Παρακολουθώ έναν 30χρονο millennial καθώς προσπαθεί να ισορροπήσει πάνω σε ένα σταθμευμένο πρόχειρα μοντέρνο σκούτερ, από αυτά που η ένδειξη φλας κάνει «τικ τακ», όπως στο αυτοκίνητο. Κρατάει ταυτόχρονα ένα τάμπλετ και δύο κινητά και διεκπεραιώνει, υποθέτω, εργασιακά θέματα. Είναι 7 μ.μ., ημέρα Πέμπτη, ο καύσωνας γδέρνει ακόμα την άσφαλτο, κόσμος πηγαινοέρχεται με σακούλες σουπερμάρκετ, σκυλάκια και σκοτούρες, αλλά ο εργαζόμενος του 2024 (μπορεί και λουφαδόρος, ποιος ξέρει;) μοιάζει απόλυτα απορροφημένος. Η απελευθέρωση τού να δουλεύεις παντού. Ή μήπως ο εφιάλτης;
Εχουν περάσει τέσσερα χρόνια που η επανάσταση στην εργασία μάς έδωσε τη δυνατότητα να εργαζόμαστε από όπου θέλουμε, ακόμα και από το ίδιο μας το σπίτι. «Μόλις έκανα ένα call με το μωρό στον μάρσιππο!», μου λέει πασιχαρής ένας φίλος, στέλεχος φαρμακευτικής εταιρείας που ζει στο Λονδίνο. Κανονικά αυτό μοιάζει με προαιώνιο όνειρο που βγήκε αληθινό (ειδικά για τις γενιές και γενιές μαμάδων που έτρεμαν μήπως κάποιος θυμηθεί ότι μαζί με τη δουλειά είχαν παράλληλα να φροντίσουν και το παιδί τους). Γιατί όμως και πάλι δεν είμαστε ευχαριστημένοι;
Σύμφωνα με την παγκόσμια δημοσκόπηση της Gallup για το 2023, κατά μέσο όρο ένα 44% των εργαζομένων σε όλον τον κόσμο δηλώνουν ότι βιώνουν έντονο στρες στην εργασία τους, μια τάση που αυξάνεται επικινδύνως εδώ και μια δεκαετία (τα πράγματα μάλιστα τείνουν να είναι παγκοσμίως χειρότερα για τους πιο νέους εργαζόμενους και για όσους δουλεύουν αποκλειστικά από το σπίτι ή «υβριδικά»). Aπό τα δε στοιχεία έτερης έρευνας της αμερικανικής εταιρείας τεχνολογίας BambooHR, προκύπτει ότι οι εργαζόμενοι στις ΗΠΑ βρίσκονται στο χαμηλότερο επίπεδο ικανοποίησης από την εργασία τους, από το 2020.
Τι συμβαίνει; Γιατί τώρα που αισίως απελευθερωθήκαμε από τα (γεωγραφικά) δεσμά της δουλειάς (εξυπακούεται ότι αυτό αφορά όσους η φύση της δουλειάς τους το επιτρέπει), δεν πετάμε σε πελάγη ευτυχίας; Δεν είναι τέλειο να μπορείς ταυτόχρονα να εργάζεσαι με ζέση πάνω στο νέο πρότζεκτ και να ανακατεύεις ανά πεντάλεπτο τις τηγανητές πατάτες στο Airfrier, να μαζεύεις την μπουγάδα (επειδή έχει αφρικανική σκόνη, πολικό αεροχείμαρρο ή ό,τι άλλο κομίσει η κλιματική αλλαγή), και να πετάγεσαι και στο φαρμακείο για τα χάπια του ηλικιωμένου πατέρα σου που ζει μόνος (διότι η κολπική μαρμαρυγή δεν μπορεί να περιμένει);
Οι σχέσεις δεν κτίζονται με emoticon
Προ μηνών η Eμα Γκόλντμπεργκ, business reporter των New York Times, έκανε λόγο για μια αναδυόμενη «malaise» («δυσφορία») του σύγχρονου «υβριδικού» εργαζόμενου. Διότι είναι, λέει, πολλά τα θέματα που καλείσαι να αντιμετωπίσεις σε αυτό το κάπως «μπασταρδεμένο» μοντέλο δουλειάς, και κατά συνέπεια ζωής.
