«Πραγματικό μυστήριο!», αναφωνεί, αντιμέτωπος με μια νέα υπόθεση που τους ανατέθηκε ο Δόκτορ Γουότσον, ο μόνιμα και βολικά αφελής συνεργάτης του πρότυπου του αναλυτικού στοχαστή στη δυτική λογοτεχνία, του ντετέκτιβ Σέρλοκ Χολμς. Και ρωτά τον σοφό φίλο του: «Εσύ τι συμπέρασμα βγάζεις;».
«Δεν έχω ακόμα στοιχεία», απαντά ο Χολμς. «Είναι τεράστιο λάθος να κάνεις θεωρίες χωρίς στοιχεία. Γιατί, δίχως να το καταλάβεις, αρχίζεις να αλλοιώνεις τα γεγονότα ώστε να ταιριάζουν στις θεωρίες, αντί τις θεωρίες για να ταιριάζουν στα γεγονότα».
Τον αφορισμό του Χολμς, πασίγνωστο στους λάτρες των ιστοριών του, μου θυμίζουν οι περισσότερες προβλέψεις που ακούω ή διαβάζω για το τι σημαίνει η εκλογή του Στέφανου Κασσελάκη στην προεδρία του ΣΥΡΙΖΑ. Μπορεί κάποιες από αυτές να αποδειχθούν σε ένα βαθμό σωστές στο μέλλον. Η σύμπτωση ή η απόκλισή τους όμως από την πραγματικότητα θα είναι περισσότερο αποτέλεσμα τύχης παρά ορθολογικού υπολογισμού, με βάση τα στοιχεία που έχουμε σήμερα. Και αυτό για τον απλούστατο λόγο ότι δεν έχουμε στοιχεία, ή, για να ακριβολογώ, τα στοιχεία που έχουμε δεν είναι επαρκή.
Ελλείψει επαρκών στοιχείων, λοιπόν, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε, αν θέλουμε να μιλάμε λογικά, είναι να ξεχωρίσουμε τα γνωστά από τα άγνωστα, να βγάλουμε από τα γνωστά τα όποια, λιγοστά, συμπεράσματα μπορούμε και να κατατάξουμε τα άγνωστα στον χώρο των ερωτημάτων, που μόνο στο μέλλον θα απαντηθούν.
Στην κατηγορία των γνωστών, ανήκουν κατ’ αρχάς κάποια πράγματα για τον ΣΥΡΙΖΑ:
Πρώτο, ο ΣΥΡΙΖΑ, όπως και το ΚΚΕ, ιστορικά δεν ήταν αρχηγικό κόμμα. Αρχηγικό έγινε υπό και από τον Αλέξη Τσίπρα.
Δεύτερο, ο ΣΥΡΙΖΑ, όπως και το ΚΚΕ, ιστορικά ήταν ιδεολογικό κόμμα. Ήταν κόμμα αρχών, συνεπές σε συγκεκριμένες πεποιθήσεις για την κοινωνία, συνέπεια που, όπως και για το ΚΚΕ, επέτρεπε η χαμηλή εκλογική του απόδοση. Γιατί μόνο όταν διεκδικείς, και ακόμα περισσότερο όταν κατέχεις την εξουσία αναγκάζεσαι, συγκρουόμενος με την πραγματικότητα, να παραβιάσεις κάποιες αρχές σου. Αντίθετα, όσο κινείσαι στα χαμηλά μονοψήφια ποσοστά – όπως ο ΣΥΡΙΖΑ μέχρι την αρχή της Κρίσης – δικαιούσαι να φέρεσαι ως αγνός ιδεολόγος.
