Στις 6 Ιουνίου 2021, εννέα ευρωπαϊκές πόλεις τίμησαν τη Διεθνή Ημέρα Μπετόβεν με ισάριθμες συναυλίες. Μία από αυτές έγινε στους Δελφούς, όπου ο Θεόδωρος Κουρεντζής διηύθυνε την ορχήστρα του, τη MusicAeterna, σε μια εκτέλεση της 7ης Συμφωνίας του Μπετόβεν που χαρακτηρίστηκε από το μοναδικό αισθητικά και μουσικά στιλ του έλληνα μαέστρου. Το «τρομερό παιδί της συμφωνικής μουσικής», ο «ροκ σταρ μαέστρος» βρισκόταν αναμφίβολα στο απόγειο της δόξας του, κάτι που αντικατοπτρίστηκε και στο γεγονός ότι τη δική του συναυλία παρακολούθησαν μακράν οι περισσότεροι τηλεθεατές σε όλη την Ευρώπη.
Τότε, το γεγονός ότι ο –γεννημένος και μεγαλωμένος στον Βύρωνα– Κουρεντζής ζούσε και εργαζόταν στη Ρωσία, δεν ενοχλούσε κανέναν. Ο ίδιος είχε πάρει το 2014 τη ρωσική υπηκοότητα, κάτι που επίσης δεν ενοχλούσε κανέναν, δεν αφαιρούσε αυτό ούτε από την ελληνικότητά του ούτε από την ευρωπαϊκότητά του, ήταν –αντιθέτως– ένας ακόμη Ελληνας που «διέπρεπε στο εξωτερικό».
Και προκαλούσε ντελίριο κάθε φορά που ανέβαινε στο πόντιουμ να διευθύνει τη συμφωνική ορχήστρα φορώντας δερμάτινα παντελόνια και με πανκ κούρεμα. Ο Κουρεντζής έκανε τη συμφωνική μουσική αρεστή ακόμη και σε ανθρώπους που δεν ξυπνούσαν το πρωί ακούγοντας Μπετόβεν. Ηταν φρέσκος, νέος, ωραίος, πολύ τολμηρός και αναμφίβολα ταλαντούχος.
Εξι μήνες αργότερα, ο Βλαντίμιρ Πούτιν είχε μια από τις χειρότερες ιδέες των τελευταίων ετών. Η εισβολή στην Ουκρανία, πέρα από όλα τα άλλα δεινά που προκάλεσε και συνεχίζει να προκαλεί, κλόνισε συθέμελα τη ρωσική πολιτιστική προσφορά στο διεθνές στερέωμα. Η λαίλαπα συμπαρέσυρε τα πάντα: Από τα μπαλέτα Μπαλσόι και τη σύγχρονη ρωσική τέχνη, ως τον Πούσκιν και τον Ραχμάνινοφ.
Ολα ήταν υπό αίρεση και οι μόνοι ρώσοι καλλιτέχνες που θα μπορούσαν να επιβιώσουν εκτός εθνικών συνόρων ήταν εκείνοι που θα έβγαιναν δημόσια να σκίσουν τη φωτογραφία του Πούτιν και να καταδικάσουν απερίφραστα την εισβολή στην Ουκρανία. Κάποιοι το έκαναν με το ανάλογο κόστος. Κάποιοι άλλοι όχι. Με κόστος επίσης.
Αντίστοιχα, οι ευρωπαϊκοί και αμερικανικοί καλλιτεχνικοί θεσμοί αντέδρασαν με διάφορους τρόπους που καταλαμβάνουν όλο το φάσμα: από την υστερία, ως την επιφυλακτικότητα.
Ο Θεόδωρος Κουρεντζής αποτελεί μια πολύ ιδιαίτερη περίπτωση μέσα σε αυτό το περιβάλλον.
Ο ίδιος έχει αποφύγει να τοποθετηθεί στο θέμα του πολέμου και άρα να καταδικάσει τον Πούτιν, ο οποίος είναι από τους μεγαλύτερους θαυμαστές και υποστηρικτές του. Μάλιστα, η MusicAeterna έχει βασικό χορηγό τη VTB Bank, μια ρωσική τράπεζα που βρίσκεται υπό καθεστώς κυρώσεων από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την ΕΕ.
