Ο Μωάμεθ πάει στο βουνό ή το βουνό στον Μωάμεθ; Σαφέστατα πάει το βουνό! Οπου «βουνό» η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση. Την αγάπη μου για τα Γιάννενα και γενικότερα για την Ηπειρο τη γνωρίζετε, αγαπημένοι μου αναγνώστες. Οι περιπλανήσεις μου εξομολογημένες στην αρθρογραφία μου. Δεν θα ήταν λοιπόν δυνατόν να μην προλάβω τα «Plásmata», έστω και ελάχιστες μέρες πριν από την αναχώρησή τους. «Plásmata» είναι ο τίτλος μιας ιδιαίτερης έκθεσης έργων σύγχρονης τέχνης, με «γκαλερί» την παραλίμνια περιοχή. Λίμνη και Γιάννενα, δυάς αδιαίρετος.
Εκεί που μοναχικοί περπατούν αργά αργά, ενώ σβέλτοι τους προσπερνούν τροχάδην και τις νύχτες ζευγαράκια ενώνονται. Εκεί που και το πνεύμα του Βαγγέλη Γιακουμάκη περιφέρεται απαρηγόρητο για να στοιχειώνει την κοινωνική συνείδηση. Κάθε γενιά, κάθε εποχή και ο θρύλος-θρήνος ενός δράματος. Κάποτε, την ημέρα των Θεοφανίων του 1402, η πεντάχρονη Μανταλένα που το μπαλκόνι της υποχώρησε και πέθανε. Κάποτε η κυρα-Φροσύνη που την έπνιξαν στη λίμνη. Κάποτε…
Ενώ πέφτει το σκοτάδι, κόσμος, πατίνια, ποδήλατα, αυτοκίνητα που ψάχνουν εναγωνίως να παρκάρουν, πανζουρλισμός. Γονείς, παιδάκια κάθε ηλικίας, νέοι, πολλοί, πολλοί νέοι. Φοιτητούπολις γαρ τα Γιάννενα. Περιφερόμενη κι εγώ μαζί τους, μια νύχτα με θαμπό φεγγάρι ύστερα από βροχή, ανάμεσα σε έργα που άλλα με μαγνητίζουν, άλλα με συγκινούν, άλλα με προκαλούν να τα αποκωδικοποιήσω… «Τι σπουδαία ευκαιρία», λέω και ξαναλέω μέσα μου. Οσο ενδιαφέρον έχουν τα εκθέματα στα μάτια μου, άλλο τόσο έχουν οι επισκέπτες, οι σχολιασμοί τους μέσα στο σκοτάδι.
Ενα μαγευτικό υπερθέαμα, με αρκετές βιντεοεγκαταστάσεις, όπως για παράδειγμα, το έργο «Transfiguration» (Mεταμόρφωση) της ομάδας Universal Everything ή το έργο «Flare» του John Gerrard που συγκεντρώνουν τον μεγαλύτερο θαυμασμό. Αλλά και την έκπληξη για κάθε «μυστική» ανακάλυψη-διαδρομή καθώς με έναν σαγηνευτικό τρόπο, τα Plásmata σε ξεναγούν-περπατούν ως Αλίκη στη Χώρα των θαυμάτων σε στοές, σε σκάλες που καταλήγουν στο τίποτα, σε φωτεινές επιγραφές στα τείχη, στις παραδόσεις, στα έθιμα.
Αυτό που με μάγεψε, πέραν πολλών άλλων, είναι η επεξήγηση κάθε έργου γραμμένη σε ευκρινές σημείο. Το «κλειδί» στο χέρι του θεατή. Γιατί, αν στην κλασική τέχνη το ίδιο το έργο είναι η «επεξήγηση» του… Τι να πεις για την Αφροδίτη της Μήλου; Στη σύγχρονη τέχνη, «έργο» είναι η σκέψη του καλλιτέχνη.
Η επεξήγηση λοιπόν είναι ενθάρρυνση, είναι το αντίθετο του τζούφιου εξυπνακισμού μιας «κάστας» που μιλάει τόσο πολύπλοκα στα αυτιά του μέσου ανθρώπου, που απορείς αν και οι ίδιοι καταλαβαίνουν τι λένε. Και είναι ευεργεσία, ιδίως σε μια χώρα όπου η Ιστορία της Τέχνης δεν έχει αξιολογηθεί, δεν διδάσκεται στα σχολεία, οι επισκέψεις στα μουσεία πραγματοποιούνται με τον πιο ανιαρό, ανούσιο, επιφανειακό τρόπο και οι συναντήσεις-ομιλίες καλλιτεχνών δεν υφίστανται.
