Τον περασμένο Μάρτιο, ο διευθύνων σύμβουλος της Facebook, Μαρκ Ζάκερμπεργκ, ισχυρίστηκε σε ακρόαση του Κογκρέσου ότι η χρήση κοινωνικών δικτύων μπορεί να έχει θετικό αντίκτυπο στην ψυχική υγεία. Αυτή ήταν η επίσημη τοποθέτησή του, λιτή και χωρίς πολλή-πολλή εμβάθυνση, σχετικά με τη δίχρονη έρευνα που διενήργησε ο κολοσσός του για τις δύο εφαρμογές του, το Facebook και το Instagram.
Ωστόσο, φαίνεται ότι η δήλωση του Ζάκερμπεργκ στάθηκε μόνο στα ευνοϊκά σημεία της έρευνάς τους. Υπάρχουν και κάποια άλλα, καθόλου ευνοϊκά, τα οποία αφορούν τους έφηβους χρήστες του Instagram, και δεν μπήκαν ποτέ στη σκαλέτα των δηλώσεών του.
Στα αρχεία της συγκεκριμένης έρευνας, την οποία φαίνεται ότι δεν θέλησαν να παρουσιάσουν ολοκληρωμένη στο κοινό οι οργανωτές της, βρήκε πρόσβαση η Wall Street Journal. Κι έτσι, εδώ και λίγες ημέρες, έχει έρθει στη δημοσιότητα. Πραγματοποιήθηκε σε έφηβους χρήστες του Instagram, στις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο, και δεν είναι καθόλου ευχάριστα όσα αναφέρει για τη σχέση της εφαρμογής με την εικόνα που αποκτούν οι έφηβοι, αγόρια και κορίτσια, για τον εαυτό τους και τα συναισθήματα που τους δημιουργεί.
Σχεδόν οι μισοί από τους συμμετέχοντες που δήλωσαν ότι νιώθουν «μη ελκυστικοί», είπαν ότι τα συναισθήματα αυτά προήλθαν κυρίως από τη χρήση του Instagram. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί συμβαίνει αυτό. Το Instagram έχει την πυξίδα του γυρισμένη στην «κοινωνική σύγκριση», σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ ό,τι άλλες εφαρμογές. Πράγματι, το TikTok και το Snapchat, για παράδειγμα, εστιάζουν περισσότερο στο πρόσωπο και στην απόδοση. Το Instagram, όμως, εστιάζει στο σώμα και στον τρόπο ζωής. Αυτά γίνονται το επίκεντρο πάνω στο οποίο χτίζει η πλειοψηφία των χρηστών το προφίλ της.
Για τους εφήβους, το παραπάνω δεδομένο διαπιστώθηκε ότι είναι καταστροφικό. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα από τα λεγόμενα των συμμετεχόντων, η εξάρτηση ήταν το πρώτο πράγμα που φάνηκε ότι καθορίζει τη σχέση τους με την εφαρμογή. Οι περισσότεροι είπαν ότι νιώθουν εξαρτημένοι και χάνουν τον αυτοέλεγχο στη χρήση της, κάτι που κάνει και τους ίδιους να νιώθουν άσχημα.
Το βασικό συμπέρασμα, πάντως, της εσωτερικής έρευνας του Facebook ήταν ότι το Instagram αυξάνει το άγχος και την κατάθλιψη στους έφηβους χρήστες του. Κάποιοι, μάλιστα, εκ των συμμετεχόντων έχουν εκφράσει αυτοκτονικές τάσεις μέσα στην ίδια την εφαρμογή.
Τα κορίτσια, βέβαια, είναι τα μεγάλα θύματα της υπόθεσης. Η μελέτη διαπίστωσε ότι το Instagram χειροτερεύει την εικόνα που έχουν για το σώμα τους. Αναφέρεται συγκεκριμένα ότι «το 32% των έφηβων κοριτσιών είπαν ότι όποτε νιώθουν άσχημα για το σώμα τους, το Instagram τις κάνει να νιώθουν χειρότερα». Σε κάποια άλλη παρουσίαση αναφέρεται ότι οι συγκρίσεις στο Instagram μπορούν να αλλάξουν τον τρόπο που τα νεαρά κορίτσια βλέπουν και περιγράφουν τον εαυτό τους.
Η έρευνα της Facebook δεν είπε κάτι καινούργιο. Επαλήθευσε απλώς ό,τι έχουν πει και παλαιότερες έρευνες, που δεν χρειάζονται καν έρευνες για να τα δούμε. Θα πρέπει να είσαι τυφλός για να μη βλέπεις ότι ο ινσταγκραμικός κόσμος, με τις /τους influencers του, βαδίζει σε μια επικίνδυνη ισορροπία μεταξύ θετικού και αρνητικού, μεταξύ υγιούς και τοξικού. Φυσικά υπάρχουν εκεί μέσα και ωραία πρότυπα, όπως και μια τάση αποδοχής του εαυτού και της διαφορετικότητας.
Το κυρίαρχο μοντέλο, όμως, κι εκείνο που τελικά υπερισχύει ανάμεσα στα εκατομμύρια προφίλ, είναι μια περσόνα που πλάθεται με όσο το δυνατόν λιγότερα ψεγάδια. Οι περισσότεροι χρήστες δημιουργούν έναν εικονικό εαυτό που επιθυμούν να αρέσει. Τόσο απλά. Δεν είναι δύσκολο να σε παρασύρει το κυρίαρχο μοτίβο στα λημέρια του, άλλωστε και ο αλγόριθμος θα σε πάει προς τα εκεί με φόρα.
Και κάπως έτσι, θα βρεθείς σ’ έναν δρόμο με καθρέφτες, που σου δείχνουν παραμορφωμένες αντανακλάσεις του εαυτού σου, δίπλα σε παραμορφωμένες αντανακλάσεις του εαυτού των άλλων. Και θα βαδίζετε όλοι μαζί εκεί, συγκρίνοντας τις αντανακλάσεις σας: ποιος είναι ο πιο όμορφος, με την πιο ενδιαφέρουσα ζωή, ο καλύτερος των καλύτερων. Και σε κάθε βήμα, θα νιώθετε λίγο πιο δυστυχισμένοι.
Δεν το συζητώ, ο Μπέκετ θα μπορούσε να χτίσει επάνω σ’ αυτή τη συνθήκη ένα βαθιά δυστοπικό σενάριο.
ΥΓ. Ολα αυτά, βέβαια, πού να τα πει ο Ζάκερμπεργκ. Αμα είσαι CEO του Facebook και του Instagram, τα ακούς και κοιτάς αλλού.