Αμόρφωτη. Ντροπιαστικά αμόρφωτη. Παρατηρώ αμήχανη τη βαφτιστήρα μου να κρατάει όλον τον κόσμο στα χέρια του κινητού της. Ολα τής είναι εύκολα ενώ σε μένα όλα δύσκολα. Μας οδηγεί λες και γεννήθηκε στο Παρίσι. Κανονίζει, μαθαίνει και συγχρόνως, αλίμονο, τραβάει και ποζάρει για φωτογραφίες, πολλές πολλές φωτογραφίες. Εκπαιδεύομαι στο πλευρό της. Ο σύγχρονος αμόρφωτος είναι αυτός που δεν χειρίζεται τις απέραντες δυνατότητες του διαδικτυακού κόσμου. Και στα ταξίδια αυτό το αντιλαμβάνεσαι με μαρτυρικό τρόπο. Ταχέως βελτιώνομαι.
Στέλνω μηνύματα ευγνωμοσύνης στην κόρη μου που μου έχει ήδη στείλει την ηλεκτρονική είσοδό μου στην έκθεση του Ρόθκο. «Σε εκείνη την ουρά θα σταθείτε». Ουρά; Ζαλίζεσαι να μετράς ανθρώπους. Ωστόσο, στις 11.30 π.μ., με ακρίβεια ιαπωνικού τρένου, όλα λειτουργούν γοργά, παρά τον γενναίο έλεγχο όπως στα αεροδρόμια. Εξαιρετική η οργάνωση στο Fondation Louis Vuitton, ήτοι το ίδρυμα-ιδιωτικό μουσείο του φημισμένου οίκου πολυτελών ειδών, πρωτοβουλία του Μπερνάρ Αρνό, διευθύνοντος συμβούλου.
Ο κύριος Ρόθκο, λοιπόν. Μια έκθεση αφιερωμένη στο μνημειώδες έργο του λετονού ζωγράφου. Γεννημένος το 1903, καταγεγραμμένος στο ρεύμα του αφηρημένου εξπρεσιονισμού, αναζητούσε μέσα από τα χρώματα να εντοπίσει το φως. Στην προσωπική του ζωή αναζήτησε «φως» με δραματικά ανορθόδοξο τρόπο, αυτοκτονώντας στα 66 του χρόνια, στις 25 Φεβρουαρίου του 1970. Και έτσι δεν είδε τα «όχι» της ζωής του να πιάνουν τόπο εκτοξεύοντας την εμπορική αξία έργων του όπως το «Homage to Matisse» (δημιουργία του 1953) να πωλείται προς 2,5 εκατ. δολάρια, σπάζοντας το ρεκόρ του πιο ακριβού πίνακα που πωλήθηκε σε πλειστηριασμό, αλλά και να ξανασπάει το ρεκόρ αυτό, πάλι με ένα δικό του έργο, το «White Center (Yellow, Pink and Lavender on Rose)», με τιμή 72,8 εκατ. δολάρια.
Ιδιοφυές ταλέντο, με διαχρονικότητα, σε χρίζουν τα «όχι» που τόλμησες και όχι τα «ναι» σου. Να σας δώσω ένα παράδειγμα για τον συγκεκριμένο που αξίζει να γνωρίζετε; Στο κτίριο Seagram της Νέας Υόρκης (ένας κάποτε πρωτοποριακός ουρανοξύστης), συγκεκριμένα για το εστιατόριο «Four Seasons», όπου θα συνέρρεε όλη η καπιταλιστική αφρόκρεμα. ο Φίλιπ Τζόνσον, ο αρχιτέκτονας, σκέφτηκε να αναθέσει στον Ρόθκο να δημιουργήσει ένα έργο. Γι’ αυτόν τον σκοπό η αμοιβή του ορίστηκε στο υψηλότατο ποσό των 35.000 δολαρίων. Μα η επιταγή εντέλει επιστράφηκε. Πολλές φράσεις του, όπως και πολλοί μύθοι και αναλύσεις τρίτων, προσπαθούν να εξηγήσουν αυτή του την κίνηση.
