Περιμένω σε μια μικρή ουρά έξω από το φαρμακείο. Μπροστά μου μια κυρία γύρω στα 65 με το σκυλάκι της. Περνάει μια επαίσχυντα καλοχτενισμένη νεαρή και χαιρετιούνται εγκάρδια. «Θα με βάλεις πρώτο πρώτο ραντεβού τη Δευτέρα 4 Μαΐου!» ακούω την κυρία με το σκυλάκι να λέει όλο ζέση. Η καλοχτενισμένη νεαρή ανοίγει το κινητό της, περνάει το ραντεβού, χαιρετάει και φεύγει. «Κομμωτήριο;» ρωτώ την κυρία με το σκυλάκι. «Ναι! Πιστέψτε με, δύο πράγματα μου έλειψαν περισσότερο με το lockdown. Τα περιποιημένα νύχια και η “γυναίκα” για το σπίτι».
Θυμάμαι έναν πρόσφατο τίτλο στη βρετανική Telegraph. «Is it wrong I miss my cleaner more than anyone else?» («Πειράζει που μου λείπει η καθαρίστριά μου περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον;»). Περισυλλέγω τις σκηνές ροκ που έχει προκαλέσει αυτή η αθόρυβη απουσία στα εγχώρια σπίτια της πανδημίας. Εργαζόμενα ζευγάρια (με ή χωρίς παιδιά) λυγίζουν μπροστά στον αδυσώπητο βομβαρδισμό από οικόσιτες αγγαρείες (μεσούσης μιας υγειονομικής κρίσης που απαιτεί το σπίτι να είναι λαμπίκο), σινγκλ μητέρες που δουλεύουν όλη μέρα και ψάχνουν λίγο χρόνο να μαγειρέψουν και να συμμαζέψουν, ηλικιωμένοι που αίφνης βρίσκονται χωρίς τον άνθρωπο που τους φροντίζει, «γεροντοπαλίκαρα» που δεν ξέρουν τι σημαίνει σφουγγαρόπανο και καλούνται μαζί με τον εσχατολογικό τρόμο τους να μάθουν να κάνουν «γενική».
«Ο κορονοϊός είναι καταστροφή για τον φεμινισμό» γράφει η Ελεν Λιούις σε πρόσφατο άρθρο της στο Atlantic. Χωρίς και τις γυναίκες που βοηθούν με τις δουλειές του σπιτιού και τα παιδιά, «σε όλο τον κόσμο η ανεξαρτησία των γυναικών θα είναι από τα σιωπηλά θύματα της πανδημίας».
Κανείς δεν είπε ότι ο κορονοϊός είναι αταξικός. Αν και «Oscar material» (θυμίζω τους κρουνούς δακρύων για το «Roma» του Αλφόνσο Κουαρόν), λίγοι ασχολούνται με την άλλη πλευρά: τις ίδιες τις οικιακές βοηθούς. Τις γυναίκες (στη συντριπτική πλειονότητά τους αλλοδαπές από τη Γεωργία, την Ουκρανία, την Αλβανία, τις Φιλιππίνες, την Αιθιοπία, την Κένυα, την Ερυθραία) που στην εποχή του #Μένουμε σπίτι έχουν μείνει με μηδενικό εισόδημα (επειδή έτυχε η δουλειά τους να είναι σε κάποιου άλλου το σπίτι).
Με την απαγόρευση της κυκλοφορίας ήταν οι πρώτες που «κόπηκαν» μαχαίρι, άγνωστο για πόσο (στην καλύτερη περίπτωση «ελαττώθηκαν»). Πολλές ανασφάλιστες. Πιο τυχερές οι «εσωτερικές» (live-in), που βέβαια υποχρεώθηκαν σε πολλές περιπτώσεις να εργάζονται χωρίς ρεπό για να μην κουβαλήσουν τον ιό στο σπίτι του εργοδότη τους.
