Απαιτούνται ζογκλερικά. Για να μη φανεί κάποιος/κάποια κατώτερος των –επαγγελματικών– περιστάσεων εν μέσω πανδημίας. Για να απασχολούνται δημιουργικά –ιδίως όταν είναι μικρά– τα παιδιά, να μη ξεροσταλιάζουν στις οθόνες, και να ‘ναι «διαβασμένα» με όρους τηλεκπαίδευσης. Χρειάζονται ταχυδακτυλουργικά για τους καταναγκασμούς του νοικοκυριού, για να μπαίνει καθημερινά «τσουκάλι στη φωτιά», και να λειτουργεί με κανονικότητα το τελευταίο εναπομείναν ασφαλές καταφύγιο στον κόσμο: το σπίτι. Ο ρόλος του «φροντιστή» του, που διαμόρφωσε εκ νέου η πρωτόγνωρη συνθήκη, το περίφημο lockdown, έγινε πιο σύνθετος, πιο περίπλοκος, πιο βαρύς. Ερευνες και δημοσιεύματα του διεθνούς Τύπου επιμένουν ότι οι γυναίκες επιβαρύνθηκαν πολλαπλώς, και πάντως περισσότερο από τους άνδρες.
Το «μισό του ουρανού» περνάει δύσκολα. Στην εποχή του παγκόσμιου μουδιάσματος, αναγκάζεται να σπιντάρει. Στην αέναη προσπάθεια ισορροπίας ανάμεσα στην οικογενειακή και την επαγγελματική ζωή, βλέπει να απειλείται ολοένα και περισσότερο πια ο προσωπικός χρόνος, ο λιγοστός που απομένει για αυτοφροντίδα, σωματική άσκηση, ενημέρωση, διάβασμα, μικρές απολαύσεις. Ο χρόνος που θα απέβαινε πολύτιμος για τη διαχείριση του προσωπικού άγχους για το παρόν, της αγωνίας για το μέλλον.
Ο βρετανικός Guardian το λέει ευθαρσώς: σχεδόν καμία προηγμένη χώρα δεν έμεινε αλώβητη από τις κοινωνικές επιπτώσεις του κορονοϊού: στην Ισπανία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, η συγκυρία του lockdown, όσο κι αν βάρυνε κοινωνικά τους άνδρες, στάθηκε ανελέητη απέναντι στις γυναίκες.
Στην Ισπανία πάνω από 170.000 άνθρωποι ζητούν επειγόντως πολιτικές που θα μπορούσαν να μετριάσουν τις συνέπειες του «απαγορευτικού» στις γυναίκες. Πολλές από τις τελευταίες θα υποχρεωθούν να απομακρυνθούν από την αμειβόμενη εργασιακή τους απασχόληση, για να επιστρέψουν σε ρόλους παραδοσιακούς – φροντίδας της οικογένειας, ρόλους που θα μπορούσαν να κάνουν τα κόκαλα της αμερικανίδας φεμινίστριας κοινωνιολόγου Σαρλότ Γκίλμαν να τρίζουν – η Γκίλμαν, το 1911, μιλούσε για «μη φυσιολογικό περιορισμό» που υποβίβαζε τη γυναίκα στον ρόλο της οικιακής υπηρέτριας.
Ερευνα που διεξήχθη κατά τη δεύτερη εβδομάδα του lockdown στην Ιβηρική, βρήκε εξουθενωμένο το 80% 12.600 γυναικών, καθώς ιδρωκοπούσε να ακροβατεί ανάμεσα στους διευθυντές, τους συνεργάτες και τα παιδιά, την οικογένεια. Ποσοστό 13% ομολόγησε ότι οι ευθύνες του τις ημέρες του κορονοϊού έγιναν ασήκωτες, με εμπλουτισμένο ρεπερτόριο στις οικιακές εργασίες και σχοινοτενή ενασχόληση με τα ανήλικα. Το τελευταίο εύρημα ενισχύεται και από μελέτη του Πανεπιστημίου της Βαλένθια: οι γυναίκες ήταν αυτές που έκαναν ζάφτι τα παιδιά της σχολικής ηλικίας, με τις πλατφόρμες και τα τηλεμαθήματα, με προσωπικό ψυχολογικό κόστος.
Στη χώρα του Μακρόν, οι Γαλλίδες είδαν τις δουλειές του σπιτιού να τριπλασιάζονται μετά το εθνικό τους απαγορευτικό. H υφυπουργός Ισότητας Μαρλέν Σιαπά διέβλεψε εντεινόμενη κοινωνική κρίση πίσω από τα νούμερα. Οι γυναίκες ασχολήθηκαν με τη λάτρα του σπιτιού πολύ περισσότερο από τους άνδρες (58% έναντι 21%), ενώ αδιαμφισβήτητα ήταν αυτές που βασίλεψαν στην κουζίνα (63% έναντι 28% των ανδρών).
