Ο πόλεμος επέστρεψε στη Μέση Ανατολή. Εναν μήνα αφότου οι μαχητές της Χαμάς αφήνιασαν με βάναυσο τρόπο, τα στρατιωτικά αντίποινα του Ισραήλ συνεχίζονται με μια εντεινόμενη χερσαία επίθεση στη Γάζα, που ελέγχεται από τη Χαμάς. Για τους ανθρώπους που ζουν στο Ισραήλ ή με οικογένειες στο Ισραήλ –περιλαμβανομένου εμού– αυτή είναι μια βαθιά προσωπική κρίση.
Την ίδια στιγμή, πολλοί άνθρωποι σε όλον τον κόσμο ταυτίζονται με τους χιλιάδες Παλαιστίνιους που έχουν σκοτωθεί από τις ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές. Αλλά, αφήνοντας κατά μέρος τις προσωπικές συσχετίσεις, αυτή είναι επίσης μια γεωπολιτική κρίση, πιθανώς ακόμη πιο βαθιά και πιο εκτεταμένη, όσον αφορά τον παγκόσμιο αντίκτυπό της, από τον πόλεμο της Ουκρανίας.
Οι πιο άμεσες συνέπειες θα γίνουν αισθητές στη Μέση Ανατολή. Επί χρόνια ο ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου ενεργούσε με ψευδαισθήσεις που τώρα έχουν διαλυθεί. Η μεγαλύτερη ήταν η προσδοκία ότι το Ισραήλ θα μπορούσε να εξομαλύνει τις σχέσεις του με τον αραβικό κόσμο χωρίς να ασχοληθεί με το παλαιστινιακό ζήτημα, το οποίο προφανώς πίστευε πως θα μπορούσε απλώς να εξαφανιστεί μαγικά.
Πλέον, αυτό το ζήτημα είναι αδύνατο να αγνοηθεί. Ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα της επίθεσής του στη Γάζα, το Ισραήλ θα πρέπει να προβεί σε μια σοβαρή ενδοσκόπηση, πιθανώς να επανεξετάσει πλήρως τη στρατηγική του απέναντι στην ετοιμοθάνατη ειρηνευτική διαδικασία στη Μέση Ανατολή. Η Σαουδική Αραβία, η οποία βρισκόταν στα πρόθυρα της εξομάλυνσης των σχέσεων με το Ισραήλ, θα απαιτήσει τώρα πιθανώς κάποιες παραχωρήσεις για τους Παλαιστίνιους πριν προχωρήσει, μην τυχόν και προκαλέσει την οργή του πληθυσμού της και του ευρύτερου μουσουλμανικού κόσμου.
Το Ισραήλ έχει ένα αδιαμφισβήτητο δικαίωμα στην αυτοάμυνα. Ωστόσο, υπάρχει ο κίνδυνος, στην απελπισία του να ανακτήσει τον έλεγχο του αφηγήματος και να διατηρήσει τη θέση του, ο Νετανιάχου να παρατείνει τον πόλεμο ή να ενθαρρύνει μια περιφερειακή κλιμάκωση. Με τους ονομαστικούς συμμάχους του στον Κόλπο να είναι αναποφάσιστοι, ο Νετανιάχου μπορεί να ελπίζει να αποκαταστήσει τον προτιμώμενο γεωπολιτικό αστερισμό του: το Ισραήλ και τα σουνιτικά αραβικά κράτη αντιμετωπίζουν τον «άξονα αντίστασης» του Ιράν, με τους Παλαιστίνιους να περιορίζονται για ακόμη μια φορά στο περιθώριο μιας ευρύτερης αντιπαράθεσης.
Η σύγκρουση θα έχει επίσης σοβαρές συνέπειες πέρα από τη Μέση Ανατολή, με έναν από τους μεγαλύτερους χαμένους να είναι η Ουκρανία. Η βία και οι συμφορές που υπομένει ο λαός της χώρας δεν φαίνονται τόσο εξαιρετικές όσο κάποτε. Οι εικόνες που μεταδίδονται από τη Γάζα είναι εξίσου σπαραξικάρδιες με τις εικόνες από το Χάρκοβο ή τη Μαριούπολη. Επιπλέον, για πολλούς, ο πόλεμος στη Γάζα κάνει τον πόλεμο στην Ουκρανία να μοιάζει με μια «τοπική» ευρωπαϊκή σύγκρουση.
Δεδομένου ότι η επιβίωση της Ουκρανίας εξαρτάται από τη συνεχή υποστήριξη της διεθνούς κοινότητας, οτιδήποτε αποσπά την προσοχή από τον αγώνα της είναι κακή είδηση. Επιπλέον, εάν ο πόλεμος Ισραήλ-Χαμάς κλιμακωθεί, με το Ιράν να ρίχνεται στη μάχη, ο αντίκτυπος στις τιμές του πετρελαίου θα μπορούσε να καταστήσει ακριβότερη για τη Δύση τη διατήρηση των κυρώσεων που επιβλήθηκαν στον ενεργειακό τομέα της Ρωσίας.
