Υπάρχει μία πολύ ενδιαφέρουσα και καλογυρισμένη αμερικανική σειρά, που δεν έγινε ευρέως γνωστή στην Ελλάδα. Λέγεται «American Gods» και είναι σαν να έχει φυτέψει τον κώδικα της ελληνικής μυθολογίας μέσα στην αμερικανική ιστορία. Βλέπουμε, δηλαδή, θεούς, με τα καπρίτσια και τις αδυναμίες τους, να συγκρούονται επί της Γης με παράπλευρες απώλειες θνητών.
Ενα επεισόδιο ξεκινά μέσα σε δουλεμπορικό που μεταφέρει σκλάβους στην Αμερική. Στο αμπάρι ένας αλυσοδεμένος σκλάβος αρχίζει να τραγουδά, παρακλητικά, προς έναν θεό της πατρίδας που μόλις έχασε. Και, πράγματι, ο θεός εμφανίζεται μέσα στο αμπάρι, φορώντας ένα καρό κουστούμι. Δεν είναι πράος. Είναι κυνικός. Και εξηγεί στους σκλάβους τη μοίρα που περιμένει αυτούς και τα παιδιά τους. «Είστε μαύροι, αλλά ακόμα δεν το ξέρετε» τους λέει. Το πιθανότερο είναι και αυτοί που ήταν στη γέφυρα του πλοίου, οι λευκοί, να μη γνώριζαν ότι είναι ρατσιστές. Ο ηθικός κώδικας της εποχής και το σύστημα αξιών δεν είχαν συγκροτήσει την έννοια του ρατσισμού.
Το «Οσα παίρνει ο άνεμος» αποσύρθηκε προκειμένου να επενδυθεί με σχολιασμό των ρατσιστικών αναφορών που περιέχει. Κάποιοι βρήκαν την απόφαση σωστή, κάποιοι άλλοι γελοία και μερικοί θύμωσαν, αναφερόμενοι στη δικτατορία της πολιτικής ορθότητας. Και οι τρεις στάσεις είναι σωστές, σε συνάρτηση με το ποιος διατυπώνει την κρίση και πού βρίσκεται. Οι Ευρωπαίοι μπορεί να γελάσουν. Στην Καλιφόρνια και στη Νέα Υόρκη θα τη βρουν σωστή. Στη Τζόρτζια και στην Αλαμπάμα ίσως και να θυμώσουν. Κάποιος θα πει ότι τα καλλιτεχνικά έργα πρέπει να εξετάζονται αυστηρά στο ιστορικό πλαίσιο της δημιουργίας τους. Και κάποιος άλλος θα αντιτάξει ότι ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζουμε την τέχνη πρέπει να αποτυπώνει και την εξέλιξη των αξιών. Είναι και κάτι ακόμα: πώς στεκόμαστε μπροστά σε ένα έργο τέχνης με περιεχόμενο που προσβάλλει σημερινές αξίες και κοινωνικές ομάδες; Το αποσύρουμε ή αυτό θα αποτελούσε λογοκρισία; Το «διορθώνουμε»; Αλλά αυτό δεν θα αποτελούσε βεβήλωση; Στο Βατικανό έχουν ευνουχίσει τα ανδρικά αγάλματα καθώς θεώρησαν ότι η θέα τους προσβάλλει τις πεποιθήσεις των πιστών. Το λογικό ίσως βρίσκεται κάπου στη μέση, σε αυτό, δηλαδή, που θα κάνει η ΗΒΟ, προσθέτοντας σχολιασμό επί των ρατσιστικών αναφορών του «Οσα παίρνει ο άνεμος». Δεν λογοκρίνει το έργο, αλλά καταγράφει την εξέλιξη των ηθών.
Η αλήθεια είναι ότι στον καιρό της πολιτικής ορθότητας μπορεί να μπούμε σε μία διαδικασία που θα θυμίζει τη συμπεριφορά των Ταλιμπάν και των τζιχαντιστών απέναντι στις αρχαιότητες. Το χριστουγεννιάτικο «Βaby it’s cold outside» έχει σταματήσει να μεταδίδεται από πολλά αμερικανικά ραδιόφωνα, επειδή η πολιτική ορθότητα διακρίνει διάθεση σεξουαλικής παρενόχλησης –o άνδρας προσπαθεί να αποτρέψει τη φυγή της κυρίας με το πρόσχημα της κακοκαιρίας. Αντίστοιχα και εδώ, στα δικά μας ραδιόφωνα, δεν ακούς πλέον τον «Αράπη» του Ζαμπέτα. Εχει σιωπηρά αποσυρθεί ως ρατσιστικό, και νομίζω σωστά. Από τη στιγμή που απαξιώνονται κοινωνικά ήθη και αντίστοιχες συμπεριφορές, είναι λογικό να ακολουθήσει και η τέχνη που τα εξέφρασε όλα αυτά.
Δεν υπάρχει, λοιπόν, άσπρο και μαύρο —με τη διαζευκτική έννοια, όχι τη ρατσιστική. Κάποια πράγματα είναι ανέγγιχτα, άλλα για τα σκουπίδια και κάποια καλό είναι να επανατοποθετηθούν στο σημερινό πλαίσιο, επιτρέποντας, αν θέλετε, στις επόμενες γενιές να παρακολουθήσουν την κοινωνική εξέλιξη.