Τρίτο, ο ΣΥΡΙΖΑ, αντίθετα από το ΚΚΕ, έπαψε να είναι ιδεολογικό κόμμα από το 2008 και μετά. Η δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου, η κοινωνική έκρηξη που έφερε, και στη συνέχεια η ανατροπή στο οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό τοπίο που έφερε η Κρίση, οι «Αγανακτισμένοι», έκαναν τον Αλέξη Τσίπρα να πάρει την απόλυτη πρωτοβουλία μέσα στο κόμμα του και, συνδυάζοντας την καιροσκοπική του ιδιοφυία με το κλίμα της κοινωνικής οργής, να μετατρέψει τον εαυτό του σε πολιτικό ηγέτη με αξιώσεις εξουσίας. Το κόμμα του ανέβηκε επειδή μεταμορφώθηκε από κόμμα αρχών σε δοχείο της αριστερόστροφης οργής. (Η δεξιόστροφη πήγε στην Χρυσή Αυγή, στο ΛΑΟΣ και κατόπιν και στους Ανεξάρτητους Ελληνες, που αργότερα συνεργάστηκαν μια χαρά με τον ΣΥΡΙΖΑ του Τσίπρα).
Η οικονομική, πολιτική, και κοινωνική κατάσταση που έκανε τον Αλέξη Τσίπρα ηγέτη και έφερε το κόμμα στην εξουσία όμως, εδώ και χρόνια, άλλαξε. Η διάλυση των θεσμών και το κλίμα του τοξικού λαϊκισμού που έδωσαν στον ΣΥΡΙΖΑ, χέρι-χέρι με τους ακροδεξιούς λαϊκιστές του Καμμένου, την εξουσία, δεν ισχύουν πια. Σε αυτό οφείλει ο ΣΥΡΙΖΑ τη συντριβή του στις τελευταίες εκλογές, και ας παράγονται στο εσωτερικό του χιλιάδες απόψεις και αναλύσεις – οι μαρξιστικής καταγωγής πολιτικοί αρέσκονται στις ατέρμονες αναλύσεις, μην έχοντας ακόμα ξεπεράσει την ιστορικά εδραιωμένη ψευδαίσθησή τους ότι εκφράζουν και υλοποιούν μια τάχα «επιστημονική θεωρία της ιστορίας» – περί του τι ακριβώς έφταιξε και έχασαν και το πώς ακριβώς θα το φτιάξουν, για να κερδίσουν ξανά. Όμως ούτε αυτό που έφταιξε, δηλαδή την αλλαγή των εξωτερικών συνθηκών, μπορούν να αποδεχθούν ως αιτία, ούτε είναι στις δυνατότητές τους, όπως δεν είναι σε κανενός, να τις αλλάξουν. Οι αναλύσεις των εγκέφαλων του ΣΥΡΙΖΑ θυμίζουν ένα υποθετικό κοπάδι ψαριών που το ξεβράζει η θάλασσα στη στεριά και εκείνα κάνουν βαθυστόχαστες θεωρίες περί του γιατί σπαρταράνε και πώς θα ανακτήσουν τις δυνάμεις τους, ενώ η αλήθεια είναι απλή: σπαρταράνε γιατί μπορούν να επιβιώσουν μόνο στη θάλασσα, στην οποία δεν έχουν τις δυνατότητες να επιστρέψουν.
Ετσι, ένα από τα λιγοστά πράγματα που γνωρίζουμε για την εκλογή Κασσελάκη, με βάση τα παραπάνω, είναι ότι η ρητορική των υπόλοιπων υποψηφίων στις εσωτερικές εκλογές ανήκε στο παρελθόν. Οι αντίπαλοι του νικητή μιλούσαν στη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου σαν να μην έχει τίποτε αλλάξει από το 2008, επιδιδόμενοι έτσι σε μια ακραία περίπτωση της κατά Σέρλοκ Χολμς διαστρέβλωσης των στοιχείων για να ταιριάξουν στη θεωρία. Με τον τρόπο αυτόν, απέτυχαν όλοι τους. Και έτσι τους κέρδισε ένας άνθρωπος αμόλυντος από τις ιδεοληψίες τους, ένας άνθρωπος του οποίου πριν μερικούς μήνες δεν είχαμε ακούσει καν το όνομα, ένας άνθρωπος για τον οποίο οι άλλοι διεκδικητές της προεδρίας του ΣΥΡΙΖΑ ελάχιστα ξέρουν, όπως και εμείς άλλωστε.
