Κάθε Χριστούγεννα το οικογενειακό (με τη ευρεία έννοια) τραπέζι εξελίσσεται. Με νέες προσθήκες (π.χ. ροδαλά βρέφη, νέους συντρόφους, νεοαποκτηθέντες φίλους) αλλά και απώλειες. Αυτές οι τελευταίες προκύπτουν από τα συνήθη ναυάγιατου ανθρώπινου βίου: θάνατος, ασθένεια,διαζύγιο,απόλυση, διαγκωνισμός για εκείνο το δυάρι στη Νέα Σμύρνη, σταδιακή αποξένωση μεταξύ ψυχών που σιγά σιγά αποκρυσταλλώνεται και «τρώει»καρέκλες από το εορταστικό τραπέζι.
Εξυπακούεται ότι αυτές ειδικά τις ημέρες, των υψηλών προσδοκιών, της καταναγκαστικής ευτυχίας και της υψηλής συναισθηματικής φόρτισης, οι απουσίες φαντάζουν πιο ηχηρές. Διόλου τυχαίο ότι οι απόντες των Χριστουγέννων τροφοδοτούν παραδοσιακά τις μελό διαφημίσεις που τις μέρες αυτές προβάλλονται (δήθεν) για να μας απομακρύνουν από την καταναλωτική αδηφαγία και να μας φέρουν (δήθεν) πιο κοντά στο αληθινό νόημα των Χριστουγέννων. Να θυμίσω εδώ ότι το «Last Christmas» των «Wham!» (νομίζω, ότι είμαι ο τελευταίος άνθρωπος επί της γης που δεν έχει τάση προς έμετο όταν το ακούει), για μια απώλεια είναι γραμμένο.
Για να μην ξεχνιόμαστε κάμποσοι θα είναι βέβαια και φέτος οι εξ ανάγκης απόντες. Και δεν είναι μόνο εκείνοι που θα μείνουν κρεβατωμένοιμε γρίπη, RSV ή τις πιο πρόσφατες υποπαραλλαγές της Ομικρον (αν κρίνω από τoυς οδυρμούς και τα θετικά τεστ που παρελαύνουν στο feed μου στο Faceboοk, κάμποσοι). Είναι και εκείνοι που ζουν μακριά (και δεν έχουν τον χρόνο ή δεν σκέφτηκαν να κλείσουν αεροπορικόεισιτήριο στη Black Friday) ή όσοι εργάζονται –συχνά, σε συνθήκες γαλέρας– για να κάνουμε εμείς γιορτές: «Κάθε χρόνο λέω στους δικούς μου να κανονίσουν ανήμεραό,τι θέλουν, χωρίς να με υπολογίζουν» μου λέει η κοπέλα στο φούρνο, Χριστίνα η δύσμοιρη, ενώ γεμίζει το χιλιοστό σήμερα κουτί με κουραμπιέδες.
Eίναι, φυσικά και οι άλλοι απόντες. Οι ηττημένοι, οι προδομένοι ή οι καθ΄οιοδήποτε τρόπο τσαλαπατημένοι της φετινής χρονιάς που δεν έχουν όρεξη για Christmas spirit. Αυτός με την πληγωμένη ψυχική υγεία που προτιμά να μείνει στο σπίτι. Αυτός που έμαθε τηλεφωνικώς προ ημερών ότι το σπίτι του έχει βγει σε πλειστηριασμό. Η 87χρονη ηλικιωμένη που είναι προσκαλεσμένηαλλά δεν θα πάει γιατί φοβάται ότι η μνήμη της θα την προδώσει μπροστά σε όλους.
Δεν θέλω να δω τη μάνα μου
Υπάρχουν βέβαια και οι εκούσιοιαποχωρισμοί. «Δεν θέλω να δω τη μάνα μου αυτά τα Χριστούγεννα» τολμά να εξομολογηθεί τον πόνο της μια 42χρονη διαζευγμένη γυναίκα στην στήλη «Dear Therapist» («Αγαπητέ ψυχοθεραπευτά») του Atlantic: «Λατρεύω τα Χριστούγεννα αλλά μου καταστρέφει την ημέρα και με γεμίζει ενοχές αν προσπαθήσω να την αποφύγω».