Eνα από τα βασικά εμπόδια είναι αυτή ακριβώς η απροβλεψιμόμητα. Κάποτε γνώριζες ότι θα πας στο γραφείο Δευτέρα-Παρασκευή, π.χ. 9 με 5, ότι θα συναντήσεις αριστερά το fax και τον χαλασμένο εκτυπωτή, δεξιά τον συνάδελφο που πηγαίνει και κλέβει στη ζούλα τα μπουκάλια με το νερό (που είχε φέρει μαζί με γλυκά από το «Ελληνικό» έτερη συνάδελφος, που είχε εκείνη τη μέρα γενέθλια). Οτι θα έπρεπε να υπομείνεις τις ικανές δόσεις αυταρχισμού και κρύων αστείων από το αφεντικό που θα καθυστερούσε και μισή ώρα στη σύσκεψη, ότι στην επιστροφή θα έτρωγες μία ώρα στην κίνηση στην Κηφισίας κ.τλ.
Με όλες δηλαδή τις αναποδιές που μπορεί να ανέκυπταν, ο ημερήσιος εργασιακός βίος σου φιλοξενούνταν στον ίδιο χώρο και είχε μια κάποια γραμμικότητα: μια αρχή, μια μέση και (αν ήσουν τυχερός) ένα κάποιο τέλος. Σήμερα, αν εργάζεσαι «υβριδικά», η εργασιακή σου εβδομάδα είναι «κινούμενη» άμμος, που διαχέεται παντού (σίγουρα στην προσωπική σου ζωή).
Επιπλέον, στη δουλειά είσαι λίγο «τουρίστας». Οι σχέσεις με τους συναδέλφους σου διέπονται πλέον από μια ρηχότητα (όσο και αν οι εταιρείες παλεύουν σήμερα να αναθερμάνουν –σχεδόν με το ζόρι– το ξεθυμασμένο team spirit). Ενας γνωστός που εργάζεται σε ιδιωτική εταιρεία και δουλεύει εδώ και κάμποσο καιρό «remote», μου έλεγε χαρακτηριστικά: «Εχουν διαρρηχθεί οι ψυχικοί δεσμoί, ακόμα και με συναδέλφους που γνωρίζω χρόνια. Λογικό, αφού επικοινωνούμε πλέον μόνο μέσω μηνυμάτων».
Ακόμα και όταν πηγαίνεις τις τρεις μέρες σου στο γραφείο, δεν είναι απαραίτητο ότι συμπίπτεις με εκείνους που πραγματικά θέλεις να δεις. Αλλωστε, πόσο να επενδύσεις ψυχικά σε έναν χώρο στον οποίο τα φυτά είναι πλαστικά και δεν έχεις καν την ολοδική σου καρέκλα; Και, όπως και να το κάνουμε, οι σχέσεις δεν κτίζονται με χαμογελαστά emoticon στο Slack.
Περισπασμοί παντού
Τα αυξημένα επίπεδα στρες έχουν να κάνουν και με τους απανταχού περισπασμούς σε όλους τους χώρους όπου μπορείς πλέον να δουλέψεις. Τα καφέ, οι βιβλιοθήκες-αναγνωστήρια και τα co-working spaces π.χ. έχουν γεμίσει από πολλούς άλλους σαν και σένα (πολλοί μάλιστα εξ αυτών εκνευριστικοί ηλιοκαμένοι digital nomads –αλλοδαποί συνήθως–, αλλά και φοιτητές, 18χρονοι που ετοιμάζονται για Πανελλαδικές κ.ά. Και δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι η αντίληψή σας για τον «θόρυβο» είναι η ίδια.
Αλλά και το σπίτι δεν είναι, βέβαια, αυτό που ήταν προ πανδημίας. Μπορεί π.χ. να συγκατοικείς με κάποιον που επίσης δουλεύει «υβριδικά» (που σημαίνει άλλες κλειστές πόρτες, άλλα θορυβώδη Zoom calls, άλλα ουρλιαχτά για την προθεσμία κ.τλ.). Ακόμα χειρότερα, μπορεί να συμβιώνεις με κάποιον που βλέπει γατάκια στο TikTok την ώρα ακριβώς που εσύ υστεριάζεις. Στο μεταξύ κούριερ χτυπούν κουδούνια, παιδιά ζητούν φαγητό, σκυλιά αλυχτούν, έφηβοι μουγκανίζουν.
Προφανώς, όλο αυτό το νέας γενιάς στρες που βιώνουν σήμερα οι εργαζόμενοι είναι το τίμημα που πληρώνουν για την τόση flexibilty (ελαστικότητα) στην εργασία. Και όπως τονίζει η προαναφερθείσα Eμα Γκόλντμπεργκ των Νew York Times, είναι απόρροια της ταχύτητας με την οποία κληθήκαμε να προσαρμοστούμε στο νέο μοντέλο εργασίας: εν μία νυκτί. Και με τον τρόπο, θα συμπληρώσω εγώ, που κληθήκαμε να το κάνουμε: με το μαχαίρι στον λαιμό.
Oι άλλες επαναστάσεις στην εργασία πήραν χρόνια για να γίνουν βίωμα. Μάλλον και αυτή χρειάζεται τον χρόνο της.