Για την Ευρώπη, γενικότερα, η κρίση στη Γάζα δημιουργεί πολλές προκλήσεις. Καταρχάς, αποκάλυψε βαθιές ρωγμές στη Γαλλία, στη Γερμανία και στη Βρετανία. Στη Γαλλία τις τελευταίες τρεις εβδομάδες έχουν καταγραφεί περισσότερα αντισημιτικά περιστατικά από όσα την προηγούμενη χρονιά. Την ίδια στιγμή, ο πόλεμος Ισραήλ-Χαμάς πυροδότησε τον κατακερματισμό μεταξύ άλλων κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Μετά την πλήρη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, πέρυσι, οι ευρωπαϊκές χώρες επέδειξαν απίστευτη ενότητα. Ωστόσο, οι ηγέτες της ΕΕ μοιράζουν πλέον την προσοχή τους μεταξύ της Ουκρανίας, του Ναγκόρνο-Καραμπάχ (το οποίο ανακτήθηκε πρόσφατα από το Αζερμπαϊτζάν μετά από μια 24ωρη στρατιωτική επίθεση) και τη Γάζα. Στην ψηφοφορία της περασμένης εβδομάδας επί ενός σχεδίου ψηφίσματος της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών υπέρ μιας ανθρωπιστικής κατάπαυσης του πυρός στη Γάζα, τα κράτη-μέλη της ΕΕ ψήφισαν με τρεις διαφορετικούς τρόπους.
Η χαοτική απάντηση της ΕΕ στον πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς κατέστησε τη σθεναρή αντίδραση της Κίνας ακόμη πιο αξιοσημείωτη. Σε αντίθεση με την προσπάθειά της να παραμείνει ουδέτερη μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Κίνα εξέφρασε γρήγορα την υποστήριξή της στους Παλαιστίνιους. Η απάντηση της Κίνας κατέστη μέρος της προσέγγισής της στον Παγκόσμιο Νότο. Και οι κινέζοι διπλωμάτες αναμφίβολα ευελπιστούν να καταφέρουν, τις επόμενες εβδομάδες και τους επόμενους μήνες, να τονίσουν τα δύο μέτρα και τα δύο σταθμά της Δύσης – όσον αφορά την αντιμετώπιση του Ισραήλ και της Ρωσίας από τη μία πλευρά, και των Παλαιστινίων και των Ουκρανών από την άλλη.
Αλλά η επιλογή πλευρών θα μπορούσε να έχει επιπλοκές για την Κίνα. Σαφέστατα, μια ευρύτερη περιφερειακή αντιπαράθεση θα μπορούσε να διαταράξει την εύθραυστη ειρήνη μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας, που συνάφθηκε με τη μεσολάβηση της Κίνας.
Οσον αφορά τις Ηνωμένες Πολιτείες, έχει καταντήσει κλισέ η περιγραφή της εμπειρίας τους στη Μέση Ανατολή με μια ατάκα από την ταινία «Νονός III»: «Ακριβώς όταν νόμιζα ότι ήμουν εκτός, με τραβούσαν πίσω!» Αυτό είναι ιδιαίτερα εύστοχο σήμερα, καθώς η κυβέρνηση του Τζο Μπάιντεν έχει επιδείξει πολύ μεγαλύτερη πειθαρχία και αποφασιστικότητα όσον αφορά την προώθηση μιας στροφής της εξωτερικής πολιτικής από τη Μέση Ανατολή στην Ασία, σε σχέση με τις κυβερνήσεις του Μπαράκ Ομπάμα και του Ντόναλντ Τραμπ. Αλλά τώρα η περιοχή βρίσκεται εκ νέου στην κορυφή της ατζέντας των υπεύθυνων χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ.
Εως τώρα ο Μπάιντεν ορθώς εξισορροπεί την υποστήριξη του Ισραήλ με τις εκκλήσεις προς τους Ισραηλινούς να επιδείξουν μεγαλύτερη αυτοσυγκράτηση, αντιδρώντας στην επίθεση της Χαμάς. Και η απόφασή του να συνδυάσει την αρωγή της Ουκρανίας με την υποστήριξη του Ισραήλ σε ένα ενιαίο πακέτο εθνικής ασφάλειας προσφέρει μια ευκαιρία να ξεπεραστεί η αντίσταση των Ρεπουμπλικανών νομοθετών για την υποστήριξη της Ουκρανίας.
Παρ’ όλα αυτά, ο Μπάιντεν βαδίζει πάνω σε τεντωμένο σχοινί. Η Ουκρανία αντιπροσώπευε ήδη έναν ανεπιθύμητο περισπασμό της προσοχής από την κορυφαία προτεραιότητα της Αμερικής: τον στρατηγικό ανταγωνισμό με την Κίνα. Από αυτήν την άποψη, η μεγαλύτερη εμπλοκή στη Μέση Ανατολή είναι το τελευταίο πράγμα που χρειάζονται οι ΗΠΑ.
Κανείς –εξαιρουμένων, πιθανώς, της Χαμάς και του Νετανιάχου– δεν έχει συμφέρον να παραταθεί ή να επεκταθεί ο πόλεμος που βρίσκεται τώρα σε εξέλιξη στη Γάζα. Η ελπίδα είναι ότι τα εμπλεκόμενα μέρη θα αναγνωρίσουν τα κοινά τους συμφέροντα και θα συνεργαστούν για να τα προωθήσουν. Αυτό συνεπάγεται τον τερματισμό της σύγκρουσης το συντομότερο δυνατό, χωρίς περαιτέρω κλιμάκωση. Και (αφού η στρατιωτική πτέρυγα της Χαμάς διαλυθεί και οι ισραηλινοί όμηροί της απελευθερωθούν) συνεπάγεται επίσης την άσκηση πιέσεων για μια πολιτική λύση στην ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος για την εξασφάλιση της μακροχρόνιας ασφάλειας του Ισραήλ.
* Ο Mark Leonard είναι διευθυντής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων, συγγραφέας του βιβλίου «The Age of Unpeace: How Connectivity Causes Conflict». Το κείμενο αυτό αναδημοσιεύεται για την Ελλάδα από το Project Syndicate