Από το 2008 κατοικώ στα Ανω Ιλίσια, στον Δήμο Ζωγράφου. Πρόκειται για τον πιο βρώμικο δήμο στην Αθήνα. Πραγματικά θα εντυπωσιαστώ αν υπάρχει κάποιος χειρότερος. Αλλά ποτέ δεν ξέρεις. Από το 2001 έως το 2008 κατοικούσα στην Καισαριανή, ήμουν δυσαρεστημένος με τον δήμο, αλλά μετά την εμπειρία στον Δήμο Ζωγράφου η Καισαριανή μου φαίνεται Παλαιό Ψυχικό. Ο δήμος είχε τα χάλια του όταν, το 2008, εγκαταστάθηκα εκεί, αλλά τα τελευταία χρόνια η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο. Τι εννοώ;
Μπορώ να αναφέρω πάρα πολλά, αλλά θα επικεντρωθώ σε ένα. Στον Δήμο Ζωγράφου δεν υπάρχει ουσιαστικά πεζοδρόμιο. Διότι είτε δεν υπάρχει καθόλου (πραγματικά δεν υπάρχει πεζοδρόμιο, καθώς καταλαμβάνεται από σκαλοπάτια, κάγκελα εισόδων, πάρκινγκ, άθλια αφρόντιστα δέντρα της κακιάς ώρας, χαλασμένα κράσπεδα και σπασμένα πλακάκια από τις ρίζες που έχουν προβάλει και τα διέλυσαν κάνοντας ανώμαλο και επικίνδυνο το έδαφος) είτε ό,τι απομένει από πεζοδρόμιο το καταλαμβάνουν αυτοκίνητα, μηχανές, κάδοι σκουπιδιών, δοκάρια, σπασμένα τζάμια, πεταμένα έπιπλα, μπάζα.
Ο Δήμος έχει εγκαταλείψει εντελώς, εδώ και πολλά χρόνια (οπωσδήποτε από το 2008 που είμαι μάρτυρας), την περιοχή. Βέβαια, κάθε πέντε χρόνια που είχαμε δημοτικές εκλογές, έβγαιναν τα συνεργεία του δήμου και έκαναν ένα επιφανειακό καθάρισμα. Ομως φέτος δεν έγινε ούτε αυτό – πλήρης αδιαφορία, ούτε τα προσχήματα πλέον δεν κρατήθηκαν. Ο δήμαρχος των τελευταίων ετών (υπεύθυνος για τη ραγδαία υποβάθμιση) έχασε στις τελευταίες εκλογές αλλά τον αντικατέστησε η αμέσως προηγούμενη δήμαρχος (υπεύθυνη για την υποβάθμιση 2014-2019). Αρα, απελπισία.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο κύριος υπεύθυνος για την κατάσταση αυτή είναι ο ΔΔήμος, η Πολιτεία, οι υπολειτουργούντες θεσμοί, οι υπηρεσίες που έχουν διαλυθεί. Αλλά όλοι αυτοί εκλέγονται από εμάς, στηρίζονται σε εμάς. Οπως θα δούμε, το πρόβλημα υπάρχει στις ρίζες, στα θεμέλια, στη βάση.
Σας παρουσιάζω, λοιπόν, τον ανθρωπότυπο του Ζωγράφου. Ενα είδος που δεν εμφανίζεται μόνο στον Δήμο Ζωγράφου, αλλά σε κάθε δήμο της Ελλάδας. Απλώς εγώ τον συναντώ καθημερινά εκεί που κατοικώ, οπότε αυτόν θα περιγράψω.
Είναι αυτός που ποτέ δεν πετάει τα σκουπίδια στους κάδους. Που σπάει συστηματικά μπουκάλια μπύρας μέσα και έξω από την Πανεπιστημιούπολη (παντού θα δείτε τα μικρά πράσινα γυάλινα κομματάκια), την οποία αντιμετωπίζει ως μια τεράστια χωματερή. Που παρκάρει πάνω στα πεζοδρόμια. Που ποτίζει και καταβρέχει τους περαστικούς αδιαφορώντας για τις διαμαρτυρίες τους. Που περπατάει και φτύνει.
