Η ιστορική φράση του Ανδρέα Παπανδρέου, το 1994, «Το ΠΑΣΟΚ είναι Κίνημα εξουσίας. Το ΠΑΣΟΚ δεν χαρίζεται, δεν κληρονομείται, δεν τεμαχίζεται σε τιμάρια» έχει διαψευσθεί κατά το ήμισυ πλήρως. Κληρονομήθηκε εξ ολοκλήρου το 2004. Τεμαχίστηκε σταδιακά από το 2012 ως το 2015 και διανεμήθηκε σε εσωτερικούς και εξωτερικούς τιμαριούχους. Μετεκλογικά, το 2019, είναι μεν «παντού», αλλά αφού μεταβιβάστηκε τεμαχισμένο ως, ΠΑΣΟΚ – Τσίπρας, ΠΑΣΟΚ – Μητσοτάκης και ΠΑΣΟΚ – Γεννηματά.
Κορυφαίες αποφάσεις καθενός από τους δύο πρώην και την σημερινή πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ, σε κρίσιμες στιγμές, συνέβαλαν καθοριστικά στη συρρίκνωσή του. Κατά τη γνώμη μου και από τους τρεις λήφθηκαν για λόγους ιδιοσυγκρασίας. Ως τέτοιες ήταν αναπόφευκτες.
Ο Γιώργος Παπανδρέου είναι ένας μεταμοντέρνος σοσιαλδημοκράτης, οπαδός της μαζικής-κινηματικής πολιτικής, κοσμοπολίτης με ενδιαφέροντα για τα παγκόσμια θέματα, κοινωνιολόγος που προτάσσει την διαφάνεια, τα δικαιώματα και την άρση των ανισοτήτων. Ασφυκτιά στα όρια του Κράτους-Έθνους. Δεν συγκρότησε ποτέ εθνικό αφήγημα. Δεν παρακολούθησε την άσκηση της δημοσιονομικής πολιτικής. Το 2009 ήταν ανέτοιμος να αφομοιώσει τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης. Ως το 2011 δεν μπόρεσε να διαμορφώσει ένα οικονομικό μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα. Το φθινόπωρο του 2011 πήρε την απόφαση να λύσει την κρίση με δημοψήφισμα, όχι με εκλογές. Με μαζική κινηματική δηλαδή πολιτική πράξη, αντί να θέσει τα κόμματα του μεταπολιτευτικού δικομματισμού προ των ευθυνών τους να δεσμευτούν σε ένα πρόγραμμα σωτηρίας, όσο ακόμα είχαν αποθεματικά. Λίγους μήνες μετά, ήταν αργά για το ΠΑΣΟΚ.
Νωρίτερα, ο Ευάγγελος Βενιζέλος έκανε τη δική του καθοριστική κίνηση. Ανέλαβε το υπουργείο Οικονομικών με την πεποίθηση ότι χωρίς τη δική του άμεση εμπλοκή δεν σώζεται η κατάσταση και πως δύο κυβερνούν τον τόπο: ο Πρωθυπουργός και ο υπουργός Οικονομικών. Αναμφισβήτητα ο πιο χαρισματικός πολιτικός της γενιάς του, εξάντλησε το προσωπικό του κεφάλαιο μέσα σε εννέα μήνες. Ο δημοφιλέστερος πολιτικός έγινε ανεπιθύμητο πρόσωπο. Αν ήταν μόνον αυτό θα έλεγε κανείς , μπράβο! Αυτό πρέπει σε έναν άξιο πολιτικό. Όμως το πολιτικό του κεφάλαιο ήταν, σχεδόν, ταυτόσημο με τις εφεδρείες του ΠΑΣΟΚ. Ως πολιτικός ο Βενιζέλος, εξ απαλών ονύχων, δεν ενστερνίστηκε ως πρωτεύουσα συνιστώσα της Δημοκρατίας την λειτουργία κομμάτων-συλλογικών διανοουμένων. Προτάσσει την ατομική δράση, την ποιότητα της επικοινωνίας, τη δόμηση των δημοκρατικών θεσμών και την λειτουργία της εκτελεστικής εξουσίας. Η οντότητα Βενιζέλος δεν ταυτίστηκε ποτέ με το ΠΑΣΟΚ, ούτε καν μετά το 2012.
