Πόσοι από εσάς γνωρίζετε τον Αλέξανδρο Καΐρη; Λίγοι. Ίσως και κανένας. Το όνομά του θα έπρεπε να βρίσκεται σε έναν δρόμο στο κέντρο της Αθήνας. Δεν είναι ούτε στη Wikipedia. Είναι στη μνήμη λίγων και θα ξεθωριάσει και αυτή, θα τη σκεπάσει η σκόνη του χρόνου.
Ο Αλέξανδρος Καΐρης ήταν ένας καλοβαλμένος νέος, αστικής καταγωγής, με νομικές σπουδές και γνώση της γερμανικής γλώσσας. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής δούλευε για τους ναζί σε επιτελική θέση στην Κεντρική Διοίκηση Νοτίου Ελλάδος. Έβγαινε στον δρόμο και εισέπραττε το μίσος, τη χλεύη και τις ύβρεις των συμπατριωτών του.
Μόνο που ο Καΐρης, με το που πήρε τη δουλειά, προσέγγισε τους Συμμάχους και έγινε ένας πολύτιμος μυστικός πράκτορας, ίσως ο καλύτερος που είχαν στην Αθήνα. Φωτογράφιζε, αντέγραφε ή απομνημόνευε έγγραφα και διοχέτευε τις πληροφορίες μέσω της μυστικής οργάνωσης «5-165» του Ρήγα Ρηγόπουλου. Όταν οι ναζί ανακάλυψαν τον ασύρματο της οργάνωσης, μαζί με στοιχεία που ενέπλεκαν τον Καΐρη, η οργάνωση του πρότεινε να τον φυγαδεύσει στη Μέση Ανατολή. Εκείνος είπε ότι θα πάρει το ρίσκο και θα μείνει -υπέθεσε ότι η εμφάνισή του στο γραφείο θα διέλυε τις υποψίες των ναζί.
Συνελήφθη και βασανίστηκε στις φυλακές Αβέρωφ. Δεν του πήραν λέξη. Εκτελέστηκε στις 2 Νοεμβρίου 1943. Ήταν 30 ετών.
Για ποιο λόγο ο Καΐρης δεν τιμήθηκε όπως του άξιζε από την Πολιτεία ή, έστω, από τη μνήμη των ανθρώπων; Η περίπτωσή του, άλλωστε, δεν ανήκει σε αυτές που θεωρούνται «αμφιλεγόμενες». Υποθέτω το προφίλ του δεν ταιριάζει στο παραδοσιακό καλούπι από το οποίο βγαίνουν οι ήρωες. Φαίνεται και από το τελευταίο γράμμα που έγραψε λίγο πριν τον πάρουν για εκτέλεση. «Μεταξύ των αντικειμένων που αφήνω εδώ είναι ένα κουτί με σπόρους από δαμάσκηνα Καλιφόρνιας. Τους φύλαξα να φυτέψετε δαμασκηνιές στην Εκάλη. Να τις λέτε οι δαμασκηνιές του Αλέξανδρου».
Ω, ναι. Ένας άνθρωπος που ζητεί να φυτέψουν στη μνήμη του δαμασκηνιές στην Εκάλη δεν μπαίνει εύκολα στο Πάνθεον των ηρώων της Αντίστασης.
Αντιθέτως τιμούμε (ακόμα και δια μνημείου) φανταστικούς ήρωες, όπως ο Κωνσταντίνος Κουκίδης που, υποτίθεται, έπεσε από την Ακρόπολη τυλιγμένος με την ελληνική σημαία. Υπάρχουν δήμοι που του έχουν αφιερώσει δρόμους… Στην Πλάκα μπορείτε να δείτε το μνημείο που κατασκευάστηκε επί δημαρχίας Αβραμόπουλου…
Ομολογώ ότι και εγώ δεν είχα την παραμικρή ιδέα για τον Καϊρη, μέχρι που διάβασα «Τα Λύτρα» το τελευταίο μυθιστόρημα του δημοσιογράφου Πάνου Αμυρά, διευθυντή του «Ελεύθερου Τύπου». Ο Αμυράς, όπως μας έδειξε και με το προηγούμενο βιβλίο του, τον «Λιμό», έχει βρει έναν τρόπο να ταξιδεύει στην Αθήνα της Κατοχής και να μας μεταφέρει εικόνες λες και τις είδε ο ίδιος. Πρωταγωνιστής και σε αυτό το βιβλίο είναι ο υπαστυνόμος Νίκος Αγραφιώτης, ο οποίος καλείται να εξιχνιάσει μία υπόθεση απαγωγής, αλλά και να κάνει μυστική δουλειά στους διαδρόμους της Ειδικής Ασφάλειας.
Και κάπως έτσι, ο Αμυράς μας δείχνει και την άλλη εικόνα της κατοχικής Αθήνας, με μαυραγορίτες, συνεργάτες των ναζί, πολυτελή καζίνο, πόρνες και χρυσές λίρες. Και μία χώρα έτοιμη να πέσει στα νύχια του διχασμού. Η γραφή είναι δημοσιογραφική με την επένδυση, όμως, του σασπένς και η περιγραφή τόσο καλή που αισθάνεσαι τον καπνό από το πούρο του μαυραγορίτη, την ώρα που ποντάρει στο καζίνο, έχοντας το άλλο χέρι στη μέση της κοπελιάς που στέκεται δίπλα του.