Που έχει γεμίσει κάθε τοίχο με τα δείγματα της ανοησίας του σε μορφή γκράφιτι. Που όταν βλέπει την επιγραφή για σχολεία και μαθητές να διασχίζουν τον δρόμο, μαρσάρει για να προλάβει να περάσει πρώτος. Που δεν υπάρχει καμία περίπτωση να σεβαστεί ΑΜΕΑ ή γονείς με καροτσάκι. Που παρκάρει πάνω στις ράμπες και στους οδηγούς όδευσης τυφλών. Που παρκάρει μπροστά σε εισόδους πολυκατοικιών με τέτοιο τρόπο που είναι αδύνατον να μπεις ή να βγεις από το σπίτι σου. Που ανεβαίνει με τη μηχανή στο πεζοδρόμιο για να προσπεράσει.
Που αδιαφορεί για φανάρια, διαβάσεις πεζών και στοπ. Που παρκάρει με τέτοιο τρόπο ώστε κλείνει δρόμους, εμποδίζει λεωφορεία να περάσουν, κάνει αδύνατη τη διέλευση ηλικιωμένων, θέτει σε διακινδύνευση τη ζωή όλων: κάθε μέρα το πρωί, όταν θα πάω με τα πόδια τον γιο μου στο σχολείο, είναι αδύνατον να κάνουμε πάνω από δύο μέτρα πάνω σε πεζοδρόμιο. Κυριολεκτικά, αυτό το πράγμα που λέγεται πεζοδρόμιο δεν υπάρχει στη γειτονιά μου. Αρα περπατάμε μέσα στον δρόμο, προσπαθώντας να αποφύγουμε αυτοκίνητα και μηχανές.
Μα καλά, δεν υπάρχει κοινωνία πολιτών; Κάτι ψιλά. Καμιά φορά, στις πιο εξοργιστικές περιπτώσεις, βλέπω να έχουν σηκώσει κανέναν υαλοκαθαριστήρα αυτοκινήτου. Εκεί εξαντλείται η αγανάκτηση, καθώς έχει κυριαρχήσει ο μιθριδατισμός. Ο μέσος κάτοικος τους δήμου έχει μάθει να επιβιώνει με όποιον τρόπο μπορεί. Προσαρμόζει τη συμπεριφορά του στα γούστα του ανθρωπότυπου, ανέχεται, παραβλέπει, σταματά ακόμα και να τον διακρίνει.
Ενα από τα χειρότερα είδη αυτού του ανθρωπότυπου είναι οι ιδιοκτήτες σκυλιών. Οχι όλοι, αλλά μια μεγάλη ομάδα, φοβάμαι η πλειονότητα. Τα Ανω Ιλίσια, ο Δήμος Ζωγράφου, αλλά κυρίως η Πανεπιστημιούπολη του ΕΚΠΑ, είναι γεμάτη από περιττώματα. Που δεν τα μαζεύει ποτέ κανείς. Προφανώς δεν τα μαζεύει ο ιδιοκτήτης του σκύλου. Αν του κάνεις παρατήρηση θα σε βρίσει χυδαιότατα. Προφανώς δεν τα μαζεύει ο Δήμος ούτε κάποια υπηρεσία καθαριότητας του ΕΚΠΑ.
Τι γίνεται τότε; Μένουν για πάντα εκεί. Σε πρώτη φάση φρέσκα. Αργότερα ξεραμένα. Στο τέλος έχουν λιώσει και χρωματίσει μόνιμα το πλακάκι ή το χώμα. Στη χειρότερη περίπτωση θα τα βρεις σε αφθονία στο γρασίδι όπου παίζουν καθημερινά μικρά παιδιά. Θα νομίζετε ότι υπερβάλλω. Ελάτε να δείτε. Δεν υπάρχει ούτε ένα πλακάκι, ούτε ένα τετραγωνικό μέτρο της Πανεπιστημιούπολης αμόλυντο. Πραγματικά. όταν βλέπω κάποιον/α να έχει σακουλάκι και να τα μαζεύει (συνήθως γυναίκες, συνήθως νέοι) θέλω να πάω να δώσω συγχαρητήρια, γιατί είναι τόσο σπάνιο.
