Η απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων από τη βόρεια Συρία και η στρατιωτική επιχείρηση των Τούρκων εναντίον των Κούρδων της περιοχής ξάφνιασε ολόκληρη τη διεθνή κοινότητα. Ακόμα κι αν εντάσσεται σε μια λογική σταδιακής απεμπλοκής των Ηνωμένων Πολιτειών από μέτωπα τα οποία βρίσκονται πολύ μακράν της χώρας στα πλαίσια μιας οικονομίας δυνάμεων που εξαγγέλθηκε ήδη πριν τις εκλογές του 2016 από τον πρόεδρο Τραμπ, η λύση της σχέσης εμπιστοσύνης που είχε αναπτυχθεί μεταξύ των ΗΠΑ και των Κούρδων της Συρίας ήταν αναπάντεχη και δημιουργεί νέα δεδομένα.
Σταδιακά, ολόκληρη η διεθνής κοινότητα προσαρμόζεται στον εντελώς απρόβλεπτο τρόπο με τον οποίο ανακοινώνονται και εξελίσσονται οι διεθνείς πρωτοβουλίες Τραμπ, προσπαθώντας αφενός να κρύψει την αμηχανία της, αφετέρου να μειώσει τον απαραίτητο χρόνο αντίδρασης σε τόσο απρόβλεπτα γεγονότα. Καθώς όμως οι συνεχείς αλλαγές στάσης των ΗΠΑ αλλά και η διακηρυγμένη επιθυμία του Προέδρου τους να μειωθεί ο ρόλος τους σε συγκρούσεις μεταξύ τρίτων κρατών δημιουργεί ένα προφανές έλλειμμα στις διεθνείς σχέσεις, το κενό αυτό εκ μέρους των δυνάμεων του δυτικού κόσμου μοιραία και ιστορικά καλείται να καλύψει η Ευρωπαϊκή Ενωση. Η εξελισσόμενη κρίση στη βόρεια Συρία θα είναι μια κρίσιμη δοκιμασία σε αυτή την κατεύθυνση.
Προς το παρόν, η αντίδραση της ΕΕ στο ζήτημα της τουρκικής επέμβασης κρίθηκε από τους αναλυτές ως ανεπαρκής. Νομίζω όμως πως πρέπει να αναλογιστούμε ότι η όλη στάση της ΕΕ μπορεί να χωριστεί σε δύο κρίσιμα σκέλη, ένα ανεξάρτητο και ένα απολύτως σχετικό με το προσφυγικό. Πράγματι, στο βαθμό που η επέμβαση απλώς χαρακτηρίστηκε ως «μονομερής στρατιωτική δράση», δε νομίζω πως η ΕΕ φαντάζει η αποφασιστική δύναμη που θα προασπίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα και την κυριαρχία αδυνάμων κρατών. Επαναλαμβάνοντας πράγματα που είναι αυτονόητα όταν όλοι κρέμονται από τα χείλη σου, δεν κερδίζεις ούτε σεβασμό ούτε και συμπάθεια.
Στο σκέλος όμως που συνέχεται με το Προσφυγικό, η ΕΕ δείχνει να έχει χαράξει μια κόκκινη γραμμή: δεν θα δεχτεί τον εκβιασμό της Τουρκίας και δεν θα πληρώσει για μια ζώνη ασφαλείας στην περιοχή της βόρειας Συρίας στην οποία θα εγκατασταθούν πρόσφυγες. Μια τέτοια ζώνη είναι απίθανο να ικανοποιεί τα διεθνή κριτήρια για τις επιστροφές προσφύγων, αναφέρει η ανακοίνωση της Υπατης Εκπροσώπου, Φεντερίκα Μογκερίνι.
Φαινομενικά πρόκειται για μια απλή αντίθεση στη διευθέτηση της εγκατάστασης των προσφύγων. Στην πραγματικότητα όμως είναι κάτι παραπάνω: είναι η ξεκάθαρη άρνηση της σύνδεσης των δύο ζητημάτων, του συρο-κουρδικού και του προσφυγικού, παρά τις περί του αντιθέτου επιδιώξεις της τουρκικής πλευράς. Η άρνηση αυτή, που όπως έδειξαν και οι προχθεσινές δηλώσεις Ερντογάν ενόχλησε την Αγκυρα, αποτελεί μια προσέγγιση αρχών εκ μέρους της ΕΕ, μια απόδειξη ότι αρνείται να δεχθεί τη χρησιμοποίηση των προσφύγων ως «διαπραγματευτικού ατού» στα χέρια της Αγκυρας για την πραγματοποίηση των γεωστρατηγικών της επιδιώξεων. Η στάση αυτή αποκτά ιδιαίτερη σημασία, αν λάβουμε υπόψη μας τον εύθραυστο χαρακτήρα της κοινής δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας του 2016.
Συνεπώς, ακόμα και αν περιορίστηκε σε ρητορικά σχήματα και δηλώσεις, η Ευρώπη δεν στερείται ουσίας. Μένει να δούμε αν θα επιμείνει στη στάση της, παρά τη συνεχή ένταση των τουρκικών πιέσεων αλλά και αν θα υπάρξουν εξελίξεις στο επίπεδο των κυρώσεων, σε πρώτη φάση στο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων στις 14 Οκτωβρίου και έπειτα στη Σύνοδο Κορυφής στις 17 του μήνα. Παράλληλα, εξίσου σημαντική με τυχόν ευρωπαϊκές κυρώσεις είναι και η στάση των Κρατών Μελών της ΕΕ και ιδίως της Γερμανίας αναφορικά με τις επενδύσεις που έχουν γίνει από ιδιωτικές εταιρίες στην τουρκική οικονομία.
Ο πραγματικός μοχλός πίεσης βρίσκεται εκεί, δεδομένης της προβληματικής οικονομικής κατάστασης της γειτονικής χώρας και του ομολογουμένως εξαιρετικά χαμηλού κινδύνου μετάδοσης της κρίσης που θα παρουσίαζε μια ενδεχόμενη κατάρρευση της τουρκικής οικονομίας.
Είναι πολύ εύκολο κανείς να κατηγορεί την Ευρώπη, είναι αρκετά δύσκολο να αποκωδικοποιεί τη στάση της και σαφώς δυσκολότερο να παίρνει αποφάσεις στο όνομά της. Δεδομένης της θεσμικής αρχιτεκτονικής της, η ΕΕ θα προσαρμοστεί αργά και επίπονα στο νέο διεθνή ρόλο που της επιφυλάσσει η σταδιακή απόσυρση των αμερικανικών δυνάμεων από κρίσιμα μέτωπα αλλά και ο απρόβλεπτος χαρακτήρας με τον οποίο λαμβάνονται οι αποφάσεις επί προεδρίας Τραμπ. Η τουρκική επέμβαση στη βόρεια Συρία είναι ένα από τα πρώτα κρίσιμα σταυροδρόμια και η έως τώρα αντίδραση της ΕΕ, παρότι ανεπαρκής, δεν είναι σε καμία περίπτωση ανύπαρκτη.