Αυτή την τύπισσα, την Αφροδίτη Παναγιωτάκου, διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, την οποία δεν έχει τύχει να γνωρίσω ποτέ, τη θεωρώ μέσα από συνεντεύξεις της αλλά και τη δουλειά της, ένα χαρισματικό άτομο με όραμα, μεθοδικότητα και ευφυΐα πραγμάτωσης του οράματος. Αργά το βράδυ, σε ένα από τα πιο αγαπημένα μου εστιατόρια στα Γιάννενα με το όνομα «Το μαγαζάκι που λέγαμε», μεταξύ φαγητού και κρασιού, προχωρήσαμε με την παρέα μας την κουβέντα. Κάποτε, τα καλοκαίρια, κατέφθαναν σε πόλεις και χωριά τα λούνα παρκ.
Μια μπαλαρίνα τεραστίων διαστάσεων, κάτι βαρκούλες που πήγαιναν πέρα-δώθε ενώ παιδάκια παρακαλούσαν «Ακόμα μια φορά». Με τα «Plásmata», πλήθος κόσμου συγκεντρώνεται κάθε βράδυ σε ένα νέου τύπου μαγευτικό «λούνα παρκ» τέχνης. Βλέπετε, αγαπημένοι μου αναγνώστες, τα σύγχρονα παιδάκια είναι άλλου τύπου παιδιά. Μοιάζει να γεννιούνται, τα έρμα, ενήλικα κατευθείαν. Μοναχικά, προβληματισμένα, αγχωμένα, να διαχειρίζονται διαζύγια γονέων, ασταθή περιβάλλοντα κάθε είδους, ειδήσεις φοβιστερές… Μα πόσο φρικτά φοβιστερές!
Συχνά τα κλαίει η ψυχή μου. Αφελώς τα κλαίει. Τα παιδιά προσαρμόζονται άριστα. Κάθε επόμενη γενιά πάντα βρίσκει τον τρόπο και γίνεται καλύτερη από την προηγούμενη. Στην έκθεση τα παρατηρούσα με αισιοδοξία. Φαντάσου τι «παράθυρο» τους άνοιξε η Στέγη Ωνάση! Σκέψου τι σπορά, τι ερέθισμα για το μυαλουδάκι τους και τη δημιουργικότητά τους! Στα πόδια τους, στον τόπο τους, στη Λίμνη τους. «Το βουνό πάει στον Μωάμεθ». Το νερό θα σώσει τον κόσμο. Τα υδάτινα στοιχεία της σκέψης.
Από Γιάννενα, σας φιλώ με αισιοδοξία!
ΥΓ. Την επομένη μπαίνω σε ένα ταξί. «Μήπως και επισκεφτήκατε αυτή την έκθεση, τα “Plásmata”;» ρωτάει τον οδηγό προσποιούμενη την παγερά αδιάφορη. «Πήγαμε με την οικογένεια» μου απαντάει. «Πώς τα είδατε; Είχε ενδιαφέρον;», «Δεν τη λες και άσχημη» απαντάει και μετά βίας συγκρατώ το γέλιο μου στη χαριτωμένα συγκρατημένη του απάντηση. «Αρα τη λες και ωραία. Τι σας έκανε εντύπωση;» συνεχίζω την κουβέντα μας. «Μου έκαναν, κυρία μου, εντύπωση κάτι διαδρομές, κάτι στοές που ούτε είχα φανταστεί ότι υπάρχουν, ενώ ζω εδώ όλη μου τη ζωή. Αυτό ήταν ωραίο. Βέβαια, αλλού είχε και έναν ρινόκερο. Ε! Εντάξει… όταν είδα τον ρινόκερο, τι να πω;».
Αυτό ακριβώς είναι η τέχνη. Να μας δείχνει αυτά που ενώ βλέπουμε, δεν τα βλέπουμε. Τις μυστικές στοές και σκάλες όπου και να φτάνουν ή να μη φτάνουν. Παρεμπιπτόντως, το έργο «The Substitute», εις μνήμην του λευκού ρινόκερου του Βορρά που χάθηκε ως είδος το 2018 (οπτικοακουστική εγκατάσταση) ήταν της Alexandra Daisy Ginsberg και, όπως επεξηγούσε, εξερευνούσε-κατήγγειλε ένα παράδοξο: την εμμονή για τη δημιουργία νέων μορφών ζωής ενώ παραμελούνται όσες ήδη υπάρχουν. Αν είχε διαβάσει την εξήγηση ο ευγενέστατος ταξιτζής αποκλείεται να διαφωνούσε. Λάτρεψα τα «Plásmata» και γιατί βοηθούν ένα πλατύ κοινό να ξεφοβηθεί την τέχνη.