Οι περισσότεροι από αυτούς που βλέπω και διαβάζω –ανάμεσά τους και όλοι οι δημοσιογράφοι και παρουσιαστές ενημερωτικών εκπομπών– κάνουν λόγο για «πρωτοφανές» γεγονός που δεν το «χωρά ανθρώπου νους» και μετά προχωρούν στη γνωστή απόδοση ευθυνών ένθεν κακείθεν:
Φταίει ο κακός γονιός, φταίει η άτιμη κοινωνία, φταίει το κράτος, φταίει η μάνα που τον παντρεύτηκε, φταίνε οι συγγενείς που δεν τον είχαν καταγγείλει νωρίτερα (για τι άραγε;), φταίει ο βρεφονηπιακός σταθμός που δεν ενημέρωσε ότι το παιδί δεν είχε πάει, και ούτω καθεξής.
Το μόνο πρωτοφανές στην ιστορία αυτή, όμως, είναι η άγνοια που έχουν όλοι αυτοί για το θέμα. Και καλά οι υπόλοιποι. Αυτοί που βγαίνουν στην τηλεόραση, όμως; Που δεν μπήκαν στον κόπο να ανοίξουν ένα Google να διαβάσουν τις χιλιάδες έρευνες που έχουν γίνει για το θέμα τα τελευταία χρόνια;
Το «σύνδρομο του ξεχασμένου μωρού» (forgotten baby syndrome) ούτε πρωτοφανές είναι ούτε ασύλληπτο, ούτε τίποτε από όλα αυτά, και φυσικά η απόδοση ευθυνών δεν είναι τόσο απλή όσο θέλουν οι εκπομπές και οι χρήστες των social να πιστεύουν.
Σήμερα καταγράφονται περίπου 40-50 τέτοια περιστατικά τον χρόνο παγκοσμίως και από τότε που άρχισε να παρακολουθείται το φαινόμενο, το 1992, οι θάνατοι τέτοιου είδους έχουν ξεπεράσει τους 900. Κι αυτά μόνο στις χώρες που όντως καταγράφουν τα περιστατικά, όπως οι ΗΠΑ κυρίως, και οι δυτικοευρωπαϊκές.
Κι αυτό λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι οι θάνατοι συμβαίνουν κατά κανόνα στις νότιες χώρες και από τον Μάιο ως τον Σεπτέμβριο. Τους υπόλοιπους μήνες και σε άλλα μέρη του κόσμου ξεχνούν μωρά στα αυτοκίνητα, απλώς δεν πεθαίνουν και φυσικά κανένας δεν θα πάει να προσφέρει αυτοβούλως την πληροφορία ότι άφησε το παιδί του 6-7 ώρες σε ένα κλειστό όχημα, σε κανέναν αρμόδιο φορέα, χάριν στατιστικής.
Το πιο εντυπωσιακό από τις πολλές σχετικές έρευνες και μελέτες που έχουν γίνει είναι ότι δεν υπάρχει απολύτως κανένα κοινό στοιχείο ανάμεσα στους γονείς στους οποίους συμβαίνει αυτό. Εχει συμβεί «και στις καλύτερες οικογένειες», έχει συμβεί σε ανθρώπους απολύτως νευροτυπικούς, σε ανθρώπους χωρίς ψυχολογικά και άλλα θέματα, σε καθηγητές, νοσοκόμες, γιατρούς, ένας από τους γονείς που ξέχασαν το παιδί τους στο αυτοκίνητο και αυτό πέθανε από θερμοπληξία (τη συνηθέστερη αιτία τέτοιων θανάτων) ήταν πυρηνικός επιστήμονας. Η στατιστική δεν διαπιστώνει απολύτως καμία «προτίμηση» σε φυλή, φύλο ή κοινωνική/οικονομική κατάσταση.
Οι περισσότεροι είναι κανονικοί άνθρωποι, με λίγα λόγια, κάτι που σημαίνει ότι, ναι, όσο κι αν δεν μας αρέσει, θα μπορούσε να συμβεί σε καθέναν από μας. Το λένε οι επιστήμονες, το φωνάζουν για την ακρίβεια.
Εκεί που έχουν καταλήξει οι ίδιοι επιστήμονες είναι ότι πρόκειται απλώς για ένα «κακόβουλο» παιχνίδι της λειτουργικής μνήμης, η λειτουργική μνήμη είναι το αντίστοιχο RAM των υπολογιστών: Οχι η μνήμη στην οποία αποθηκεύουμε αναμνήσεις και γνώσεις, αλλά αυτή που χρησιμοποιούμε για να λειτουργήσουμε καθημερινά, το λέει και η λέξη.
Εχουμε, λοιπόν δύο ειδών λειτουργικές μνήμες: τη σημασιολογική και την προοπτική. Η πρώτη είναι ο «αυτόματος πιλότος». Οταν οδηγείς, για παράδειγμα, δεν σκέφτεσαι κάθε φορά που πατάς τον συμπλέκτη, ή αλλάζεις ταχύτητα, αλίμονο. Αν δεν είχαμε αυτού του είδους τη μνήμη και έπρεπε να σκεφτόμαστε κάθε στιγμή ότι πρέπει να βάλουμε το ένα πόδι μπροστά από το άλλο για να περπατήσουμε, η ανθρωπότητα θα ήταν ακόμη σε κατάσταση ερπετού.
