Θα αναιρέσω ευθύς εξαρχής τον τίτλο, ως λαθεμένο. Δεν υπάρχουν περσινά ξινά βιβλία. Η λογοτεχνία δεν παλιώνει, ένα καλό βιβλίο μπορεί να περνάει μέσα από τις χαραμάδες του χρόνου και να βρίσκει το αναγνωστικό κοινό του. Ας συμφωνήσουμε, ωστόσο, ότι και η λογοτεχνία εξελίσσεται και αναγεννιέται μέσα από την κάθε εποχή. Η αξία ενός καλού λογοτεχνικού έργου του 19ου αιώνα δεν χάνεται, αλλά ένας φιλαναγνώστης θα διαβάσει και έργα πιο σύγχρονα, του καιρού του. Η βιβλιοθήκη του θα τα έχει όλα.
Εκείνο, λοιπόν, που δυσκολεύεται να κατανοήσει κανείς είναι γιατί η λίστα των βιβλίων που θα διανεμηθούν από το επόμενο έτος στα σχολεία της χώρας, από το Νηπιαγωγείο μέχρι το Λύκειο, στο πλαίσιο του προγράμματος φιλαναγνωσίας που θα ξεκινήσει, περιέχει 21 λογοτεχνικά βιβλία που το νεότερο έχει γραφτεί το 1954. Για να μην παρεξηγηθώ, επρόκειτο για σπουδαίους συγγραφείς και βιβλία που αξίζει να διαβάσει κανείς. Μιλάμε για κλασικά παραμύθια, όπως οι μύθοι του Αισώπου και τα παραμύθια του Χάνσεν Κρίστιαν Αντερσεν και των αδελφών Γκριμ, μιλάμε για έργα της Πηνελόπης Δέλτα, του Αντον Τσέχωφ, του Αντώνη Σαμαράκη, του Τζορτζ Οργουελ, του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη κ.τ.λ.
Η λίστα του συγκεκριμένου προγράμματος περιλαμβάνει αριστουργήματα της ελληνικής και της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Το ερώτημα είναι γιατί δεν περιέχει απολύτως τίποτα νεότερο, κάτι του 21ου αιώνα ας πούμε. Δεν υπάρχουν αξιόλογοι συγγραφείς και έργα τώρα; Ασφαλώς και υπάρχουν και η λογική λέει ότι μια τέτοια λίστα, που απευθύνεται σε τωρινούς μαθητές, θα έπρεπε να περιλαμβάνει και κάτι με το οποίο, πιθανότατα, θα ταυτιστούν πιο άμεσα, κάτι που θα φέρει επάνω του ερεθίσματα της εποχής στην οποία ζουν.
Ενα πρόγραμμα φιλαναγνωσίας, που θέλει να κεντρίσει το ενδιαφέρον της νέας γενιάς ανθρώπων και να τους ανοίξει την όρεξη για διάβασμα, θα έπρεπε να ισορροπεί καλύτερα ανάμεσα στο χθες και το τώρα. Αντιθέτως, εκείνο που βλέπουμε από τη λίστα των βιβλίων του είναι ότι μπατάρει επικίνδυνα προς τα πίσω. Το παρατήρησαν και αρκετοί εκπαιδευτικοί, εκφράζοντας τον προβληματισμό τους για τα κριτήρια επιλογής που οδήγησαν σε μια σειρά βιβλίων που το παλιότερο έχει γραφτεί τον 6ο αιώνα και το νεότερο τη δεκαετία του 1950.
Είναι η παρελθοντολαγνεία μας που μας ωθεί σε τέτοιες μονόπατες επιλογές; Θα μπορούσε να είναι μια εξήγηση. Η προσκόλλησή μας στο χθες είναι γνωστή, το έχουμε εξιδανικεύσει σε βαθμό κακουργήματος. Το «δεν βγαίνουν πια τέτοια…» (στη θέση των αποσιωπητικών μπορεί να μπει οτιδήποτε, από βιβλίο μέχρι τραγούδι) είναι η τσίχλα που μασάνε πολλοί και αρνούνται να φτύσουν. Με μια τέτοια προσέγγιση, η λογοτεχνική κληρονομιά κινδυνεύει να πέσει και στην παγίδα μιας σοβαροφανούς προσέγγισης, που τοποθετεί σε πρωταγωνιστικό ρόλο το παλιότερο βιβλίο γιατί θεωρεί το νεότερο υποδεέστερο.
Μπορεί, βέβαια, να μην είναι η παρελθοντολαγνεία το κριτήριο επιλογής. Οπως κάποιοι σημείωσαν, σχολιάζοντας το θέμα, μπορεί να είναι και τα πνευματικά δικαιώματα. Από την εν λόγω λίστα, τα περισσότερα βιβλία δεν έχουν δεσμευμένα δικαιώματα. Αυτό μπορεί να λύνει ζητήματα από τις δυσκολίες που θα ανέκυπταν κατά τη διανομή των βιβλίων σε όλη τη μαθητική κοινότητα, αλλά και το να απουσιάζει παντελώς κάτι σύγχρονο χάριν ευκολίας, δεν μοιάζει και η πλέον σοφή απόφαση.
Την απόφαση του ΥΠΑΙΘΑ για την ενίσχυση φιλαναγνωσίας υποδέχτηκαν οι Σύνδεσμοι Εκδοτών τονίζοντας ότι ο κατάλογος των βιβλίων θα εμπλουτίζεται με γνώμονα την πολυφωνία και τη συμπερίληψη. Το μόνο που μένει να δούμε, λοιπόν, είναι αν θα ανανεωθεί και με αναγνώσματα πιο σύγχρονα, δίνοντας στους μαθητές αυτή την πολυφωνία αλλά και ένα επιπλέον κίνητρο για να ανοίξουν κάνα βιβλίο. Γιατί, κακά τα ψέματα, έχοντας μόνο επιλογές ενός μακρινού, για αυτούς, παρελθόντος, η γενιά τού σήμερα δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα παρακινηθεί να διαβάσει λογοτεχνία.
Και τότε, ο τίτλος μπορεί να βγει αληθινός. Το παιδί που καλείται να διαλέξει ανάμεσα σε αυτά τα 21 βιβλία που προς το παρόν προτείνονται, να πει: «περσινά ξινά βιβλία» και να επιλέξει, τι άλλο; Το κινητό του.
ΥΓ. Να σημειώσουμε επίσης ότι η λίστα δεν περιέχει κανένα βιβλίο ποίησης.