Οι μέρες που η Ευρώπη αγόραζε την ενέργειά της από τη Ρωσία, μετέφερε μέρος της παραγωγής της στην Κίνα και στηριζόταν στις Ηνωμένες Πολιτείες για την ασφάλειά της έχουν τελειώσει. Η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι θνητή και θα μπορούσε κάλλιστα να κατατροπωθεί στα χέρια του Βλαντίμιρ Πούτιν, του Σι Τζινπίνγκ, του Ντόναλντ Τραμπ ή των δικών της λαϊκιστικών κομμάτων.
Αυτή ήταν η προειδοποίηση του γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν από τη Σορβόνη στις 25 Απριλίου. Κατά τη διάρκεια μιας εύγλωττης και μακροσκελούς ομιλίας, προέβη σε ένα κάλεσμα αφύπνισης απευθυνόμενος στους πολίτες της Γαλλίας και, στην πραγματικότητα, σε όλους τους Ευρωπαίους. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η ασφάλεια, η ευημερία και ο πολιτισμός της Ευρώπης απειλούνται.
Με τον ζήλο ενός μετανοημένου, ο Μακρόν υποστηρίζει ότι το διακύβευμα στην Ουκρανία δεν είναι μόνο το μέλλον της Ουκρανίας, αλλά και το μέλλον της Ευρώπης: «Η απαραίτητη προϋπόθεση για την ασφάλειά μας είναι να μην κερδίσει η Ρωσία τον επιθετικό πόλεμο που διεξάγει εναντίον της Ουκρανίας. Αυτό είναι επιβεβλημένο». Παρ’ όλο που το Κογκρέσο των ΗΠΑ ενέκρινε τελικά ένα συμπληρωματικό πακέτο βοήθειας για την Ουκρανία (καθώς και για το Ισραήλ και την Ταϊβάν), οι Ευρωπαίοι πρέπει να αναγνωρίσουν ότι οι ΗΠΑ έχουν μόνο δύο προτεραιότητες: «Πρώτα την Αμερική», το οποίο είναι θεμιτό, και την Κίνα.
Ο Μακρόν προειδοποιεί ότι οι Ευρωπαίοι έχουν εισέλθει σε έναν νέο κόσμο, όπου οι περιορισμοί στην προσφορά πρώτων υλών είναι σοβαρότεροι, η πρόσβαση στα κρίσιμα ορυκτά εξαρτάται από τη γεωπολιτική, η πράσινη μετάβαση καθίσταται πιο επείγουσα, και όπου ούτε η Κίνα ούτε οι ΗΠΑ σέβονται τους κανόνες του ελεύθερου εμπορίου. Στο πολιτικό μέτωπο, λυπάται για το γεγονός ότι οι Ευρωπαίοι υποκύπτουν όλο και περισσότερο σε εισαγόμενους πολιτισμικούς πολέμους. Οσο περισσότερο οι ευρωπαϊκές πολιτικές διαμορφώνονται αλλού, τόσο λιγότερο ικανοί θα είναι οι Ευρωπαίοι να διαμορφώνουν το μέλλον τους.
Ο Μακρόν δεν στερείται λύσεων. Οι κίνδυνοι για την ασφάλεια της Ευρώπης μπορούν να μετριαστούν μέσω μιας πρωτοβουλίας πυραυλικής άμυνας, οπλικών συστημάτων μεγάλης εμβέλειας και βελτιωμένων δυνατοτήτων στον κυβερνοχώρο. Βάση θα αποτελεί μια «οικονομία πολέμου» με αυξημένη παραγωγή πολεμικού υλικού και υψηλής τεχνολογίας και χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και την έκδοση κοινού χρέους. Παρομοίως, τα οικονομικά προβλήματα της Ευρώπης απαιτούν μια νέα βιομηχανική πολιτική σε στρατηγικούς τομείς, όπως η άμυνα, η πράσινη τεχνολογία, οι πρώτες ύλες, οι ημιαγωγοί, η ψηφιακή τεχνολογία και η υγειονομική περίθαλψη.
Η πολιτική αντίληψη του Μακρόν ανέκαθεν εδραζόταν στον τρόπο που προσεγγίζει τα μεγάλα προβλήματα (ωσάν να ήταν μια δεξαμενή σκέψης) και στις απόψεις του όσον αφορά το τι μπορεί να συνδράμει την Ευρώπη ώστε να είναι αποφασιστική. Αλλά υποφέρει από μια αντίστροφη κατάρα του Μίδα: οι όποιες πολιτικές καθίστανται πιο αμφιλεγόμενες όταν τις ασπάζεται. Ενώ το επιτελείο του επισημαίνει περήφανα ότι αρκετές από τις ιδέες που ανέδειξε στην ομιλία του στη Σορβόνη το 2017 εφαρμόστηκαν έκτοτε, ο ίδιος ο Μακρόν παραδέχεται ότι η Ευρώπη θα μπορούσε –και θα έπρεπε– να έχει προχωρήσει πολύ περισσότερο. Αν ο Μακρόν θέλει να αλλάξει αυτό, θα πρέπει να υιοθετήσει μια νέα στρατηγική.