Η άλλη μνήμη, η προοπτική, είναι αυτή που σου θυμίζει όσα έχεις να κάνεις. Να πληρώσεις τους λογαριασμούς σου, να πας νωρίς στη δουλειά γιατί έχεις μίτινγκ, και όλα αυτά τα όχι και τόσο χαριτωμένα. Α, και να πας εκτάκτως εσύ το παιδί στον παιδικό. Κάτι που δεν κάνεις κάθε μέρα και, άρα, δεν έχει εγγραφεί στη σημασιολογική σου μνήμη.
Τι συμβαίνει, λοιπόν, στους ανθρώπους που ξεχνάνε το παιδί στο αυτοκίνητο; Κατά κανόνα παθαίνουν κάποιο μπλοκάρισμα της λειτουργικής μνήμης τους και γίνονται δύο πράγματα ταυτόχρονα: Επικεντρώνονται ιδιαίτερα στον μελλοντικό στόχο τους και έτσι η σημασιολογική μνήμη παραμένει στο απολύτως βασικό της επίπεδο:
Αν δεν πηγαίνεις κάθε μέρα το παιδί στον σταθμό (σαν να πατάς τον συμπλέκτη), απλώς ξεχνάς ότι είναι στο πίσω κάθισμα. Είναι τραγικά απλό και απλά τραγικό, αλλά έτσι λειτουργούμε.
Και δεν λειτουργούμε έτσι μόνο σε σχέση με τα παιδιά μας, αλλά με τα πάντα.
Ενα καλό παράδειγμα είναι ότι αν είσαι πάρα πολύ συγκεντρωμένος (ή και αγχωμένος) με το ραντεβού στο οποίο ξεκινάς να πας, μπορεί να ξεχάσεις ακόμη και βασικές λειτουργίες της σημασιολογικής μνήμης, όπως να πάρεις μαζί τα κλειδιά σου, τα οποία είναι εκεί, δίπλα στην πόρτα, είναι αυτόματη η κίνηση να τα βάλεις στην τσέπη σου.
Θα πείτε, βέβαια, το ίδιο είναι τα κλειδιά με το παιδί; Και όχι, αλλά και ναι. Δεν είναι κυνισμός αυτό, είναι πραγματικότητα. Εδώ να βάλουμε και ακόμη μια παράμετρο: Τα κλειδιά σου τα παίρνεις μαζί επί 30-40-50 χρόνια, σχεδόν όσο ζεις και πάλι τα ξεχνάς κάποιες φορές. Το παιδί μπήκε στη ζωή σου πριν από μόλις μερικούς μήνες…
Απαλλάσσουν όλα αυτά τον γονιό της εγκληματικής του ευθύνης; Μη βιάζεστε. Ισως και ναι. Κι αν όχι απόλυτα, πάντως ο τρόπος με τον οποίο πρέπει να αντιμετωπίζεται αυτός από τη Δικαιοσύνη είναι ένα θέμα που ακόμη είναι υπό διερεύνηση και θα εξαρτηθεί πολύ από τα τελικά ευρήματα των σχετικών επιστημονικών μελετών. Ακόμη δεν έχει διαπιστωθεί καμία σχέση μεταξύ των «παιχνιδιών» αυτών της μνήμης με εξωγενείς παράγοντες ή κάποιο συγκεκριμένο νευρολογικό «ελάττωμα» ή ψυχοπαθολογία των ανθρώπων στους οποίους συμβαίνει κάτι τέτοιο. Ούτε μπορεί να τους καταλογίσει κάποιος γενικά ότι είναι ανεύθυνοι. Η ανευθυνότητα είναι μια οριζόντια ιδιότητα, δεν γίνεται να είσαι υπεύθυνος σε όλα και ανεύθυνος ειδικά προς τα παιδιά σου.
Επίσης, ναι, όταν κάνεις παιδιά, υποχρεούσαι να τα φροντίζεις, αλλά και αν αργήσεις στο κρίσιμο μίτινγκ, πάλι θα είσαι κακός γονιός, διότι θα απολυθείς και δεν θα έχεις να τα ταΐσεις. Είπαμε, δεν είναι απλά τα πράγματα.
Εως ότου διαπιστωθεί τι ακριβώς προκαλεί αυτή τη «δυσλειτουργία» της μνήμης, υπάρχουν συμβουλές και έχουν εκπονηθεί μελέτες για την αποφυγή του φαινομένου. Ηχητικές σημάνσεις, για παράδειγμα, στα καθισματάκια των παιδιών, που θα υπενθυμίζουν στους γονείς κάθε λίγο την ύπαρξή τους. Ή εφαρμογές στα κινητά που κάνουν το ίδιο.
Επίσης, έως ότου διαπιστωθεί τι ακριβώς προκαλεί αυτή τη «δυσλειτουργία» της μνήμης, καλό θα ήταν να διαβάζουμε, να μαθαίνουμε, να προλαμβάνουμε και όχι να πυροβολούμε. Ολοι τέλειοι γονείς, είμαστε, εξάλλου, μέχρι τη στιγμή που δεν είμαστε.
Κι αυτό, όπως προαναφέραμε, μπορεί να συμβεί στον καθέναν μας.