Στην πραγματικότητα, υπάρχουν περισσότεροι τρόποι άσκησης πολιτικής από όσους βρίσκει κανείς σε ένα εγχειρίδιο συνταγματικού δικαίου. Ο δημόσιος βίος δεν περιορίζεται στην άσκηση ή στον έλεγχο της εξουσίας: κεντρική θέση σε αυτό το πλούσιο σύμπαν πολιτικής δράσης κατέχει το προσωπικό παράδειγμα. Η πολιτική ποτέ δεν έπαψε να είναι αφήγηση, αν δε αυτή η αφήγηση γίνεται σε πρώτο πρόσωπο και μπορεί να καταστεί παραδειγματική, έχει τη δύναμη να αλλάξει νοοτροπίες της κοινωνίας που θεωρούσαμε λίγο-πολύ αμετακίνητες και «αιώνιες».
Θα δυσκολευτεί κανείς να βρει ένα καλύτερο παράδειγμα άσκησης πολιτικής μέσω του προσωπικού παραδείγματος από τα όσα είπε ο Αλέξης Πατέλης στη συνέντευξή του στην «Καθημερινή της Κυριακής». Η αποστροφή του λόγου του πως «o Πρωθυπουργός προφανώς και έχει γνωρίσει τον σύζυγό μου» έχει μια κατ’ εξοχήν παραδειγματική λειτουργία. Δεν προβάλλει απλώς την περίπτωση του χαρισματικού οικονομολόγου κ. Πατέλη, ο οποίος ύστερα από μια σημαντική καριέρα υπηρετεί στη θέση του Οικονομικού Συμβούλου του Πρωθυπουργού, έχοντας τον σεβασμό και την εκτίμηση των ξένων μέσων και επενδυτών για την επιστημοσύνη του και την εγκυρότητα των απόψεών του. Επιπλέον, αναδεικνύει μέσω της στάσης του Πρωθυπουργού και της χρήσης του όρου «προφανώς» από τον κ. Πατέλη την πρόσληψη από τον επικεφαλής της κυβέρνησης ως αυτονόητου του σεβασμού σε αυτό που ονομάζουμε «διαφορετικότητα». Και αυτή η αποδοχή των επιλογών των άλλων ως αυτονόητων, ιδίως όταν αυτοί είναι οι στενότεροι συνεργάτες, είναι μια δεύτερη, εξίσου σημαντική, περίπτωση προσωπικού παραδείγματος.
Ποια είναι η σημασία όμως μιας τέτοιας στάσης; Κατά την εκτίμησή μου, προεχόντως ότι βάζει την πολιτική στη σωστή της θέση. Με άλλα λόγια, ασκεί τον παιδευτικό της χαρακτήρα, οδηγώντας την κοινωνία σε μια βαθμιαία μετατόπιση προς μια πιο ανοιχτή κατεύθυνση.
Στο ίδιο αυτό ζήτημα, ο πρόεδρος της Βουλής προέβη σε μια σημαντική παρατήρηση. Μίλησε για μια «παράλληλη βελτίωση» της κοινωνικής στάσης και του νομοθετικού πλαισίου.
Εδώ ακριβώς διαφέρει και η πολιτική από τη σεβαστή και σημαντική για τη δημοκρατία λειτουργία του ακτιβισμού: ο ακτιβισμός προβάλλει δικαιώματα, διεκδικώντας τα με τρόπο μαχητικό, επιζητώντας το άνοιγμα μιας μεγάλης συζήτησης με ανταλλαγή και σύγκρουση απόψεων.
Η πολιτική, από την άλλη, κινείται τόσο στο επίπεδο της ρύθμισης όσο και στο επίπεδο της κοινωνικής πρόσληψης των αλλαγών και της αποφυγής διχαστικών επιλογών. Απέναντι όμως σε μια λογική που υπαγορεύει ότι η κοινωνία δεν θα αλλάξει ποτέ τις αντιλήψεις της και η πολιτική πρέπει να λειτουργεί ως παρακολούθημα της κοινής γνώμης, οι δηλώσεις Πατέλη αναδεικνύουν τη σημασία της πολιτικής και των πολιτικών ως διαμορφωτικού παράγοντα των κοινωνικών προσλαμβανουσών, ως ενός σημαντικού μοχλού βαθμιαίας αλλαγής των αντιλήψεων στην κοινωνία.