Φυσικά, δεν φταίνε οι σκύλοι! Οι οποίοι ταλαιπωρούνται από τα αφεντικά τους που δεν κάνουν ό,τι χρειάζεται. Για παράδειγμα, θα δείτε πάρα πολλά περιττώματα ακριβώς μπροστά στην είσοδο πολυκατοικιών. Προφανώς οι ιδιοκτήτες καθυστερούν να βγάλουν βόλτα τα φτωχά ζώα, που αμέσως μόλις βγουν, ανακουφίζονται.
Θα σας παρουσιάσω τώρα και μερικά ενδεικτικά περιστατικά που συνέβησαν τελευταία για να καταλάβετε καλύτερα τη συμπεριφορά, τη νοοτροπία και τις συνήθειες του ανθρωπότυπου:
(α) Πολύ συχνά, όταν πιάσουν τα κρύα, συναντώ ανθρώπους που έρχονται μέσα στην Πανεπιστημιούπολη με ΙΧ ή ημιφορτηγά και με πριόνια κόβουν δέντρα για το τζάκι τους ή για να τα πουλήσουν. Οταν τους ρωτώ αν έχουν κάποια άδεια, η ευγενικότερη απάντηση που λαμβάνω είναι «κοίτα τη δουλειά σου».
(β) Περπατώ σε κεντρικό δρόμο και πέφτω πάνω σε μια κυρία που διατηρεί χρόνια στην περιοχή δικό της κατάστημα και κατοικεί στη γειτονιά. Βλέπω ότι έχει βγάλει έξω βόλτα το σκυλάκι της και το έχει βάλει να αφοδεύσει στον κορμό ενός δέντρου. Φυσικά, δεν τα μαζεύει, αν και από το δέντρο μέχρι το παράθυρο μιας οικογένειας που κατοικεί στο υπόγειο δεν μεσολαβεί ούτε ένα μέτρο. Την κοιτώ επίμονα, με βλέπει, χαμογελάει αμήχανα και μου λέει «λίπασμα, λίπασμα».
(γ) Περπατώ μέσα στην Πανεπιστημιούπολη. Σε ένα τρισάθλιο, σπασμένο, βρώμικο και επικίνδυνο παγκάκι που περιτριγυρίζεται από σπασμένα μπουκάλια, σκουπίδια και περιττώματα, έχει ανεβάσει ο ιδιοκτήτης του έναν τεράστιο σκύλο και τον «βουρτσίζει». Οι τούφες από τρίχες που μάζεψε είχαν τόσο όγκο που με δυσκολία θα χωρούσαν όλες σε μια μεγάλη τσάντα του ΙΚΕΑ. Οταν τον ρωτώ τι θα τις κάνει, γιατί δεν τις μαζεύει για να της πετάξει σε κάποιον κάδο, η απάντηση είναι (μεταξύ άλλων που μπορείτε να φανταστείτε) «θα τα πάρει ο αέρας». Μερικές ώρες μετά περνώ από το ίδιο σημείο. Δείτε στη φωτογραφία το αποτέλεσμα.
(δ) Νωρίς το πρωί μπαίνω στην Πανεπιστημιούπολη από μια μικρή είσοδο. Αλλά βλέπω να πλησιάζει στη στενή είσοδο για να βγει, από την άλλη μεριά, μια κυρία, εργαζόμενη ίσως στον δήμο, κρατώντας δυο μεγάλες σακούλες σκουπιδιών. Σταματώ για να την αφήσω να περάσει πρώτη. Και τότε έρχεται από πίσω μου το αντιπροσωπευτικότερο δείγμα αυτού του ανθρωπότυπου, ένας άνδρας γύρω στα 45. Με προσπερνάει και χώνεται μέσα πρώτος μαζί με τον σκύλο του, αδιαφορώντας για την κυρία που περιμένει να περάσει κουβαλώντας τις μεγάλες σακούλες. Αυτό μου συμβαίνει σχεδόν καθημερινά και το έχω αποδεχθεί. Κάθε φορά που θα παραχωρήσω τη σειρά μου, θα πεταχτεί κάποιος από πίσω μου για να εκμεταλλευτεί το κορόιδο (εμένα δηλαδή).
