Η παράσταση είναι ασυνήθιστη και γι’ αυτό προσφέρεται ως μιντιακό θέαμα. Επικεφαλής της πομπής βρίσκεται ο Στέφανος Κασσελάκης, φρεσκοκουρεμένος και εύχαρις. Σέρνει το τροχήλατο βαλιτσάκι του με κατεύθυνση το κέντρο κατάταξης νεοσυλλέκτων της Θήβας, έτοιμος να καταταγεί. Τον συνοδεύει ο πατέρας του, μια ομάδα κομματικών παρατρεχάμενων και, κυρίως, ένα τσούρμο καμερών. Καταγράφουν κάθε αγκαλιά του με αγνώστους, τα διαρκή σέλφι με θαυμαστές του και, φυσικά, τη συγκινητική στιγμή της εισόδου του στο στρατόπεδο. Ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης θα υπηρετήσει την πατρίδα του για δύο ολόκληρες εβδομάδες! Το υπόλοιπο της θητείας θα εξαγοραστεί.
Οι ρεπόρτερ βιώνουν στιγμές έκστασης με την «αδιαμεσόλάβητη» επικοινωνία του, όπως λένε, αναπαράγοντας το αυτοπεριγραφικό λεξιλόγιο του Κασσελάκη. Ανατριχιάζεις με την ιστορικότητα του γεγονότος. Μερικοί νεοσύλλεκτοι δήλωσαν (στις κάμερες, φυσικά) πόσο «ενδιαφέρον» είναι να μοιράζεσαι το ίδιο στρατόπεδο με τον μυθικό Στέφανο. Μια μάλλον μελαγχολική στιγμή για κοινούς νεοσύλλεκτους γίνεται αξιομνημόνευτη (και ψηφιακά καταγράψιμη) με τη μιντιακή λάμψη που της προσδίδει ο νεοσύλλεκτος-σελέμπριτι. Θα τη θυμούνται.
Μείνετε στη συχνότητα: τις επόμενες μέρες κρίσιμες ειδήσεις θα ανακοινωθούν. Πώς κοιμήθηκε ο Στέφανος; Είναι οι τουαλέτες τόσο βρώμικές όσο τις θυμόμαστε οι παλαιότεροι; Μπορεί να κάνει ένα αξιοπρεπές ντουζ κάθε μέρα; Δεν είναι ασήμαντα τα ερωτήματα αυτά όταν αφορούν έναν εν δυνάμει πρωθυπουργό. Ισως είναι απαραίτητο να αναρτηθούν κάποια βίντεο στο TikTok για να πιστοποιηθεί η αυθεντικότητα της στρατιωτικής εμπειρίας. Ο Στέφανος καθαρίζει τουαλέτες. Ο Στέφανος στο μαγειρείο. Ο Στέφανος στον ίδιο θάλαμο με άλλους δεκαπέντε. Ο Στέφανος εκπαιδεύεται. Λούφα και παραλλαγή.
Μείζονος σημασίας γεγονότα δεν συμβαίνουν ξαφνικά. Απαιτούν προετοιμασία. Ηδη από την Αθήνα, ο εν δυνάμει νεοσύλλεκτος γνωστοποίησε εγκαίρως, μέσω του TikTok, όλα όσα έπρεπε να γνωρίζουμε για τη μεγάλη πορεία: τις συμβουλές της μαμάς του, το κούρεμά του, το πακετάρισμα των απαραίτητων. Με τόσα ρολά χαρτιού υγείας που πήρε δεν έμεινε χώρος για βιβλία στη βαλίτσα. Δεκαπέντε ολόκληρες μέρες στη στρατιωτική έρημο δεν είναι λίγες. Δοκιμάζεται το μέταλλο του ηγέτη.
Με το που έφτασε στη Θήβα, ο εν δυνάμει νεοσύλλεκτος, ακάματος, εκφώνησε πολιτική ομιλία. Επέκρινε τον Μητσοτάκη και τις συνωμοσίες του, ανακοίνωσε την «περηφάνεια» του «να υπηρετεί την πατρίδα μας – έστω για λίγες εβδομάδες», και πήρε τη ναρκισσιστική δόση χειροκροτημάτων που έχει ανάγκη πριν τολμήσει το μεγάλο εγχείρημα. Ασυνήθιστα για έλληνα αριστερό, δεν κατήγγειλε τον μιλιταρισμό, τους πολέμους ή τον στρατό ως εξουσιαστικό μηχανισμό. Ο Στέφανος είναι αγαθό παιδί της ομογένειας: «Αγαπά την Ελλάδα», με την καλοπροαίρετη αφέλεια του ομογενούς για τον οποίο η Ελλάδα είναι κυρίως ιδέα (και όμορφα καλοκαίρια), όχι βιωμένη πραγματικότητα.
