Ο Ναβάλνι πέθανε επειδή ήταν αντίπαλος του Πούτιν. Είχε ήδη γίνει προσπάθεια εξόντωσής του με δηλητήριο νόβιτσοκ το 2020, που απέτυχε. Επιβίωσε τότε επειδή, έπειτα από έντονη διεθνή πίεση, μεταφέρθηκε στο Βερολίνο όπου νοσηλεύτηκε πέντε μήνες. Επέστρεψε τον Ιανουάριο του 2022 στη Μόσχα και αμέσως άρχισε η περιπέτεια της φυλακής. Η καταδίκη του σε 19 χρόνια κάθειρξη (για «εξτρεμισμό») και η μεταγωγή του στον Πολικό Λύκο, ένα σωφρονιστικό γκουλάγκ στον αρκτικό κύκλο, δίπλα στην πόλη Χαρπ, ξαναέφερε στο νου μας τα γκουλάγκ του Στάλιν. Αλλά στο καθεστώς του Πούτιν οι στιγματισμένοι εχθροί του είναι ενοχλητικοί ακόμα κι αν ζουν στην απομόνωση των πάγων. Γι’ αυτό, στις 16 Φεβρουαρίου 2024, κάποιος πιο επιδέξιος εντολοδόχος εγκληματίας αποτελείωσε τη δουλειά.
Γιατί ο Ναβάλνι έπρεπε να πεθάνει; Επειδή έφερε στο φως τη μαφιόζικη φύση του καθεστώτος Πούτιν και επειδή ενσάρκωσε με τη θυσία του, με το σώμα του και την επιλογή του να παλέψει στη χώρα του, την αντιπολίτευση. Επειδή προβλήθηκε ως το αντίπαλο δέος της εξουσίας του Πούτιν. Επειδή υπήρξε συνώνυμος της ελπίδας απόδοσης δικαίου σε μια πολιτεία που σφίγγει τον κλοιό εναντίον όποιων δεν ελέγχει. Και επειδή θυσιάστηκε για να κρατήσει ζωντανή αυτή την ελπίδα.
Η θυσία αυτή έχει μια ηρωική διάσταση – κι η διάσταση αυτή συγκινεί σε όλο τον κόσμο τους πολίτες που θαυμάζουν τους ήρωες, ιδιαίτερα τους ήρωες που εμφανίζονται να διεκδικούν μια δίκαιη υπόθεση – και είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν ακριβά γι’ αυτή, συνήθως μάλιστα πληρώνουν. Δεν είναι τυχαίο ότι ο θάνατος του Ναβάλνι συγκλόνισε όλο τον κόσμο.
Και στην Ελλάδα συγκλονίστηκαν πολλοί. Αλλά η Ελλάδα είναι μια περίεργη χώρα. Μεγάλο τμήμα της δεν συγκινείται ιδιαίτερα. Επίσης, έχει κόμματα που ταυτίζονται με τη Ρωσία – είτε επειδή είναι το αντίπαλο δέος του δυτικού κόσμου είτε επειδή είναι η χώρα της «ξανθής φυλής» και της ορθόδοξης Ανατολής. Κόμματα που έχουν ανεχτεί ή/και ανέχονται το αυταρχικό, αντιδημοκρατικό καθεστώς Πούτιν, κόμματα που σχετικοποιούν ή μπορούν και να δικαιολογήσουν την εισβολή στην Ουκρανία. Το ΚΚΕ, π.χ., είναι το κόμμα που διαδήλωσε με πορεία από τη ρωσική στην αμερικανική πρεσβεία όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία. Στη Βουλή υπάρχουν τρία ακροδεξιά σχήματα που ομνύουν στην «ξανθή φυλή». Πλήθος καλλιτεχνών έχουν διαδηλώσει, με αφορμή την εισβολή στην Ουκρανία, «για τον άνθρωπο», ενώ σιωπούν μετά το θάνατο του Ναβάλνι. Η εφημερίδα «Αυγή», επίσημο όργανο του ΣΥΡΙΖΑ, δημοσίευσε την επαύριο του θανάτου του ένα κείμενο μνημείο σχετικισμού.
Σε αυτό το κλίμα, κινδυνεύαμε να γίνουμε η χώρα που θα αποδεχόταν τον δολοφονικό αυταρχισμό του Πούτιν χωρίς μια εκδήλωση διαμαρτυρίας. Αλλ’ οι πολίτες, οι ανεξάρτητοι αλλά μαχητικοί πολίτες εναντίον κάθε είδους ολοκληρωτισμού, δεν ήθελαν να μείνουν σιωπηλοί.
Για να δοθεί φωνή σε όσους ήθελαν να εκφράσουν τη διαμαρτυρία τους για τον Πούτιν, τις δολοφονίες του, το καθεστώς του και τη συνεχιζόμενη επίθεση κατά της Ουκρανίας, συνεννοηθήκαμε με τον πάντα οργανωτικό Απόστολο Δοξιάδη να διοργανώσουμε εμείς, μέσω του περιοδικού «Βooks’ Journal» που εκδίδω, τη διαδήλωση έξω από τη ρωσική πρεσβεία. Χρησιμοποιήσαμε τη γνωστή μέθοδο: τα σόσιαλ μίντια. Πήραμε και μερικά τηλέφωνα. Επίσης, φροντίσαμε να πάρουμε άδεια από την αστυνομία, να μην ενοχλήσουμε όσο ήταν δυνατόν την κυκλοφορία των αυτοκινήτων, τυπώσαμε αυτοκόλλητες κονκάρδες για το πέτο όσων θα προσέρχονταν και συνεννοηθήκαμε να προστατεύσουμε τη διαδήλωση από ακρότητες: δεν θα εξυπηρετούσαν κανέναν, π.χ., υβριστικά συνθήματα ή κλίμα σύγκρουσης. Αντίθετα, ήταν πολύ χρήσιμα τα συνθήματα που ακούστηκαν, ανάμεσα σε άλλα και το «Πούτιν, φασίστα, δολοφόνε», «Ο Ναβάλνι ζει», «Έξω η Ρωσία από την Ουκρανία».
Η προσέλευση, μεγαλύτερη από την προηγούμενη ανάλογη μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ήταν ικανοποιητική – ήρθε μέχρι και η αναπληρώτρια υπουργός Υγείας, Ειρήνη Αγαπηδάκη. Περισσότερο ικανοποιητική ήταν η μιντιακή αναφορά στην εκδήλωση, από κανάλια και ιντερνετικούς τόπους. Η εξόντωση του Ναβάλνι δεν έμεινε αναπάντητη στην Ελλάδα.
Ξέραμε ότι έχουμε φωνή, δυνατή φωνή. Και θελήσαμε να ακουστεί. Θα συνεχίζουμε να μιλάμε δυνατά, να υπερασπίζουμε τη δικαιοσύνη όσο είναι δυνατόν, να απαιτούμε δικαιοσύνη για τη Ρωσία και για την Ουκρανία. Και την επόμενη φορά, αν χρειαστεί, η φωνή μας θα είναι ακόμα πιο δυνατή.