Αλλά έλα που αυτόν τον συγκεκριμένο τον γνωρίζω καλά γιατί τον έχω ξαναδεί πολλές φορές να διαπράττει σχεδόν τα πάντα από όσα αναφέρω παραπάνω. Κάνω δυνατά ένα απαξιωτικό αλλά ευγενικό σχόλιο. Με βρίζει. Αμολάει τον σκύλο του χωρίς λουρί (ενώ παντού υπάρχουν επιγραφές που το απαγορεύουν μέσα στην Πανεπιστημιούπολη). Του το επισημαίνω. Φωνάζει δυνατά: «Στ’ αρχ…. μου». Του απαντώ, επίτηδες, δυνατά «Συγχαρητήρια!» Γιατί επιμένω; Γιατί αυτόν τον συγκεκριμένο τον έχω στοχοποιήσει, είναι το είδος αυτού του ανθρωπότυπου που είναι έτοιμο να τοποθετηθεί σε διόραμα σε μουσείο φυσικής ιστορίας.
Περιμένω και ελπίζω να κάνει ένα λάθος. Μια επιθετική κίνηση. Να τολμήσει κάτι παραπάνω έχοντας τη σιγουριά πως ζει στην «κατάσταση της φύσης» (που εν μέρει ζει) όπου δεν υπάρχουν συνέπειες που επέρχονται και κυρώσεις που επιβάλλονται σε περίπτωση παραβίασης κανόνων και αξιόποινων πράξεων. Αλλά απομακρύνθηκε βιαστικά φωνάζοντας «Στ’ αρχ…. μου». Δίπλα του ένας άλλος, ηλικιωμένος, γύρω στα 65, χασκογελούσε καθώς αμολούσε κι αυτός το δικό του σκυλί. Και τα δύο σκυλιά έτρεξαν να αφοδεύσουν στον χώρο ακριβώς δίπλα στη φοιτητική εστία.
(ε) Και το τελευταίο δείγμα. Πριν από μερικές ημέρες, μετά από ένα πάρτι στη μεγάλη φοιτητική εστία της Ούλοφ Πάλμε, μια ομάδα θεώρησε ότι για να ολοκληρωθεί η διασκέδαση θα πρέπει να γίνει οπωσδήποτε και μια καταστροφή. Και κατέστρεψε τη τζαμαρία του νέου μας κτιρίου στην είσοδο της Πανεπιστημιούπολης, που μόλις μας παραδόθηκε (δεν έχουμε προλάβει ούτε να εγκατασταθούμε). Οι πέτρες που έριξαν ήταν μεγάλες κοτρόνες. Νυχτερινός φύλακας δεν υπήρχε. Αλλά και να υπήρχε, τι θα μπορούσε να κάνει απέναντι σε δεκάδες μεθυσμένους τραμπούκους που τους προστατεύει το «πανεπιστημιακό άσυλο»; Βλέπετε στην πρώτη φωτογραφία το αποτέλεσμα, όπως το αποτύπωσε συνάδελφος.
Το ψάρι βρωμάει από το κεφάλι μέχρι την ουρά. Από την πολιτική εξουσία εισπράττουμε αδιαφορία και περιφρόνηση, αλλά και απόλυτη ανοχή στην ανομία. Αυτό τροφοδοτείται και ταυτόχρονα οδηγεί στην εξαχρείωση των πολιτών.
Το νοσηρό αυτό κλίμα μου θυμίζει έντονα την καθηλωτική περιγραφή του κλίματος διάλυσης ενός κράτους και εξαχρείωσης μιας ολόκληρης κοινωνίας στο «Παραμύθι χωρίς όνομα» (1910), το αριστούργημα της Πηνελόπης Δέλτα. Ο Δήμος Ζωγράφου δεν είναι απλώς μια μελέτη περίπτωσης. Είναι, δυστυχώς, αντιπροσωπευτικός μιας γενικότερης απαξίωσης και παρακμής του αστικού χώρου σε ολόκληρη την Ελλάδα. Η παντελής αδιαφορία και η ολοκληρωτική απουσία της Πολιτείας, αλλά και η ατροφία των θεσμών, μας έχουν καταδικάσει σε μια διαβίωση κακής ποιότητας, αναξιοπρεπή, ανασφαλή. Μας έχουν καταδικάσει σε μια μίζερη καθημερινότητα.
Ο Αριστείδης Ν. Χατζής είναι καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, και δικηγόρος