Διαβάζοντας σχόλια για την κηδεία της Ελισάβετ στα ελληνικά social media, προσπάθησα να δω τι υπάρχει πίσω από τη σκωπτικότητα, τη δυσφορία ή και τη χλεύη. Είναι πολλά πράγματα, δεν μπορείς να τα βάλεις όλα στα ίδιο κουτί.
Αλλος θυμόταν (ή, καλύτερα, μόλις έμαθε) τον Ευαγόρα Παλληκαρίδη, άλλος εξέφραζε τα αντιμοναρχικά του αισθήματα και κάποιος τρίτος αδυνατούσε να αποδεχθεί την προσωπολατρία ως τμήμα της συλλογικής συνείδησης. Ολα λογικά τα βρήκα αν και χαμογέλασα πλατιά όταν διάβασα σχόλια από ανθρώπους που κλίνουν το γόνυ σε ταριχευμένους ηγέτες μέσα σε μαυσωλεία.
Ναι, βέβαια, στα σύγχρονα πολιτικά ήθη ξενίζει η λατρεία ενός προσώπου με τρόπο που παραπέμπει στο βαθύ παρελθόν. Υπάρχει, ασφαλώς, η ιδιαιτερότητα της ταύτισης του κράτους με το πρόσωπο (οι Βρετανοί ορκίζονται στο στέμμα), αλλά ας το αφήσουμε στην άκρη. Ολο αυτό, λοιπόν, που συνέβη στη Βρετανία, το ζευγάρωμα μεσαιωνικού παραμυθιού με τηλεοπτική υπερπαραγωγή, μας δίνει την ευκαιρία να θυμηθούμε και τις δικές μας περιπτώσεις, κατά τις οποίες ένα πρόσωπο του δημοσίου βίου λατρεύτηκε με στοιχεία υπερβολής. Υπάρχουν κάποια πρόσωπα, αλλά εδώ η λατρεία είχε, περίπου, το ισόποσό της σε μίσος.
Ο Ανδρέας, για παράδειγμα. Δεν κηδεύτηκε, απλώς, ως πολιτικός, αλλά, περίπου, ως ένας ήρωας του λαού, δηλαδή εκείνου του κομματιού που τον αγαπούσε. Υπήρχαν και οι άλλοι, που θα κατέβαιναν στο Πρώτο Νεκροταφείο μόνο και μόνο για να βεβαιωθούν ότι ήταν νεκρός. Και νομίζω ότι είναι και η τελευταία περίπτωση ακραίας προσωπολατρίας που είδαμε στη χώρα. Είχε τον δικό του προσωπικό τραγούδι (προ δικτατορίας), το πρόσωπο που μπήκε σε πολλές κορνίζες, όχι μόνο σε καφενεία, αλλά και σε σπίτια. Με ένταση αγαπήθηκε και ο πατέρας του, ο οποίος, φυσικά, απολάμβανε τον προσωπικό του «ύμνο». Τραγούδι διέθετε και ο Καραμανλής. Ο Κωνσταντίνος. Ο Κώστας θα βολευόταν και με τον ύμνο του Champions League. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος επίσης είχε ύμνο. Οπως και ο τελευταίος βασιλιάς μας, όχι ακριβώς επίσημο, αλλά κάτι κιτς δημοτικά. Βέβαια τα τραγούδια και οι ύμνοι προς τα πολιτικά πρόσωπα δεν είναι ασφαλές μέτρο απήχησης. Ας πούμε ο βασιλιάς Γεώργιος είχε τραγούδι και μάλιστα από τον Μάρκο Βαμβακάρη.
Η λατρεία για τα πρόσωπα τελείωσε με τον Ανδρέα και, φυσικά, με εκείνη την εποχή. Η υποστήριξη προς τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη δεν ήταν τόσο προσωπική, όσο «πολιτική». Από τότε, πράγματι, έχουμε περάσει στο εντελώς απέναντι άκρο από εκείνο που βρίσκονται οι πενθούντες τη βασίλισσα. Ο προσδιορισμός μας σε σχέση με τα δημόσια πρόσωπα, εκπορεύεται από την αντιπάθεια, την αποστροφή ως και το μίσος μας. Οι άνθρωποι ομαδοποιούνται πολύ πιο εύκολα με κριτήριο αυτόν που αντιπαθούν, παρά με εκείνον που συμπαθούν. Ισως επειδή, στην πραγματικότητα, δεν συμπαθούν πλέον κανέναν.