Ο Κουρεντζής, όμως, παραμένει και βασικός μαέστρος και της Συμφωνικής Ορχήστρας της Στουτγάρδης (SWR), με την οποία επρόκειτο να παρουσιάσει το «War Requiem» του Μπρίτεν στο Μουσικό Φεστιβάλ της Βιέννης τον ερχόμενο Ιούνιο. Ο διευθυντής του φεστιβάλ, Μίλο Ράου, είχε καλέσει τον Κουρεντζή και την ουκρανή μαέστρο Οκσάνα Λίνιβ, η οποία θα παρουσιάσει ένα ρέκβιεμ γραμμένο στη μνήμη των εβραίων εκτελεσθέντων στο Κίεβο από τους Ναζί το 1941.
Με την ανακοίνωση του προγράμματος προκλήθηκαν σφοδρές αντιδράσεις και ο Ράου αποφάσισε να ακυρώσει την εμφάνιση του Κουρεντζή και της ορχήστρας του. Η Λίνιβ διαμαρτυρήθηκε έντονα, λέγοντας ότι δεν θέλει να «ξεπλύνει» τον Κουρεντζή.
Η Ανκε Μάι, διευθύντρια προγράμματος της SWR, δήλωσε ότι «λυπάται για την απόφαση του Μουσικού Φεστιβάλ της Βιέννης» να ακυρώσει την παράσταση. Είπε ότι η ορχήστρα δεν ζήτησε ποτέ από τον Κουρεντζή να κάνει κάποια δήλωση για τον πόλεμο «εν όψει των συνεπειών που θα είχε μια τέτοια δήλωση για τον ίδιο στη Ρωσία». Πρόσθεσε ότι ο Κουρεντζής και η ορχήστρα «έστελναν ένα ξεκάθαρο μήνυμα» επιλέγοντας να εκτελέσουν το «War Requiem», το οποίο είναι ένα κάλεσμα για ειρήνη.
Ο Κουρεντζής ανήγγειλε το 2022 τη δημιουργία ενός νέου διεθνούς συνόλου, της Utopia, με την υποστήριξη δωρητών εκτός Ρωσίας. Η ορχήστρα χρηματοδοτείται, σύμφωνα με τον ιστότοπό της, με έσοδα από συναυλίες και υποστηρίζεται από το ιδιωτικό ίδρυμα Kunst und Kultur DM του Ζάλτσμπουργκ και «διάφορους ευρωπαίους δωρητές».
Συνεχίζει, παράλληλα, να διευθύνει στη Ρωσία.
Πολλοί τις τελευταίες ημέρες λένε και γράφουν ότι είναι «ντροπή» για το Φεστιβάλ της Βιέννης που απέκλεισε τον έλληνα μουσικό, κάτι αρκετά παράδοξο, καθώς είναι πολλοί οι σπουδαίοι ρώσοι καλλιτέχνες που οι καριέρες τους στη Δύση καταστράφηκαν επειδή δεν καταδίκασαν τον Πούτιν. Στις δικές τους περιπτώσεις δεν υπήρξε καμία επιείκεια.
Είναι, άραγε, θέμα ταλέντου; Είναι η ελληνική καταγωγή του Ρώσου πλέον Κουρεντζή που τον διαχωρίζει από τους υπόλοιπους; Είναι, ίσως, η προσωπική του μαεστρία όχι μόνο στο πόντιουμ αλλά και στη διαχείριση μιας τόσο λεπτής κατάστασης, που του επιτρέπει να πατάει με το ένα πόδι στη μια βάρκα και το άλλο στην άλλη;
Σε κάθε περίπτωση, τη στιγμή που στην Ευρώπη ήμασταν έτοιμοι να κάψουμε –και σε κάποιες περιπτώσεις το κάναμε– τα έργα του Ντοστογέφσκι, ο Κουρεντζής φαίνεται ότι θα βγει αλώβητος από τη δίνη που έχει δημιουργήσει ο πόλεμος. Και ας είναι προφανής η υποστήριξή του από το καθεστώς του Πούτιν.
Ο πόλεμος κάποια στιγμή θα τελειώσει. Μαζί του και οι υπερβολές. Θα ξαναδιαβάζουμε Ντοστογέφσκι χωρίς ενοχές. Και θα ακούμε Ραχμάνινοφ.
Ισως επανεξετάσουμε και το πολύ λεπτό θέμα των ορίων ανάμεσα στην Τέχνη και την πολιτική.