Οι δύσκολοι (ή ακόμα και τοξικοί) οικείοι ανήκουν στις Συμπληγάδες αυτών των ημερών. Σύμφωνοι, ειδικά τα Χριστούγεννα «είμαστε όλοι δεμένοι με μια αχαλίνωτη καλοσύνη που νιώθουμε ο ένας για τον άλλον για μια μονάχα μέρα» (όπως γράφει ο Τζoν Τσίβερ στο διήγημά του «Τα Χριστούγεννα είναι μια μελαγχολική περίοδος»). Τι γίνεται όμως όταν κάποιοι κάνουν κατάχρηση της καλοσύνης μας όλων των υπόλοιπωνημερών του χρόνου και δεν έχουνε καμία όρεξη να τούς φάμε στη μάπα και κάτω από το γκι;
Γιατί δηλαδή πρέπει να καλέσω τον passive aggresive θείο που κάνει πάντα άκομψες ερωτήσεις για την επαγγελματική και την προσωπική μου ζωή; («Πόσα είπαμε ότι “καθαρίζεις”;» ή «Πάλι μόνη σε βλέπω φέτος;»). Επίσης, γιατί να περάσω «την ωραιότερη μέρα του χρόνου» με τη φίλη που μαραίνει παραδοσιακά ολονών τα χαμόγελα, ξεφορτώνοντας πάνω από το χοιρινό ή τη γαλοπούλα όλες τις προσωπικές της τραγωδίες της χρονιάς; (στο πλαίσιο ένα διόλου χαρμόσυνου «trauma dumping»).
Αν επίσης δεχτούμε ότι οι περισσότερες ενδοοικογενειακές διενέξειςείναι κατά κανόνα προϊόντα διαμετρικά αντίθετων ερμηνειών του παρελθόντος, γιατί δηλαδή να θέλω να ανταλλάξω φέτος δώρα με τοναγνώμονα και παραχαϊδεμένοαδελφό μουπου όλη του του ζωή ζητά ψυχολογική υποστήριξη και δανεικά;
Οι «άλλοι απόντες»
Καλό είναι επίσης που και που να θυμόμαστε –κάπου εκεί μεταξύ «Christmas blues» και «holiday stress»– ότι για κάποιους ανθρώπους, οι φετινές απουσίες στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι είναι μια μεγάλη, πυορρούσα πληγή.
Μιλάω π.χ. στο τηλέφωνο με την κυρία Νταρίνα από την Ουκρανία. Πριν από δύο εβδομάδες ο 42χρονος γιός της τραυματίστηκε από οβίδα και στα δύο πόδια. Η ίδια βρέθηκε στο προσκέφαλό του του για λίγες μέρες, αλλά τώρα είναι πίσω στην Αθήνα, «η δουλειά δεν μπορεί να περιμένει». Γνωρίζω ότι θα κάνει όμορφα Χριστούγεννα, όπως κάθε χρόνο, στο Μεταξουργείο, με την αγαπημένη της συμπατριώτισσα και φίλη, την Αλεξάνδρα. Όπως ξέρω η καρδιά της στην πραγματικότητα θα χτυπάει σε ένα δωμάτιο γεμάτο μετατραυματικό στρες σε ένα νοσοκομείο κάπου στο Τερνόπιλ.
Οσο για εκείνους, τους άλλους μεγάλους απόντες, αυτούς που έφυγαν για εκείνο το άλλο, το ανεόρταστο ταξίδι, ας μην τους αφήσουμε χρονιάρες μέρες παραπονεμένους. Ας μαζευτούμε στο εορταστικό τραπέζι και ας τους δώσουμε απλά λίγο χώρο.