Του παραχωρήθηκε ειδικό γραφείο για να διεκπεραιώνει τις υποχρεώσεις του ως αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, αναφέρουν τα ΜΜΕ. Μα, είναι τόσο αυτονόητο, όσο είναι απίθανο να χαιρετά στρατιωτικά, σε στάση προσοχής τους ανωτέρους του. Το αντίθετο, μάλλον, συμβαίνει – οι αξιωματικοί θα στέκονται προσοχή απέναντί του. Φαντάζομαι τον διοικητή του στρατοπέδου να του προσφέρει προθύμως τις καλές του υπηρεσίες: «Τι μπορώ να κάνω για σας, κ. πρόεδρε; Καλύτερο φαγητό; Περισσότερο ύπνο; Πιο πολύ ελεύθερο χρόνο να μιλάτε με τους συντρόφους του πολιτικού γραφείου;» Οι καραβανάδες έχουν εγγενή αίσθηση της πραγματικής ιεραρχίας – ξέρουν ότι οι πολιτικοί είναι πάνω απ’ όλους. Ποτέ δεν ήταν όλοι ίσοι στον στρατό, γιατί να γίνει η αρχή με τον Κασσελάκη;
Οι κακεντρεχείς ίσως αποδώσουν τη χαρά του νεοσύλλεκτου σε ταπεινά ελατήρια. Οτι, δηλαδή, κοκορεύεται πως αυτός θα υπηρετήσει μόνο δύο εβδομάδες, ενώ η μειωμένη θητεία άλλων πολιτικών μετρούσε λίγους μήνες, όχι μερικές βδομάδες. Ο πατριώτης Αντώνης Σαμαράς π.χ. υπηρέτησε εννιά ολόκληρους μήνες (αντί για 24, όπως όριζε τότε ο νόμος) – μεγάλη η διαφορά. Τέτοιες συγκρίσεις, όμως, είναι ποταπές. Ποτέ δεν πέρασε από το μυαλό του Κασσελάκη η σκέψη να μην υπηρετήσει τη θητεία του, ζητώντας λ.χ. τρελόχαρτο, όπως έκαναν διακεκριμένοι καλλιτέχνες. Ανέκαθεν τον απωθούσε το παράδειγμα διαφόρων «-όπουλων», που ανακάλυψαν όψιμα τον πατριωτισμό. Οχι, ο πατριώτης υπηρετεί, «έστω και λίγες εβδομάδες».
Στη χώρα που τρέφεται με συμβολισμούς, η θητεία του Κασσελάκη εννοείται ότι έχει συμβολικό χαρακτήρα, με μια ουσιαστική διαφορά. Ενώ οι κάθε λογής καταληψίες καταλαμβάνουν δρόμους και κτίρια βαφτίζοντας τις ουσιαστικές πράξεις τους «συμβολικές», με τον Κασσελάκη ισχύει το αντίστροφο: η συμβολική θητεία των 15 ημερών θεωρείται ουσιαστική – θα πάρει το ίδιο απολυτήριο με όποιον υπηρέτησε 12, 19 ή 24 μήνες.
Μα, είναι ομογενής ο άνθρωπος. Δεν κάνει κάτι παράνομο – ενεργεί όπως προνοεί ο νόμος. Δεκτό. Τι αποσιωπά, όμως, ο λαλίστατος Στέφανος (όπως και τα εντυπωσιοθηρικά ΜΜΕ που τον κυνηγούν, αναζητώντας δωρεάν lifestyle υλικό για τα δελτία τους); Δεν λέει τίποτα για τη στρατολογική νομοθεσία, η οποία βρίθει ευνοιοκρατικών ρυθμίσεων, ειδικά για πολιτικούς, «διακεκριμένους επιστήμονες του εξωτερικού», και «μόνιμους κατοίκους εξωτερικού», ενθαρρύνοντας τον καιροσκοπισμό.
Σύμφωνα με τον πρώην υπουργό Αμυνας και νυν κομματικό σύντροφο του Κασσελάκη, κ. Αποστολάκη, εκτιμάται ότι ένας στους τέσσερις στρατεύσιμους Ελληνες είναι φυγόστρατος, ενώ πλήθος άλλων δικαιούται, με ειδικά και ενίοτε φωτογραφικά κριτήρια, μειωμένη θητεία. Το πρόβλημα είναι διαχρονικό και έχει επισημανθεί, αλλά ουδείς ασχολείται σοβαρά.
