Σήμερα νίκησε το φως. Αυτή ήταν η δήλωση του Κασσελάκη για τη νίκη του στις εκλογές του ΣΥΡΙΖΑ. Αλλά αυτή η ταύτιση με το φως, εκτός του ότι είναι περίεργη, καθώς το βιογραφικό του που μας έδωσε είναι γεμάτο σκιές, παραπέμπει αναγκαστικά και σε μεγαλειώδη εαυτό, καθώς αποτελεί έκφραση ακραίου ναρκισσισμού στην πολιτική.
Ο Οτο Κέρνμπεργκ, ο 95χρονος αυστριακός ψυχαναλυτής, σε πρόσφατη συνέντευξή του στην ΝΖΖ επαναλαμβάνει και τονίζει τις ιδέες του για την καταστροφική σχέση ναρκισσισμού και πολιτικής. Παρόμοιες τοποθετήσεις διατύπωσε και σε συνέντευξή του που περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Ψυχαναλυτικές και ιστορικές προοπτικές ως προς την ηγεσία του Ντόναλντ Τραμπ» (εκδόθηκε το 2020 από τους Μάικλ Μακόμπι και Κεν Φούξμαν).
Ο Οτο Κέρνμπεργκ θεωρείται ένας από τους πιο αξιόλογους ψυχαναλυτές του 20ού αιώνα. Γεννημένος στη Βιέννη το 1928, εγκατέλειψε από τα δέκα χρόνια του την Αυστρία μαζί με τους γονείς του. Η οικογένεια ξέφυγε από το χιτλερικό καθεστώς, για να εγκατασταθεί στην Χιλή. Το 1973, ο ίδιος, ως ψυχαναλυτής πια, ήρθε στη Νέα Υόρκη, όπου ζει γειτονεύοντας με τον πύργο Τραμπ. Μεταξύ άλλων, διδάσκει στην ίδια πόλη, στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ.
Η φήμη του ως ψυχαναλυτή προέκυψε από τις έρευνές του σχετικά με τις διαταραχές της προσωπικότητας και κυρίως τον ναρκισσισμό. Τον απασχόλησε ιδιαίτερα η σχέση της πιο επιθετικής μορφής του –τον οποίο αποκάλεσε «κακοήθη ναρκισσισμό»– με το Οριακό Σύνδρομο. Αυτό εμφανίζει παρόμοια χαρακτηριστικά, όπως ακραίες συναισθηματικές διακυμάνσεις, δηλαδή έντονη συναισθηματική αστάθεια, μαζί με ψευδαισθήσεις για τον εαυτό και τους άλλους, στοιχεία που επιδρούν διαλυτικά σε κάθε σχέση. Ο Κέρνμπεργκ προσπάθησε να βρει τρόπους ψυχαναλυτικής θεραπείας για τέτοιες διαταραχές.
Υπερκατανάλωση και κοινωνικά δίκτυα ενισχύουν τον ναρκισσισμό
Οπως τόνισε ο Κέρνμπεργκ στην πρόσφατη συνέντευξή του, το καπιταλιστικό κοινωνικό σύστημα ενισχύει τα ναρκισσιστικά συναισθήματα, καθώς τα αξιοποιεί για να παράγει νέες ανάγκες και επιθυμίες, που οδηγούν σε αυξημένη κατανάλωση. Στη ναρκισσιστική ατμόσφαιρα που επικρατεί στις κοινωνίες μας, ο καθένας πιέζεται να αγοράσει νέα πράγματα για τον εαυτό του, ώστε να τον βελτιώσει εξωραΐζοντάς τον, μαζί με τη ζωή του.
Για αυτόν, τα κοινωνικά δίκτυα έχουν την τάση να ενεργοποιούν ξανά τον παιδικό ναρκισσισμό. Ετσι, πολλοί άνθρωποι «κανονικοί» εμφανίζονται ως παιδικά ναρκισσιστές, δηλαδή αλαζονικοί, ματαιόδοξοι και εγωκεντρικοί.
Ομως αυτός ο παιδικός ναρκισσισμός δεν είναι τίποτα μπροστά στη μεγαλύτερη ναρκισσιστική διαταραχή, που βασίζεται στη μεγαλύτερη δυνατή υπερεκτίμηση του εαυτού. Ο ακραία ναρκισσιστής αυτού του είδους αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως «μεγαλειώδη». Ετσι, θέλει να είναι παντού και πάντα ο ανώτατος: ο υπέρτατος επιστήμονας, ο σημαντικότερος πολιτικός, ο μεγαλύτερος αθλητής, ο ύψιστος στρατιωτικός.
Για τον Κέρνμπεργκ οι ναρκισσιστές αυτής της κατηγορίας πιστεύουν ότι το μεγαλείο τους προσδιορίζεται από τον θαυμασμό των άλλων προς το πρόσωπό τους. Γι’ αυτό και τον διεκδικούν με κάθε τρόπο προσέλκυσης της προσοχής επάνω τους, από τα άτομα με τα οποία σχετίζονται (ακόμα και εμφανισιακά), και γενικά, με όλες τις δημόσια ορατές πτυχές της ζωής τους.