Η επόμενη της εκλογής του Κασσελάκη βρίσκει τα περισσότερα αριστερής καταγωγής στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ σαν παραζαλισμένα κοτόπουλα, καθώς και αυτοί όπως και οι ψηφοφόροι του που είναι προσκολλημένοι σε αυτό που υπήρξε το κόμμα όταν είχε την εξουσία, αδυνατούν να χωνέψουν το κακό που πάθανε, το πώς έγινε και ήρθε ο άγνωστος, ο ξένος, ο περαστικός, ο ακάλεστος και τους πήρε το σπίτι. Τον πολέμησαν λυσσαλέα και κατατροπώθηκαν και δεν μπορούν να καταλάβουν το γιατί.
Η απορία των πολεμίων του δεν σημαίνει ότι καταλαβαίνουν σε βάθος το τι συμβαίνει και τα στελέχη που τον στήριξαν. Το κοινό προφίλ όσων συντάχθηκαν με τον Κασσελάκη περιλαμβάνει πάντως το ότι ταυτίστηκαν περισσότερο με το συγκριτικό πλεονέκτημα του Αλέξη Τσίπρα όταν κέρδισε την εξουσία, δηλαδή τον καιροσκοπισμό του, καθώς και ότι κατάλαβαν ότι η εκλογική του επιτυχία, το 2015, βασιζόταν στο ότι ήταν τότε «καινούργιος και άφθαρτος».
Σε αυτούς που στήριξαν τον Κασσελάκη ήδη θα προστεθούν και οι πολλοί που τον στηρίζουν από το βράδυ της Κυριακής, άλλοι για να είναι με τον νικητή – πάντοτε χρησιμότερο στην πολιτική από το να είσαι με τον χαμένο – και, αρκετοί, με την ελπίδα ότι αυτός θα ξανακάνει το κόμμα τους διεκδικητή της εξουσίας, ή πάντως θα το διατηρήσει σε αξιοπρεπές εκλογικό επίπεδο, ώστε εκτός των άλλων να μη χάσουν και οι επαγγελματίες πολιτικοί του τη δουλειά τους.
Αλλά στα ερωτήματα που μπορούμε να τους θέσουμε εμείς οι απ’ έξω, «τι ταυτότητα θα έχει στο μέλλον το κόμμα;», «κατά πού θα πορευθεί πολιτικά;», «πώς, με τι εργαλεία, με τι τρόπο, θα διεκδικήσει την εξουσία;», ούτε οι ενδοκομματικοί υποστηρικτές του νικητή ούτε οι πολέμιοί του μπορούν να μας δώσουν σήμερα πειστικές απαντήσεις.
Η μόνη τίμια απάντηση η οποία στέκει στα ερωτήματα αυτά είναι η απάντηση του Σέρλοκ Χολμς στον Γουότσον: Δεν ξέρουμε, και ο λόγος που όχι μόνο δεν ξέρουμε αλλά δεν μπορούμε να ξέρουμε είναι ότι δεν έχουμε στοιχεία. Είτε εμείς οι απ’ έξω παρατηρούμε την εκλογή Κασσελάκη ανησυχώντας για το άγνωστο, είτε γελώντας χαιρέκακα για το πάθημα των ορθόδοξων Συριζαίων, το τι θα γίνει αύριο στο κόμμα τους, και ακόμα περισσότερο μεθαύριο, δεν το ξέρουμε. Την άγνοιά μας τη συμμερίζονται φυσικά και αυτοί που εξέλεξαν τον Στέφανο Κασσελάκη ηγέτη του ΣΥΡΙΖΑ. Η μόνη διαφορά με εμάς είναι ότι εμείς ξέρουμε ότι δεν ξέρουμε.
Ο λόγος που δεν έχουμε στοιχεία για να κάνουμε θεωρίες για το πού θα πάει ο ΣΥΡΙΖΑ υπό τον Στέφανο Κασσελάκη είναι διπλός.
Το ένα σκέλος του αφορά το ποιος είναι και το πώς αυτό καθορίζει το πώς φέρθηκε τους τελευταίους μήνες. Γιατί είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι δεν γνωρίζουμε επαρκώς ούτε ποιος είναι ο Στέφανος Κασσελάκης, ούτε και ποιες δυνάμεις, και ποιας λογής, τον ώθησαν και τον στήριξαν για να κερδίσει τις εσωκομματικές εκλογές.
