύγχρονη οικονομία, αυτή έχει ελάχιστη πολιτική και ψηφοθηρική απόδοση.
Αλλά και πάλι τα πράγματα δεν είναι απόλυτα. Μια οικονομία δεν έχει την δυνατότητα να απορροφήσει ένα τεράστιο ποσό μόνο σε έναν τομέα της, έστω κι αν αυτός έχει υψηλό πολλαπλασιαστή. Για παράδειγμα, αν φτιάξεις έναν καινούργιο δρόμο που ανοίγει μια κλειστή περιοχή της χώρας, πρέπει το 70% της επένδυσης να πάει στην υποδομή αλλά το υπόλοιπο 30% να πάει στις επιχειρήσεις και τους εργαζόμενους της περιοχής που ανοίγει. Έτσι θα ανέβει και η οικονομική απόδοση του νέου δρόμου. Αν μια τέλεια λεωφόρος σε πηγαίνει σε μια περιοχή που δεν έχει υποδομές internet, καμιά νέα οικονομική δραστηριότητα δεν πρόκειται να αναπτυχθεί.
Τα επιδόματα και τα βοηθήματα, όταν μάλιστα είναι ψηφοθηρικά και οριζόντια, έχουν ελάχιστη τελική απόδοση. Ομως η στοχευμένη καταπολέμηση της φτώχειας, έχει μεγαλύτερη. Αυτό που γίνεται σήμερα στην Αμερική, η εξέγερση των καταφρονεμένων που οφείλεται σε φτώχεια, θεσμική και πολιτισμική υποβάθμιση, υποβοηθά ή διαλύει την οικονομία; Προφανώς το δεύτερο. Άρα, η καταπολέμηση αυτών των κοινωνικών πληγών έχει ψηλότερο πολλαπλασιαστή απ’ αυτόν που γράφουν τα βιβλία, αν τον δούμε σε βάθος χρόνου. (Στην μακροοικονομική θεωρία υπάρχει το περίφημο «παράδοξο της φειδούς», στο οποίο μια πανθομολογούμενη αρετή σαν την αποταμίευση, από λανθασμένη χρήση, μετατρέπεται σε ζημιά για την οικονομία.)
Πού καταλήγουμε μετά απ’ όλα αυτά; Οτι για τα 32,5 δισ. υπάρχουν άπειρες επιλογές και συνδυασμοί. Και τι χρειάζεται λοιπόν; Σαφής στόχευση, σχέδιο υλοποίησης, κεντρική βούληση και ένα κράτος ικανό να φέρει σε πέρας στόχους. Υπάρχουν; Ο Κυριάκος λέει, ναι. Το εύχομαι, δεν το πολυελπίζω.