Πριν από δεκαπέντε χρόνια ήρθε στην πολυκατοικία όπου έμενα τότε μια καινούργια γειτόνισσα. Ας την πούμε Φένια. Η Φένια ήταν πλαστική χειρουργός με σπουδές στην Ιταλία. Προσηνής, «καλοβαλμένη», ευγενική, έπιασε αμέσως φιλίες με όλους τους ενοίκους. Ολα έβαιναν καλώς. Ωσπου τον Δεκαπενταύγουστο του 2006, η Φένια μού χτύπησε συγχυσμένη το κουδούνι. Μόλις της είχαν κλέψει το πορτοφόλι με τις κάρτες της και δεν είχε λεφτά για το καράβι – έφευγε σε λίγο για διακοπές. Χωρίς να το πολυσκεφτώ, της έδωσα ένα μικρό δάνειο.
Τους επόμενους μήνες ξετυλίχθηκε το κουβάρι. Η γειτόνισσα είχε διπλαρώσει όλους τους ενοίκους για δανεικά (αφού πρώτα τους καλούσε για έναν καφέ στο λουσάτο διαμέρισμά της ή στο «Χίλτον»). Στο τέλος, της έγινε και έξωση γιατί δεν πλήρωνε ποτέ τα κοινόχρηστα (ούτε οτιδήποτε άλλο). Ο τότε θυρωρός επέμενε ότι και το πτυχίο της πρέπει να το είχε πάρει «μια νύχτα χωρίς φεγγάρι στη Νάπολη».
Η Φένια ήταν ό,τι πιο κοντινό γνώρισα ποτέ σε μια Αννα Ντέλβι (η fake γερμανίδα κληρονόμος που εξαπάτησε τη μισή Νέα Υόρκη και έγινε η σειρά του Netflix που τα «σπάει» τώρα και στην Ελλάδα). Ζωή βιτρίνα. Η γειτόνισσά μου, βέβαια, ήταν άτυχη. Γιατί ήταν μια απλή απατεώνισσα του αναλογικού κόσμου. Πραγματικά δεν μπορώ να διανοηθώ πόσο μακριά θα την είχε πάει τη «βαλίτσα», αν ζούσε στην εποχή του Instagram.
Κατασκευάζοντας τον εαυτό που θέλεις
Η Αννα Ντέλβι (το αληθινό της όνομα είναι Αννα Σορόκιν και γεννήθηκε στη Ρωσία) είναι η απτή απόδειξη ότι στο ψηφιακό σύμπαν οι δυνατότητες αυτοεφεύρεσης είναι απεριόριστες. Με έναν αψεγάδιαστο λογαριασμό στο Instagram και ένα μπλαζέ ζευγάρι γυαλιά Celine, η μόλις 26 ετών Ντέλβι κατάφερε να πιάσει τη νεοϋορκέζικη ελίτ στη φάκα.
Η απάτη στήθηκε πάνω σε ένα καλά μαγειρεμένο βιογραφικό που με τη βοήθεια της τεχνολογίας μπόρεσε να γίνει γρανιτένιο. Η Ντέλβι πλασαρίστηκε ως δήθεν γερμανίδα κληρονόμος, μια οραματίστρια με ταλέντο στις επιχειρήσεις και στην τέχνη, που επιθυμούσε να δημιουργήσει μια ιδιωτική λέσχη με το όνομα «Ιδρυμα Αννα Ντέλβι».
Κάπως έτσι εξαπάτησε τράπεζες, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και πανίσχυρους φίλους, αποσπώντας τους πάνω από 275.000 δολάρια. Οταν τελικά συνελήφθη το 2017, έπεσαν πολλά σαγόνια στα νεοϋορκέζικα ξενοδοχεία των super-rich. Η διαβολική «Αννα» τούς είχε αφήσει άπειρα φέσια.
Το «είσαι ό,τι δηλώσεις» (όχι μόνο στην Ελλάδα) αποκτά άλλες διαστάσεις την εποχή των καλοσιδερωμένων stories. Αρκεί να θυμηθεί κανείς το σκάνδαλο «Fyre» του 2017 (για το οποίο έχουν ήδη γυριστεί κάμποσα ντοκιμαντέρ). Πάνω από 5.000 άτομα αγόρασαν εισιτήρια για το υπερπολυτελές «φεστιβάλ του αιώνα» σε ιδιωτικό νησί στις Μπαχάμες, το οποίου προωθήθηκε φυσικά μέσω Instagram από high profile ινφλουένσερ (του κώλου).
Το «φεστιβάλ του αιώνα» εξελίχθηκε σε φιάσκο της χιλιετίας. Αντί για την Μπέλα Χαντίντ οι καλεσμένοι αντίκρισαν στην παραλία μετα-αποκαλυπτικές σκηνές.