Η κυρία Γεννηματά είναι μια κομματική ακτιβίστρια, δεν είναι η διανοούμενη πολιτικός. Το πολιτικό σύμπαν, για αυτήν, ταυτίζεται με τον κόσμο του ΠΑΣΟΚ και πρέπει να συντονίζεται με τους κώδικές του. Την ex officio ισχύ, την απόσπαση των ιδεών από τα πρόσωπα, τη μόνιμη καχυποψία πως η δράση οδηγείται αποκλειστικά από την εξυπηρέτηση της ατομικής στρατηγικής, τον αυστηρό έλεγχο των εσωκομματικών συσχετισμών που μετεξελίχθηκε σε φατριασμό, την προσαρμογή των στελεχών στις αδυναμίες και στις ιδιορρυθμίες του αρχηγού, την παρελθοντολατρεία. Η κυρία Γεννηματά εξώθησε τον Βενιζέλο από την ενεργό πολιτική. Με την πράξη της αυτή έφερε απέναντί της σχεδόν το σύνολο των διανοουμένων του πολιτικού Κέντρου. Δείγματα δυσκολίας συγχρωτισμού υπήρχαν ήδη. Αδυναμία λειτουργίας του ΙΣΤΑΜΕ, αποκλιμάκωση της δραστηριότητας των ενσωματωμένων ανεξάρτητων ομάδων, μεταφορά της συζήτησης και των αναζητήσεων της Δημοκρατικής Παράταξης στο Δίκτυο της Άννας Διαμαντοπούλου και τον e-κύκλο του Βενιζέλου. Συγκυριακά ή όχι, επτά πανεπιστημιακοί της κοινοβουλευτικής ομάδας της Δημοκρατικής Συμπαράταξης δεν επανεξελέγησαν, αφήνοντας μόνον έναν στη διάδοχη ομάδα του ΚΙΝΑΛ.
Επιπρόσθετα η αντιφατικότητα της προεκλογικής εκστρατείας επέφερε ένα βαθύτερο και ενδεχομένως οριστικό ρήγμα. Δημιούργησε αντιπαράθεση της ηγεσίας του ΚΙΝΑΛ με το πνεύμα του πολιτειακού πατριωτισμού.
Εξαιτίας της ουσιαστικής χρεοκοπίας της χώρας ένα σημαντικό κομμάτι των μεσαίων στρωμάτων, αλλά και τμήματα του αστικού κόσμου και απλών εργαζόμενων με αναφορά κυρίως στο ΠΑΣΟΚ, μερικώς στη ΝΔ και σχεδόν καθόλου την Αριστερά, για να εκφράσουν την αντίστασή τους έδειξαν να εμφορούνται από πίστη στην υπεράσπιση του πολιτεύματος, των δημοκρατικών θεσμών, της κανονικότητας στην λειτουργία ενός ευρωπαϊκού κράτους και στην πλήρη ενσωμάτωση της Ελλάδας στον πυρήνα του δυτικού κόσμου. Ο Βενιζέλος είναι πολιτικός που συμβολίζει το πνεύμα του πολιτειακού πατριωτισμού. Η κυβερνησιμότητα στην πολιτική ενός κόμματος είναι « εκ των ων ουκ άνευ» για αυτούς τους πολίτες.
Μένουν τα άλλα δύο σημεία του Ανδρέα. Αν το ΠΑΣΟΚ αποτελεί κίνημα εξουσίας φαίνεται πως είναι κάτι που δεν αφορά, πλέον, το «τιμάριο Γεννηματά». Η εξουσία αφορά τα τιμάρια του δικομματισμού. Οι αποδέκτες «της περιουσίας» έχουν ανάγκη από την εμπειρία του μαζικότερου κόμματος στην ελληνική ιστορία και την κυβερνησιμότητά του. Η μακρόχρονη παραμονή του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία δημιούργησε χιλιάδες στελεχών που δεν αντέχουν χωρίς ρόλο και λειτουργούν το πολιτικό λογισμικό «Pasoking». Κάτι σαν το «Googling». Σε κάθε τομέα της δημόσιας ζωής, σε κάθε κομμάτι της διοίκησης, για κάθε οργανωτικοπολιτικό θέμα ενός κόμματος, σε κάθε είδος κρίσης υπάρχει τουλάχιστον ένας «Πασόκος» που ξέρει πώς να βρει τα δεδομένα και να τρέξει το πρόγραμμα. Από τον Χρυσοχοΐδη ως τον Ραγκούση. Συνηθισμένοι στον προσωποκεντρισμό συνδέθηκαν με τους αρχηγούς. Δεν γνωρίζουμε αν θα ενσωματωθούν ή έστω θα γίνουν αμάλγαμα και αν θα επηρεάσουν δραστικά την φυσιογνωμία της ΝΔ και του ΣΥΡΙΖΑ.
Το αν χαρίζεται το ΠΑΣΟΚ αφορά την τύχη του εκτός του δικομματισμού τιμαρίου. Προς το παρόν δεν φαίνεται να υπάρχει πρόθυμος αποδέκτης. Αντιθέτως, έχουμε δείγματα ότι θα το διεκδικήσουν στο σύνολό του ή σε ακόμη μικρότερα τιμάρια οι κύριοι Μητσοτάκης και Τσίπρας.
Το ΠΑΣΟΚ που περιέγραψε με το ένα ΕΙΝΑΙ και τα τρία ΔΕΝ ο Ανδρέας δεν υπάρχει πλέον και κανείς δεν μπορεί να αναφωνήσει: «Το ΠΑΣΟΚ πέθανε, ζήτω το ΠΑΣΟΚ». Το κενό στο Κέντρο είναι μεγάλο. Η Δημοκρατική Παράταξη έμεινε χωρίς κομματικό φορέα. Περιμένουμε να δούμε αν ο πολιτειακός πατριωτισμός μπορέσει να μετεξελιχθεί σε κίνημα και να μορφοποιηθεί ως κόμμα.
*Ο Γιάννης Δατσέρης, είναι ιδρυτικό μέλος της πολιτικής κίνησης «Ώρα Αποφάσεων»