Το Γερμανικό Ινστιτούτο Οικονομικής Ερευνας (DIW) κατέδειξε ότι στην πλέον στιβαρή οικονομία της Ευρώπης περισσότερο από ένα τέταρτο των γυναικών με παιδιά κάτω των 14 ετών, δαπανούν (μετά το απαγορευτικό) λιγότερες ώρες σε αμειβόμενη εργασία, σε σύγκριση με ποσοστό της τάξης του 16% των ανδρών.
Ακόμη και η Ανγκελα Μέρκελ, η γερμανίδα καγκελάριος αυτοπροσώπως, ορκίστηκε στο όνομα του αγώνα για ίσες ευκαιρίες, παραδεχόμενη μια τάση επιστροφής στην παράδοση ως προς τους ρόλους των δύο φύλων.
Στην Ελλάδα, οι έρευνες που έχουν διεξαχθεί το τελευταίο διάστημα αγγίζουν θέματα ενδοοικογενειακής βίας (που είχε αυξηθεί) και ψυχικής υγείας (που σίγουρα έχει δοκιμαστεί). Οι ρόλοι, οι ανισότητες, το «ποιος τραβάει επιτέλους το κάρο» θα πρέπει να προσεγγισθούν υπό το πρίσμα των όχι και τόσο κολακευτικών στοιχείων προ κορονοϊού. Οπως αυτά του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων (EIGE), που ήθελε την Ελλάδα τελευταία στον κατάλογο των χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης σε θέματα ισότητας, με πρώτες τη Σουηδία και τη Δανία.
Ουδείς βεβαίως περιμένει να γίνει η Ελλάδα Σουηδία και Δανία, εν μέσω κορονοϊού. Οι περίοδοι κρίσεων καθιστούν άλλωστε αναμενόμενες τις παλινδρομήσεις σε παραδοσιακές προσεγγίσεις – η κοινωνική επιστήμη τις είδε και στη δεκαετία των μνημονίων που εξέπνευσε. Οχι, δεν είναι τύραννοι οι Ελληνες. Οι κυρίαρχες νοοτροπίες θέλουν όμως χρόνο για να αλλάξουν. Και, προφανώς, οι εικόνες του lockdown με σύγχρονους μπαμπάδες ποδηλατάδα στα πάρκα με τα μικρά τους, ή με σηκωμένα τα μανίκια για υποχρεώσεις εντός και εκτός σπιτιού, η κατανόηση μεμονωμένων εργοδοτών, και οι καλές προθέσεις κυβερνητικών αξιωματούχων, δεν είναι αρκετές για να αλλάξουν το οικογενειακό, εργασιακό, κοινωνικό τοπίο για τις γυναίκες στη χώρα.
Ισως το κλειδί να βρίσκεται κρυμμένο στις προφυλαγμένες από τα μικρόβια εστίες μας. Μια προβολή στο μέλλον, σε ένα πιθανό lockdown του 2050, πιθανώς και να μας αποκάλυπτε την κρυψώνα. Με τα σημερινά 8χρονα, 12χρονα, σε ενεργό φυλετικό ρόλο, στην οικογένεια, στην εργασία, στην πολιτική. Πόσες κοινωνικές δεξιότητες, που έχουν τη δύναμη να κλείσουν το χάσμα, έχουν χαρίσει οι σημερινές εξουθενωμένες μάνες – εργαζόμενες – οικιακές βοηθοί – παιδαγωγοί – δασκάλες, στα βλαστάρια τους; Πώς μετουσιώνονται η απογοήτευση, ο θυμός, η ματαίωση της εξαντλημένης γυναίκας-ορχήστρα σε έμφυλες προσδοκίες για τα δικά της παιδιά; Πώς μεταγγίζονται από την ίδια τα κοινωνικά τους φύλα;
Το γεγονός ότι η πραγματικότητα μεταβάλλεται ταχύτατα, για ιατρικούς και οικονομικούς λόγους, μπορεί να αποτελέσει την καλύτερη αφορμή για την όξυνση των ανακλαστικών μας. Ας μη γίνουν οι βαριά εκθηλυμένες καραντίνες περιβάλλον αναπαραγωγής στερεοτύπων και παρωχημένων αποκλίσεων. Η κοινωνικοποίηση των ανηλίκων, ειδικά μέσα από το πρίσμα του όποιου απαγορευτικού, έχει τη δύναμη για μεγάλες αλλαγές στην αντίληψη του εαυτού τους, στις σχέσεις τους με το σχολείο και την οικογένεια, τα media και την Εκκλησία.
Στο χέρι μας είναι, πρωτίστως, να μάθουμε στα παιδιά μας ότι στις σχέσεις των ανθρώπων, δεν γίνεται να κάθεται «άλλος στο θρονί κι άλλος στο σκαμνί».