Ο κακοήθης ναρκισσισμός στην πολιτική
Ιδιαίτερη προσοχή δίνει ο Κέρνμπεργκ στον λεγόμενο «κακοήθη» ναρκισσισμό των πιο «χοντρόπετσων» εκφραστών του. Αυτοί δεν μπορούν να συμφιλιωθούν με την ιδέα πως δεν είναι μεγαλειώδεις αλλά, πιθανότατα, μέτριοι. Ιδιαίτερα επιθετικοί, πιστεύουν πως βρίσκονται υπεράνω κάθε νόμου και φέρονται ταπεινωτικά σε όσους αμφισβητούν το μεγαλείο τους.
Σε μεγάλο βαθμό συναντά κανείς τους κακοήθεις ναρκισσιστές στην πολιτική, όπου αναλαμβάνουν και υψηλά αξιώματα, ακόμα και αρχηγικά, κάτι μοιραίο για τις κοινωνίες που τους εμπιστεύονται. Αυτοί καταφέρνουν να αποκτήσουν πολιτική εξουσία αξιοποιώντας σε μεγάλο βαθμό την έλξη που ασκούν σε μεγάλες κοινωνικές ομάδες και μάζες, και ειδικότερα σε μέλη τους που αισθάνονται παραμελημένα.
Ενστικτωδώς, τέτοιοι υπερ-νάρκισσοι ηγέτες αναγνωρίζουν στους απογοητευμένους ακολούθους τους την ανάγκη για μεγαλείο. Με το χάρισμα που τους διακρίνει συχνά, υπόσχονται να λύσουν όλα τα προβλήματα των δυσαρεστημένων, αρκεί αυτοί να τους εμπιστευθούν. Με την κραυγαλέα αυτοπεποίθησή τους μεταβιβάζουν στο πλήθος την αίσθηση της διαχεόμενης δύναμης. Οσοι τους πιστεύουν αισθάνονται να ανήκουν σε μια παντοδύναμη κοινωνική μερίδα. Γι’ αυτό και αντιμετωπίζουν συχνά τους αντιπάλους τους περιφρονητικά η άσχημα, χωρίς ενοχές.
Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί ο Τραμπ, που θεωρούσε τον εαυτό του μεγαλειώδη. Αν και ο Κέρνμπεργκ αποφεύγει να κατατάξει τον τέως αμερικανό πρόεδρο στους κακοήθεις ναρκισσιστές, του αποδίδει πολλά χαρακτηριστικά τους. Για παράδειγμα, αντιδρά απορριπτικά σε κάθε κριτική και καταφεύγει σε αναίσχυντα ψέματα για να διασώσει το υποτιθέμενο μεγαλείο του. Αποτέλεσμα, να αμφισβητήσει τους δημοκρατικούς θεσμούς μέσω των οποίων εκλέχθηκε, όταν έχασε τις επόμενες εκλογές.
Το υπερναρκισσιστικό φωτόσπαθο του Κασσελάκη
Οπωσδήποτε είναι υπερβολικά νωρίς για να χαρακτηρίσουμε τον Στέφανο Κασσελάκη υπερναρκισσιστή. Ούτε θα φτάναμε στο σημείο να ισχυριστούμε συνωμοτικά πως εκπαίδευσε τη σκυλίτσα του να κουνάει ναρκισσιστικά την ουρά της όταν τον επευφημούν ως μέλλοντα πρωθυπουργό.
Αλλά ας σταθούμε στις εκτυφλωτικές λάμψεις που καθρεφτίστηκαν για λίγο στις οφθαλμικές λίμνες των οπαδών του, από όπου αναδύθηκε ως ο μέλλων κατατροπωτής του μαύρου δράκου Μητσοτάκη. Το φωτόσπαθο του πολιτικού εξαγνισμού με το οποίο ζώστηκε, βέβαια, εκπέμπει τέτοιες απόλυτες ακτινοβολίες – σίγουρα λευκές, υπέρλευκες, αφού το λευκό είναι άσπιλο, καλό, απογυμνωτικό της μαύρης κακίας που θεριεύει καταχθόνια στο μελανό πολιτικό μας σύστημα.
Ομως τόσο φως δεν αφήνει ούτε σκιά να διαγραφεί πουθενά, αφού μαζί με το Κακό εξαϋλώνει οποιαδήποτε επιφάνεια αγγίζει. Το απόλυτο οραματικό φως που στεφανώνει τον Στέφανο και τον συνοδεύει σαν ολικό και ολόσωμο φωτοστέφανο δεν διαφέρει από το απόλυτο σκοτάδι, το οποίο επικαλείται, αφού επίσης δεν αφήνει τίποτα να γίνει ορατό.
Ούτε καν τα βραχώδη τοιχώματα της πλατωνικής σπηλιάς θα διατηρούσαν την υλικότητά τους αν καταυγάζονταν με κασσελακικό υπερφώς, αφού αυτό εξαφανίζει τις σκιές που προκαλεί η υλικότητα των πραγμάτων. Μοιραία, οι υποταγμένοι και αιχμάλωτοι ψηφοφόροι δεν θα ανακάλυπταν ότι ζουν μέσα σε ένα σπήλαιο ζωντανεμένο απατηλά από σκιές πολιτικών παραμυθιών.
Το εξαγνιστήριο φως που μόνο από ένα μεγαλειώδες όραμα –μεγαλειώδες όπως και ο εμπνευστής του– απορρέει, εξαϋλώνει και την Αριστερά του Κασσελάκη, μετατρέποντας τη μαρξιστική θεωρία του ιστορικού υλισμού σε λογισμικό για προσομοιωμένα παιχνίδια ασώματων παικτών, που παίζουν με τις πολιτικές σκιές του παρελθόντος.