Διαβάζουμε σε ρεπορτάζ του «Βήματος» από το μακρινό 2008: «Αλλη διαβολική σύμπτωση με τους στρατολογικούς νόμους είναι ότι όλοι τους προνοούν διατάξεις και για τους πολιτικούς. Το 1990 ο Νόμος 19/11 προέβλεπε τρίμηνη θητεία (τότε που η θητεία ήταν 24 μήνες) για όσους είχαν εκλεγεί βουλευτές. Τουλάχιστον ένας – πρωτοκλασάτο σήμερα στέλεχος μεγάλου κόμματος – έκανε χρήση αυτού του νόμου, υπηρετώντας τρεις μήνες στο Ναυτικό όντας βουλευτής. Αλλά και ο πρόσφατος νόμος του 2005 ευνοεί πάλι τους πολιτικούς. Χορηγεί απλόχερα αναβολές σε όσους θέσουν υποψηφιότητα για βουλευτές, νομάρχες, δημάρχους, υπερνομάρχες, ακόμη και για κοινοτάρχες. Αν εκλεγούν, διατηρούν την αναβολή ως το τέλος της θητείας τους. Σε διαφορετική περίπτωση η αναβολή τους λήγει την 31η Δεκεμβρίου του έτους που υπέβαλαν υποψηφιότητα. Αν όμως εκλέγονται συνεχώς ώσπου να συμπληρώσουν και το 45ο έτος της ηλικίας τους, τότε απαλλάσσονται διά παντός, ως… “γέροντες”!». Μερικά μπορεί να άλλαξαν έκτοτε, αλλά το πνεύμα των ευνοιοκρατικών ρυθμίσεων παραμένει. Δεν είμαστε όλοι ίσοι.
Μήπως ο Κασσελάκης παρέβλεψε να σχολιάσει το φαινόμενο αυτό μέσα στη φούρια του να πακετάρει και να μιλά στο κινητό με τη μαμά του; Μπορεί, αλλά αμφιβάλλω. Οταν ρωτήθηκε σε συνέντευξη για τις επιχειρήσεις του στο εξωτερικό και τη ρητή πρόνοια του νόμου ότι «απαγορεύεται [σε αρχηγούς κομμάτων] η συμμετοχή στη διοίκηση ή στο κεφάλαιο εταιρειών που έχουν έδρα πραγματική ή καταστατική στην αλλοδαπή», ο Κασσελάκης είπε ότι ήδη συμμορφώθηκε και χαρακτήρισε τον νόμο εσφαλμένο («ο νόμος προφανώς ήταν λάθος»). Προσέξτε: ο νόμος που τον ζημιώνει επιχειρηματικά ήταν «λάθος», αλλά η νομοθεσία που, ουσιαστικά, του χαρίζει τη θητεία καταπατώντας την ισονομία είναι μια χαρά.
Αν ο Κασσελάκης διέθετε πολιτική σκέψη και αξιακή ευαισθησία, αντί να μας ζαλίζει με τα ναρκισσιστικά trivia του TikTok, θα έκανε κάτι πολύ πιο κοινωνικά ωφέλιμο: θα χρησιμοποιούσε τη μειωμένη θητεία του ως αφορμή για να θέσει στον δημόσιο διάλογο το θέμα της ισότητας των πολιτών στη στρατιωτική θητεία, όπως ρητώς προνοεί το Σύνταγμα. Θα στηλίτευε το ευάριθμο μέρος της προνομιούχου ελίτ που κάνει ό,τι μπορεί για να αποφύγει τις στρατιωτικές υποχρεώσεις της. Θα έδινε περιεχόμενο στην «πατριωτική Αριστερά» που επικαλείται, θέτοντας γενικότερα το θέμα της ουσιαστικής αναβάθμισης της στρατιωτικής θητείας. Δεν το έκανε. Αν ο εθνικισμός είναι το καταφύγιο των απατεώνων, ο πατριωτισμός του TikTok είναι ο βιότοπος των ναρκισσιστών μεταπολιτικών.
Ο Χαρίδημος Κ. Τσούκας είναι καθηγητής Στρατηγικής Διοίκησης στην Εδρα Columbia Ship Management στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής Οργανωσιακής Συμπεριφοράς στο Πανεπιστήμιο Warwick (www.htsoukas.com). Το βιβλίο του «Leadership as Masterpiece Creation: What Business Leaders Can Learn from the Humanities about Moral Risk-Taking» (με τους C. Spinosa και M. Hancocks) κυκλοφορεί από το MIT Press.