Με ένα μαύρο ζιβάγκο γίνεσαι Τζιβ Τζόμπς
«Διανύουμε μια νέα εποχή high-profile απάτης, μια απίστευτη περίοδο όπου τα φαινόμενα απατούν και το επινοημένο υιοθετεί το πραγματικό» έγραφε προ καιρού ο Λόρεν Σκοτ στους Financial Times. Το προφίλ σου (ή το CV σου) μπορεί να μαγειρευτεί και να σερβιριστεί ανάλογα με τις προτιμήσεις των followers.
Θυμίζω τη Mania Tekou, την ούλτρα επιδραστική περσόνα των εγχώριων σόσιαλ μίντια. «Πέθανε» αιφνιδίως μέσα στην πανδημία (όχι από κορονοϊό). Aν και η συγκεκριμένη δεν διέπραξε κάποια οικονομική απάτη, άφησε πίσω της κάμποσους προδομένους «φίλους».
Εξέχον δείγμα και ο αμερικανός συγγραφέας Νταν Μάλορι. Με το ψευδώνυμο Εϊ Τζέι Φιν έγραψε το μυθιστόρημα «Η γυναίκα στο παράθυρο» (2018) που απέσπασε διθυραμβικές κριτικές, φτάνοντας στην κορυφή της λίστας των μπεστ σέλερ των New York Times.
Ο Μάλορι εξαργύρωσε στην εντέλεια τη «σύγχρονη δίψα για έντονο συναίσθημα». Μαζί με «μαγειρεμένη» προϋπηρεσία και «φουσκωμένες» σπουδές (άφαντο το διδακτορικό στην Οξφόρδη) πούλησε στον λαό μπόλικο πόνο. Ο ίδιος έπασχε, δήθεν, από καρκίνο του εγκεφάλου, η μαμά του είχε επίσης καρκίνο, ο αδελφός του είχε αυτοκτονήσει και άλλα τέτοια όμορφα που τα χρησιμοποιούσε για να συγκινεί εργοδότες και αναγνώστες. Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, το μυθιστόρημά του είχε αντιγράψει την ταινία «Μοντέλο για φόνο» («Copycat», 1995).
Αντιπροσωπευτικό δείγμα και ο ψευτομεσσίας των διαγνωστικών τεστ, η Ελίζαμπεθ Χολμς του «Τheranos» που καταδικάστηκε μόλις πριν από ένα μήνα για την πιο σούπερ απάτη. Αφησε τις σπουδές της στο Στάνφορντ, φόρεσε ένα μαύρο ζιβάγκο τύπου Στιβ Τζομπς, βάρυνε τη φωνή της, υπνώτισε τα μίντια και στα 19 της έπεισε ότι μπορεί με μερικές σταγόνες αίματος να «εντοπίσει» ακόμα και τον καρκίνο. Δεν προκαλεί καμία έκπληξη ότι τον Μάρτιο η Disney+ θα προβάλει και αυτή την ιστορία εξαπάτησης σε συσκευασία glossy TV drama. Τίτλος της «Dropout».
Η αξιοκρατία στον απόπατο
Δεν χρειάζεται βέβαια να είσαι πάντα επαγγελματίας απατεώνας ή ο ίδιος ο Τομ Ρίπλεϊ. Θυμίζω το πρόσφατο σκάνδαλο (2019) με τους μπίζνεσμεν και τους χολιγουντιανούς σταρ που «αγόραζαν» θέσεις για τα παιδιά τους σε μεγάλα αμερικανικά πανεπιστήμια. Η προσπάθεια και η αξιοκρατία κατευθείαν στον απόπατο. Γιατί δηλαδή να μη «νοικιάσεις» κάποιον να δώσει εξετάσεις στη θέση του κανακάρη σου ή της μονάκριβής σου, αν μπορείς έτσι να εξασφαλίσεις ένα «μαγειρεμένο» πτυχίο από το Γέιλ ή το Στάνφορντ;
Σημειωτέον ότι τα λαμόγια με τις σικέ ταυτότητες, όχι απλώς δεν αποκαθηλώνονται, αλλά κτίζουν και μια δεύτερη καριέρα. Διόλου τυχαίο ότι η ψευτο-Αννα Ντέλβι πήρε από το Netflix 320.000 δολάρια για τα δικαιώματα του «Inventing Anna». Της ίδιας τεχνοτροπίας και το ντοκιμαντέρ «Απατεώνας του Tinder», βασισμένο στον αληθινό πολυεκατομμυριούχο-μαϊμού (Σάιμον Λεβιέβ), ο οποίος συνελήφθη, στο «Ελευθέριος Βενιζέλος» παρακαλώ, τον Ιούνιο του 2018.
Σίγουρα, όλες αυτές οι ιστορίες απάτης καταδεικνύουν πολλά για την εποχή τους. Μεταξύ άλλων, την έκταση που έχει πάρει στις μέρες μας η φιλοσοφία «Fake it till you make it» («Προσποιήσου μέχρι να τα καταφέρεις»). Αλλά και την (υποβοηθούμενη από την τεχνολογία) δική μας τάση να αναλώνουνε την προσοχή και τη συναισθηματική μας ενέργεια σε φανταχτερά προφίλ και ανύπαρκτα βιογραφικά.