Κάποιες εξ αυτών βέβαια υφίστανται και τα αμαρτήματα του εργοδότη. Μόλις προ ημερών ο υπουργός Υγείας της Κύπρου ανέφερε εξαγριωμένος την περίπτωση θετικής στον ιό οικιακής βοηθού που διέμενε σε οίκο ευγηρίας λόγω της ανακαίνισης (εδώ και ενάμιση χρόνο) της οικίας του ιδιοκτήτη! Κανείς βέβαια δεν είχε υποδείξει στη γυναίκα αυτή να πάρει τα υποχρεωτικά για τις δομές αυτές μέτρα προστασίας.
«Τρέλα. Εγώ στον αέρα. Ολες οι κυρίες που είχα, μου είπαν να μην πηγαίνω αυτόν τον καιρό. Μπαίνω στο μετρό, δουλεύω σε τρία-τέσσερα σπίτια. Είναι μεγάλες, φοβούνται. Το ενοίκιο τρέχει. Εγώ μόνη μου παλεύω» μου λέει η 62χρονη Νατάσα Π. από την Ουκρανία που εργάζεται εδώ και 20 χρόνια στην Ελλάδα. Κάθε εβδομάδα στέλνει χρήματα, τρόφιμα και ρούχα στην οικογένειά της. «Ολοι έχουν μείνει χωρίς τίποτα. Ο γιος μου έχει ταξί στη Μόσχα, τώρα δεν δουλεύει καθόλου. Η κόρη μου στην Ουκρανία, σε μαγαζί με ρούχα, όλα κλειστά. Ο γαμπρός μου άνεργος». Η μία ηλικιωμένη «κυρία» τής τηλεφωνεί συχνά για να δει τι κάνει. «Ισως μου πει να πάω την επόμενη εβδομάδα, δεν ξέρω ακόμα».
Η δίνη για τις οικιακές βοηθούς που κατά κανόνα απασχολούνται παράτυπα είναι παγκόσμια. «Απολύθηκα εξαιτίας του κορονοϊού» λέει η Μελίσσα από το Μαϊάμι στους New York Times. Φρόντιζε για χρόνια μια 95χρονη γυναίκα, ώσπου μια μέρα τον περασμένο Μάρτιο, η κόρη της ηλικιωμένης τη φώναξε παράμερα για να της ανακοινώσει την απόλυσή της: «Δεν θέλω κανένας να φέρει τον ιό μέσα στο σπίτι. Δεν θέλω ξένους να μπαίνουν». «Αυτό συμπεριελάμβανε και εμένα» λέει η Μελίσσα. «Θεωρούσα τον εαυτό μου μέρος της οικογένειας. Πόνεσε. Η εργοδότριά μου με αντιμετώπιζε σαν ένα ξένο, σαν έναν κίνδυνο για την υγεία της».
Ελάχιστοι βέβαια λαμβάνουν υπ’ όψιν ότι το αντίστροφο, δυστοπτικό σενάριο —o κοσμοπολίτης εργοδότης να μεταδίδει τον ιό στην έγκλειστη οικιακή βοηθό— είναι πολύ πιο πιθανό. Κοινωνικό σάλο προκάλεσε στη Βραζιλία η υπόθεση της 63χρονης οικιακής βοηθού, του πρώτου θύματος του κορονοϊού στο Ρίο ντε Τζανέιρο.
Η γυναίκα δούλευε για δεκαετίες στην περίφημη Λεμπλόν, την πιο σικ και ακριβή γειτονιά της Βραζιλίας (4.000 δολάρια/τ.μ.).
Η «κυρία» της είχε προσφάτως ταξιδέψει στην Ιταλία για το καρναβάλι, δεν ενημέρωσε ότι δεν αισθανόταν καλά και ότι περίμενε τα αποτέλεσματα από το τεστ για τον ιό. Η «κυρία» ανάρρωσε, η κοπέλα όχι. Σήμερα οι θυγατέρες των οικιακών βοηθών στη μεγαλύτερη χώρα της Λατινικής Αμερικής έχουν ξεκινήσει μια online καμπάνια «Για τη ζωή των μανάδων μας», διεκδικώντας την οικονομική και κοινωνική στήριξή τους.
Ελλείψει πλαισίου (η κυβέρνηση Κόντε στην Ιταλία εξετάζει τώρα ένα επίδομα 400 ευρώ για όσες από αυτές τις γυναίκες έχασαν τη δουλειά τους ή έστω και μέρος των αποδοχών τους εξαιτίας της υγειονομικής κρίσης), συχνά η τύχη τους επαφίεται στην ανθρωπιά ή μεγαθυμία του εργοδότη.