Ως προς το ποιος είναι, ξέρουμε ελάχιστα και αυτά αβέβαια. Το βιογραφικό του νέου ηγέτη του ΣΥΡΙΖΑ κρύβει πολλές σκιές, απορίες και κενά. Σε καμία περίπτωση δεν εξηγεί επαρκώς γιατί ο συγκεκριμένος άνθρωπος αποφάσισε ξαφνικά, όπως δηλώνει, ότι δικαιούται να είναι ο επόμενος πρωθυπουργός της Ελλάδας. Το είχε παιδικό όνειρο; Του το ανέθεσαν κάποιοι ισχυροί; Του το μετέδωσε τηλεπαθητικά ως επιθυμία κάποιου Ανώτερου Συμπαντικού Όντος η σκυλίτσα του; Δεν ξέρουμε.
Εκτός από το προφίλ του ίδιου του Κασσελάκη, το ωραίο του χαμόγελο και το δυναμικό πηγούνι, υπάρχουν σκιές, απορίες και κενά και γύρω από το ποιες ήταν οι οικονομικές και κοινωνικές δυνάμεις που τον στήριξαν
Το βέβαιο είναι ότι αποτελεί διεθνώς σπανιότατη συνθήκη για έναν άνθρωπο που είναι ως τώρα κοινωνικά και πολιτικά παντελώς άγνωστος, με αμφίβολο επαγγελματικό βιογραφικό, να αγωνίζεται ξαφνικά, στην αρχή της μέσης ηλικίας του, να γίνει, αμέτι-μουχαμέτι, αρχηγός μεγάλου κόμματος, και μάλιστα εδώ και τώρα. Οι σπανιότατες περιπτώσεις τέτοιας παθολογίας που γνωρίζαμε ως τώρα συνετρίβησαν χωρίς εξαίρεση από την πραγματικότητα, οπότε κατατάχθηκαν οριστικά στην κατηγορία των «ψώνιων». Αλλά κανείς δεν μπορεί να πει ψώνιο τον Στέφανο Κασσελάκη – όχι από το βράδυ της Κυριακής τουλάχιστον. Τα ψώνια δεν κερδίζουν την ηγεσία της αξιωματικής αντιπολίτευσης με το έτσι θέλω.
Φυσικά, κάποια από τα στοιχεία της προσωπικότητας του Κασσελάκη που τον έκαναν να κερδίσει την ηγεσία ενός κόμματος μη-ιδεολογικού – είπαμε, ο ΣΥΡΙΖΑ απώλεσε οικειοθελώς την ιδεολογική του υπόσταση από το 2008 και μετά – είναι φανερά και αδιαμφισβήτητα. Είναι ένας εμφανισιακά όμορφος άνθρωπος, με τον αέρα του «ζεν-πρεμιέ» όπως έλεγαν παλιά, με ωραίο χαμόγελο, με αέρα ενσυναίσθησης για τον απλό κόσμο, ή τουλάχιστον με αποτελεσματική προσποίηση του αέρα ενσυναίσθησης για τον απλό κόσμο, με άνεση στον τηλεοπτικό φακό και άριστη γνώση, αυτός και η ομάδα του, των απαιτήσεων και των τεχνικών της σύγχρονης μαζικής επικοινωνίας.
Αυτά είναι οπωσδήποτε προσόντα που μπορούν να σε βοηθήσουν να τα πας καλά σε μια εκλογική, ανοιχτή διαδικασία. Αλλά δεν σου δίνουν από μόνα τους τη νίκη, και σε καμία περίπτωση δεν εγγυώνται, αφού κερδίσεις, την ηγετική και διαχειριστική σου ικανότητα. Αυτές όμως τις ικανότητες, απαραίτητες για να τα πάει καλά από εδώ και εμπρός, τις έχει ο Στέφανος Κασσελάκης; Δεν έχουμε στοιχεία. Και κατά συνέπεια, όσο αλαζονικό θα ήταν να πούμε ότι δεν τις έχει, άλλο τόσο αφελές θα ήταν να θεωρήσουμε ότι τις έχει, με μόνο κριτήριο το ότι κέρδισε τις εσωτερικές εκλογές του ΣΥΡΙΖΑ.