«Δέχτηκα αυτή την ανάθεση ως πρόκληση, με αυστηρά κακόβουλες προθέσεις. Ελπίζω να φτιάξω κάτι που θα καταστρέψει την όρεξη κάθε καθάρματος που θα φάει ποτέ σε αυτό το εστιατόριο». Αν αυτή η φράση εγκαινιάζει τις προθέσεις του, η επόμενη, αφού είχε επιστρέψει τα χρήματα, ολοκληρώνει: «Οποιος θα φάει αυτό το είδος φαγητού για τέτοιες τιμές, δεν θα δει ποτέ έναν δικό μου πίνακα». Ειρωνικά, αιχμηρά αντικαπιταλιστής; ‘Η αιωνίως αιωρούμενος σε κόσμους όπου, ενώ ζούσε, δεν χωρούσε;
Σκέφτομαι τα παιδιά και τον τρόπο που βρίσκουν μέσω των χρωμάτων να κρυφοφανερώσουν αισθήματα και συναισθήματα. Σκέφτομαι, ακόμα ακόμα, και το χρώμα που επιλέγουμε να φορέσουμε στην καθημερινότητά μας ανάλογα με τη διάθεσή μας. Δεν είναι απλή υπόθεση το χρώμα. Το χρώμα είναι η φωνή της σιωπής όταν παλεύει να βρει ακροατή. Αυτή την οδό επικοινωνίας επέλεξε και ο Μάρκ Ρόθκο, έχοντας σίγουρα γοητευτεί και επηρεαστεί από τη θεωρία της ψυχανάλυσης του Φρόιντ, την ερμηνεία των ονείρων, τους αρχαίους μύθους, το ασυνείδητο. Τόσο εμμονικός στο ότι το χρώμα είναι αυτούσιος λόγος, ώστε ακόμα και η επιλογή των τίτλων των έργων του, όπως «Χωρίς τίτλο», «Ατιτλο» κ.λπ., να μην εξηγεί περισσότερο.
Εργα μεγάλων διαστάσεων. Οχι από μεγαλομανή ροπή του καλλιτέχνη, αλλά για τον ακριβώς αντίθετο λόγο. Στέκομαι στην απόσταση που έχει «ορίσει» εκείνος. Τα έργα σε ρουφάνε, σε καταπίνουν στον κόσμο του, σου γεννοβολούν συναισθήματα, σου εκμαιεύουν εσωτερικό μονόλογο. Είναι… πώς να το πω; Ο,τι και η μουσική. Δεν είναι δυο-τρία στακάτα χρώματα, είναι κάτι άλλο.
Θυμάμαι ότι τον διδασκόμασταν στην Ιστορία της Τέχνης μέσα από φωτογραφίες των έργων του. Θα έπρεπε να «απαγορεύεται». Η αποτύπωση σε άλλη διάσταση, ακόμα και για τους απολύτους χρήσιμους καταλόγους ή τα βιβλία τέχνης. Αδικούν φρικτά, προδίδουν το νόημα του καλλιτέχνη, βρίζουν… Ναι, αυτή είναι η σωστή λέξη: «βρίζουν» κολορίστας. Στα έργα του το χρώμα παροτρύνει συναίσθημα, λέξεις πολλές πολλές μέσα σου.
Χαλάλι, χίλιες φορές χαλάλι για όλα εκείνα τα πλήθη που συρρέουν στα αποστειρωμένα καταστήματα σε όλα τα σημεία του πλανήτη. Εκεί που μαυροφορεμένα παλικάρια με ακουστικό ενδοσυνεννόησης τούς ανοίγουν την πόρτα για να εισέλθουν στον ναό ίνα κόψουν φλέβες για το καινούργιο μοντέλο τσάντας, βαλίτσας, παπουτσιών… Κάθε φυλής μέγας πόθος, πλην ίσως Αφρικής –που παλεύει για άλλα–, μέχρι να έρθει και η δική της ώρα. Στον κύκλο της κατανάλωσης που έχουμε εισέλθει, για όλους κάποτε, σχεδόν κυκλικά, θα έρθει η ώρα!
Χαλάλι αν το ίδρυμα αυτής της εταιρείας, που εδρεύει σε ένα σχεδιασμένο από το μέλλον κτίριο μέσα στο Πάρκο της Βουλώνης, μας χαρίζει μέσω όλων αυτών τη δυνατότητα για τέτοιες εκθέσεις, για τέτοιες συναπαντήσεις.
Κύριε Ρόθκο, γοητευμένη, συνεπαρμένη από τη δια ζώσης συνάντησή μου με τα έργα σας, ελπίζω στο μαύρο της νύχτας του ουρανού να βρήκατε το φως που διακαώς αναζητούσατε. Αλλά και τι κρίμα…