Ευτυχώς, στην Ελλάδα φαίνεται να υπάρχει ακόμα ένας άγραφος, παλαιάς κοπής κώδικας ηθικής απέναντι σε εκείνες που κρατούν όρθια σπίτια και καριέρες. Ειδικά στις πιο μεγάλες «κυρίες» από τα υψηλότερα εισοδηματικά στρώματα αλλά και τις νεότερες από τα μεσαία στρώματα, που δεν νοούν να αφήσουν έναν άνθρωπο που «είναι μέρος του σπιτιού» στην τύχη του (αξίζει να δει κανείς την ταινία «Στο σπίτι» με την εξαίρετη Μαρία Καλλιμάνη στον ρόλο της γεωργιανής οικιακής βοηθού).
«Σχεδόν τσακώθηκα με τη μητέρα μου» μου αναφέρει 50χρονη ιδιωτική υπάλληλος με χρόνιο νόσημα, που μοιράζεται την ίδια οικιακή βοηθό με τους ηλικιωμένους γονείς της (διαμένουν στην ίδια πολυκατοικία). «Δεν ήθελε με τίποτα να την “κόψει”. Οχι τόσο γιατί τη χρειαζόταν, αλλά γιατί δεν ήθελε να την αφήσει ξεκρέμαστη. Είμαι βέβαιη ότι τώρα που λέμε, με τη χαλάρωση των μέτρων, να τη φέρουμε πίσω, θα της δώσει κάτι για τις τόσες εβδομάδες της απουσίας. Δεν μας περισσεύουν. Είναι, όμως, για αυτήν ηθικό το ζήτημα. Οσο για μένα, επειδή ανήκω στις ευπαθείς ομάδες, θα αναγκάζομαι να φεύγω δύο ώρες από το σπίτι για να μην έρθω καθόλου σε επαφή μαζί της». Η μάσκα και τα γάντια θα είναι πλέον απαραίτητα εργαλεία της δουλειάς (οι καταγόμενες από την Ασία, δηλαδή οι Φιλιππινέζες, δείχνουν κατά τα φαινόμενα μεγαλύτερη ευκολία προσαρμογής στo new normal).
«Ο σύζυγός μου έχει έρθει σε ρήξη με τους ηλικιωμένους γονείς του» μου αναφέρει 42χρονη εργαζόμενη μητέρα από τη Λαμία. «Επιμένουν να πάρουν τη “γυναίκα” και να πάνε να καθαρίσουν το εξοχικό για το καλοκαίρι». Εξ ου και όσες οικιακές βοηθοί έχουν δικό τους μέσο, συγκαταλέγονται στις προνομιούχες. Οι πιο ευκατάστατοι εργοδότες προθυμοποιούνται βέβαια να πληρώσουν ακόμα και ταξί για τη μετακίνηση στο σπίτι, προκειμένου να γλιτώσουν την έκθεση στο μετρό και τα λεωφορεία.
«Η Κλεό βρίσκεται εγκλωβισμένη σε ένα αέναο λυκόφως μιας ημι-επίγνωσης, λαθρακούοντας θραύσματα από την διάλυση της οικογένειας, χωρίς όμως ποτέ να γίνεται αποδέκτης της απόλυτης εμπιστοσύνης της» αντιγράφω από τη λυρική κριτική για την οικιακή βοηθό του «Roma» στο Atlantic. Οι λυρισμοί όμως περιορίζονται στη μεγάλη οθόνη. Ο κορονοϊός ήρθε να υπενθυμίσει την υποκρισία και τη συγκατάβαση με την οποία αντιμετωπίζουμε στην πραγματικότητα τους ανθρώπους που μέχρι τώρα αποκαλούσαμε «μέλη της οικογένειάς μας». Σε εποχές κρίσης, ο σώζων εαυτόν σωθείτω. Αύριο μπορεί να μην έχω εγώ δουλειά, με την παραδουλεύτρα θα ασχολούμαι;