Πάντως, εκτός από το προφίλ του ίδιου του Κασσελάκη, το ωραίο του χαμόγελο και το δυναμικό πηγούνι, υπάρχουν σκιές, απορίες και κενά και γύρω από το ποιες ήταν οι οικονομικές και κοινωνικές δυνάμεις που τον στήριξαν. Γιατί αναμφίβολα τέτοιες δυνάμεις υπήρξαν.
Ελλειψη στοιχείων υπάρχει και στο σημείο αυτό, τουλάχιστον στοιχείων για τα οποία να έχουμε κάποια βεβαιότητα. Από την άλλη, δεν είμαστε εντελώς στο κενό. Από το ποια πρόσωπα και ποιοι θεσμοί στήριξαν τον Κασσελάκη μέχρι τώρα στη ζωή του και το ποια στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ βρέθηκαν μάνι-μάνι πλάι του μόλις δήλωσε υποψήφιος, υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι την εκλογή του επιθυμούσαν, εξωκομματικά, κάποιοι ισχυροί παράγοντες του οικονομικού βίου και, εσωκομματικά, ο Αλέξης Τσίπρας και οι περί αυτόν.
Για τα κίνητρα του Τσίπρα στο να στηρίξει το Κασσελάκη μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε. Μήπως τον οδήγησε ο φθόνος για τους τέως υποτελείς του, που δεν ήθελε να τους δει αρχηγούς; Μήπως ήταν ο θυμός για τον ρόλο που έπαιξαν κάποιοι εκ των υποψηφίων στον παραγκωνισμό του. Μήπως, τέλος, υπήρξαν και άλλα κίνητρα, πιο αδιαφανή και δυσάρεστα; Δεν έχουμε στοιχεία για να απαντήσουμε, ειδικά το τρίτο. Το βέβαιο είναι ότι για την εκλογή του Κασσελάκη παίχθηκε από το περιβάλλον του Τσίπρα, στα παρασκήνια του ΣΥΡΙΖΑ, ένα παιχνίδι του οποίου δεν ήμασταν θεατές – δεν ξέρουμε ποια ήταν η υπόθεση του έργου, με άλλα λόγια. Αλλά ότι υπήρξε έργο το ξέρουμε.
Αν βγούμε έξω από τον ΣΥΡΙΖΑ, πρέπει να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τα κίνητρα των ισχυρών παραγόντων του οικονομικού και κοινωνικού βίου που στήριξαν τον Κασσελάκη. Υποθέτω, από τα όσα καταλαβαίνουμε από αντίστοιχες περιπτώσεις στο παρελθόν, ότι ανάμεσά τους είναι, προφανώς, και η επιθυμία πολλών ισχυρών να παίζουν ρόλο στη νομή και τη διαχείριση της εξουσίας στη χώρα. Επιπλέον, είναι πολύ πιθανό κάποιοι από όσους τον στήριξαν να θεώρησαν ότι με έναν από τους άλλους υποψήφιους στην ηγεσία του, ο ΣΥΡΙΖΑ θα συρρικνωνόταν οπωσδήποτε και πάλι σε μονοψήφιο εκλογικό ποσοστό. Αντίθετα, με τον «καινούργιο και άφθαρτο» Κασσελάκη, να σκέφτηκαν – όχι λανθασμένα, αν κρίνουμε από την εντυπωσιακή απόδοσή του στις εσωκομματικές εκλογές – μπορεί να υπάρχει κάποια ελπίδα να μη βγει ο ΣΥΡΙΖΑ από το παιχνίδι της διεκδίκησης της εξουσίας.
