Η πρώτη δημοσκόπηση για την επίδραση που είχε η πανδημία και η καραντίνα στον τρόπο που ζουν και σκέπτονται οι Ελληνες (ΔιαΝΕΟσις/Metron Analysis) επιβεβαιώνει ότι το πριν και το μετά απέχουν λίγες εβδομάδες αλλά ανήκουν σε διαφορετικές φάσεις, εν πολλοίς διαμετρικά αντίθετες.
Η καταγραφή έχει πολλά ενδιαφέροντα ευρήματα και συμπεράσματα. Δύο από αυτά είναι εντυπωσιακά, αφενός γιατί κινούνται αντίθετα από τη λογική του αναμενόμενου και αφετέρου γιατί μπορούν να επηρεάσουν κοινωνικές δυναμικές και πολιτικές αποφάσεις σε βάθος χρόνου.
Το πρώτο αφορά το γενικό αίσθημα της χώρας. Παρότι πέντε χρόνια τώρα, από το αξέχαστο καλοκαίρι του 2015, η Ελλάδα κινείται σε τροχιά σταθεροποίησης και παρότι οι περυσινές εκλογές επισφράγισαν μια αλλαγή σελίδας, μέχρι τις αρχές του χρόνου το συλλογικό συναίσθημα μετακινούνταν, αλλά με βραδύ ρυθμό και εύλογη επιφυλακτικότητα. Αισθήματα όπως η οργή και η ντροπή, κυρίαρχα στην κορύφωση της οικονομικής κρίσης και για πολλά χρόνια, υποχωρούσαν αργά και σταδιακά.
Μέσα σε λίγες εβδομάδες, ένας έγκλειστος πληθυσμός αποκτά αίσθημα ανάτασης, αυτοπεποίθησης, αισιοδοξίας. Σε πρώτη ανάγνωση, δείχνει παράδοξο. Οταν η οικονομία έχει ταλαιπωρηθεί και ταλαιπωρήσει όσο την τελευταία δεκαετία, θα ήταν αναμενόμενο μια υποτροπή της να βυθίζει στην απόγνωση. Κι όμως: η συντριπτική πλειοψηφία περιμένει πως η καινούργια κρίση θα έχει σοβαρό αρνητικό αντίκτυπο στην οικονομία συνολικά και στην ατομική τους οικογενειακή κατάσταση. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, η ίδια μεγάλη πλειοψηφία βρίσκει στη νέα δοκιμασία μια θετική προσδοκία, μια ανέλπιστη προοπτική. Γιατί;
Η απάντηση είναι φανερό πως συνδέεται με τις εξίσου ανέλπιστες επιδόσεις της χώρας στην αντιμετώπιση του υγειονομικού σκέλους της κρίσης. Οι επιδόσεις αυτές ανόρθωσαν την εικόνα της στον κόσμο και μέσα από αυτήν την εικόνα που έχουν οι ίδιοι οι Ελληνες για τον εαυτό τους, τη χώρα και τις δυνατότητές της. Η αναγνώριση από ένα εξωτερικό περιβάλλον από το οποίο μια ολόκληρη γενιά πια θυμάται μόνο αδικαιολόγητες προσβολές, λοιδορίες αλλά και δίκαιες επικρίσεις είναι μια καινούργια και αναζωογονητική εμπειρία. Το παραπαίδι της Ευρώπης δεν είναι μόνον τόπος καλοκαιρινής αναψυχής και παροχής φθηνών επιστημόνων στον υπόλοιπο κόσμο.
Διατηρεί μια ζωτική ικμάδα, την ώρα που πολύ πλουσιότερες χώρες, πολύ πιο οργανωμένες κοινωνίες αποτυγχάνουν δραματικά μπροστά σε μια πρόκληση που αποτελεί κυριολεκτικά θέμα ζωής και θανάτου. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει εάν τελικά θα αποτελέσει μικρό παράθυρο μιας ζοφερής συνέχειας ή την αρχή μιας ανορθωτικής πορείας. Και τα δύο έχουν συμβεί στο παρελθόν. Αλλά για πρώτη φορά εδώ και πολύ καιρό το μέλλον μπορεί να έχει κάτι άλλο από μειονεξία, απειλή και φόβο.
Αφετηρία αποτελεί ασφαλώς η διαχείριση της κρίσης από το κράτος και η αναπάντεχη λειτουργία των μηχανισμών του. Κι αυτό είναι το δεύτερο εξαιρετικά ενδιαφέρον σημείο της έρευνας. Ολοι οι φορείς αυτόνομης κρατικής εξουσίας ανακτούν την εμπιστοσύνη της κοινωνίας και περιβάλλονται με υψηλά και αιφνίδια αυξημένα επίπεδα αποδοχής: ο πρωθυπουργός, η κυβέρνηση, αλλά και η τηλεόραση, οι εφημερίδες, οι τράπεζες, ακόμη και οι δήμαρχοι και οι περιφερειάρχες. Ολα όσα συγκροτούν αυτό που θα λέγαμε «σύστημα εξουσίας» ξεφεύγουν από τον κύκλο της διαρκούς απαξίωσης. Είναι ακόμη πιο σημαντικό ότι την ώρα που η «καθαρή εξουσία», αυτή που ασκείται στην πράξη, αναβαπτίζεται κοινωνικά, οι φορείς του δημοκρατικού ελέγχου της απορρίπτονται, κι αυτό ισχύει τόσο για τα πολιτικά κόμματα και τους συνδικαλιστικούς φορείς, όσο και για τους φορείς της «κοινωνίας των πολιτών», όπως οι μη κυβερνητικές οργανώσεις. Η κρίση των αντιπροσωπευτικών θεσμών έχει φτάσει σε ένα οριακό σημείο, όταν τα κόμματα απορρίπτονται σε αντίστροφη αναλογία με την κυβέρνηση που προκύπτει από τη λειτουργία τους. Δεν είναι ένα ακόμη ελληνικό παράδοξο.
Το βλέπουμε και σε πολλές άλλες χώρες. Από τη στιγμή που η απειλή είναι ορατή, άμεση και δεν κάνει διακρίσεις, τίποτα στη συνείδηση της κοινωνίας δεν συγκρίνεται με μια εξουσία που κρίνεται ότι λειτουργεί υπέρ του συνόλου.