Η εκλογή του Κασσελάκη χτύπησε τον ΣΥΡΙΖΑ σαν μετεωρίτης. Αυτή τη στιγμή δεν έχει καν καθαρίσει η ατμόσφαιρα από την πρόσκρουση, και βέβαια δεν έχει μετρηθεί η ισχύς της
Εχουν οι συγκεκριμένοι παράγοντες συγκεκριμένα σχέδια για τον ΣΥΡΙΖΑ υπό τον Κασσελάκη; Θέλουν να ανανεωθεί, να γίνει πιο αριστερός, πιο κεντρώος, πιο τεχνοκρατικός, πιο ριζοσπαστικός, πιο συντηρητικός, πιο επιθετικός απέναντι στον Μητσοτάκη, πιο διαλλακτικός και συναινετικός; Αν εξαιρεθεί το μόνιμο κίνητρο παρόμοιων στηρίξεων από ισχυρούς σε πολιτικούς, δηλαδή το οικονομικό όφελος στο μέλλον, για τα υπόλοιπα, αν υπάρχουν, δεν ξέρουμε τίποτε.
Στην τελευταία φράση περιέχεται και το δεύτερο σκέλος της αιτίας της άγνοιάς μας, ο δεύτερος λόγος που δεν έχουμε στοιχεία για το τι πραγματικά θα σημάνει η εκλογή Κασσελάκη στο το μέλλον: ένα μέλλον αυτή τη στιγμή άγνωστο, για τον επιπλέον λόγο ότι είναι ακόμα αδιαμόρφωτο. Γιατί είναι άλλο να μην έχεις στοιχεία για κάτι επειδή δεν έχεις πρόσβαση σε αυτά – αυτό ισχύει για πολλά από όσα έγιναν μέχρι τώρα στην εκλογή Κασσελάκη – και τελείως άλλο γιατί δεν τα έχει ακόμα δημιουργήσει η πραγματικότητα. Δηλαδή, γιατί απλώς δεν υπάρχουν. Ακόμα.
Και είναι πολύ φυσικό να μην υπάρχουν. Η εκλογή του Κασσελάκη χτύπησε τον ΣΥΡΙΖΑ σαν μετεωρίτης. Αυτή τη στιγμή δεν έχει καν καθαρίσει η ατμόσφαιρα από την πρόσκρουση, και βέβαια δεν έχει μετρηθεί η ισχύς της. Είναι κατά συνέπεια εντελώς πρόωρο το να κάνουμε προβλέψεις, όχι μόνο εμείς οι απ’ έξω, αλλά και οι αυριανοί παίκτες του παιχνιδιού στο οποίο ο Κασσελάκης θα πρωταγωνιστήσει, για όσο αντέξει. Όταν ούτε οι ίδιοι οι άνθρωποι του ως χθες κλειστού κύκλου της εξουσίας στον ΣΥΡΙΖΑ δεν ξέρουν γιατί τους κέρδισε, πώς θα τον αντιμετωπίσουν και τι στάση θα κρατήσουν απέναντί του – που βέβαια είναι και συνάρτηση του τι στάση θα κρατήσει αυτός απέναντί τους – από πού ως πού να ξέρουμε εμείς οι υπόλοιποι;
Ένα είναι σίγουρο: στο επόμενο διάστημα θα δούμε πράματα και θάματα στον ΣΥΡΙΖΑ. Αλλά το ποια θα είναι δεν ξέρουμε. Δεν έχουμε στοιχεία, και πολλά από αυτά τα στοιχεία δεν έχουν καν δημιουργηθεί. Ας θυμηθούμε λοιπόν τον Σέρλοκ Χολμς και ας μην πέσουμε στην πλάνη να κάνουμε τους προφήτες. Εικασίες μπορούμε να κάνουμε. Αλλά για να αποκτήσουμε γνώση, θα περάσει καιρός.
Οσο για το πώς θα πάει ο ΣΥΡΙΖΑ εκλογικά υπό τον Κασσελάκη στις επόμενες εκλογές, αν φτάσει ως αυτές με τον ίδιο ακόμα ηγέτη του, είναι αστείο να κάνουμε από τώρα προγνωστικά, έστω και πιθανολογώντας. Το πώς θα τα πάει μας είναι τόσο άγνωστο όσο και το τι και πώς θα είναι ο ΣΥΡΙΖΑ όταν γίνουν οι επόμενες εκλογές. Αυτό είναι άγνωστο σε όλους, ανεξαιρέτως. Και στον Κασσελάκη.