Πρώτον, ο Μακρόν πρέπει να αρχίσει να πράττει, όχι απλώς να μιλάει. Αν και η γλώσσα του για τον πόλεμο στην Ουκρανία ήταν εντυπωσιακή, η γαλλική στρατιωτική βοήθεια υστερεί πολύ σε σχέση με της Γερμανίας. Αν ο Μακρόν ήθελε πραγματικά να επιδείξει στρατηγική αποφασιστικότητα κατά της Ρωσίας, θα είχε ήδη στείλει γαλλικό στρατιωτικό προσωπικό για να συνδράμει τους Ουκρανούς μακριά από το μέτωπο – όπως έκαναν οι ΗΠΑ και η Βρετανία.
Δεύτερον, ο Μακρόν πρέπει να ξεπεράσει την υπεροπτική τάση του να θεωρεί τον εαυτό του ως κύριο πρωταγωνιστή του δράματος της Ευρώπης. Ιδανικά, ο γάλλος πρόεδρος και ο γερμανός καγκελάριος Ολαφ Σολτς θα τα πήγαιναν αρκετά καλά αν προωθούσαν από κοινού προτάσεις, ενισχύοντας έτσι την ιδέα ενός γαλλογερμανικού κινητήρα της ΕΕ. Ωστόσο, ελλείψει εποικοδομητικών διμερών σχέσεων (γεγονός για το οποίο ευθύνεται εξίσου η Γερμανία), ο Μακρόν θα πρέπει να προσπαθήσει περισσότερο για να συνάψει συμμαχίες με άλλους ηγέτες, όπως ο πολωνός πρωθυπουργός Ντόναλντ Τουσκ, η πρωθυπουργός της Εσθονίας Κάγια Κάλας, ο ισπανός πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ και η πρωθυπουργός της Ιταλίας Τζόρτζια Μελόνι.
Ολα τα προβλήματα που ανέδειξε ο Μακρόν στην ομιλία του σχετίζονται άμεσα με μια κρίση ηγεσίας στην Ευρώπη. Οπως μου τόνισε πρόσφατα ένας αμερικανός αξιωματούχος, ο Μακρόν είναι σαν ένας (νεαρός) βασιλιάς Ληρ. Με λίγα χρόνια να του απομένουν στην προεδρία και δίχως πλειοψηφία στο Κοινοβούλιο, αντιλήφθηκε ξεκάθαρα τον κόσμο πολύ αργά. Μερικές φορές ο Μακρόν φαίνεται ακόμη και να γέρνει στο κενό κλαίγοντας όπως ο Ληρ. Είναι πάντα πιο εύκολο να έχεις δίκιο από το να αγωνίζεσαι να πείσεις και άλλους να ενωθούν μαζί σου.
Τούτου λεχθέντος, η χρονική στιγμή για μια «ώρα του Μακρόν» δεν ήταν ποτέ καλύτερη. Πριν από όχι πολύ καιρό, η ΕΕ ήταν θεμελιωδώς διαιρεμένη μεταξύ των ανατολικών κρατών-μελών που ανησυχούσαν για τη Ρωσία και στρέφονταν στις ΗΠΑ για προστασία, και των δυτικών, που δεν ανησυχούσαν. Αλλά μετά τη μεταστροφή του στον δρόμο προς το Κίεβο, ο Μακρόν έχει αποδειχθεί ότι είναι μάστορας στο να εκφράζει τις ανησυχίες των ανατολικών κρατών-μελών. Αν υπάρχει κάποιος που μπορεί να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στην Ανατολή και στη Δύση, αυτός είναι ο Μακρόν.
Επιπλέον, η πυρηνική αποτρεπτική ισχύς της Γαλλίας θα μπορούσε να συμβάλει αποφασιστικά στον καθησυχασμό εκείνων των χωρών που τρομοκρατούνται από την απειλή μιας αποχώρησης των ΗΠΑ από την Ευρώπη, εάν ο Τραμπ επιστρέψει στον Λευκό Οίκο τον ερχόμενο Ιανουάριο. Ενώ η δεξιά αντίπαλος του Μακρόν, Μαρίν Λεπέν, τα πάει πολύ καλά στις δημοσκοπήσεις, η ανταγωνιστική σχέση της με την ΕΕ και η εγγύτητά της με τη Ρωσία έχουν καταστεί πιο ξεκάθαρες αδυναμίες.
Εάν ο Μακρόν μπορέσει να υιοθετήσει μια λιγότερο αυτοκρατορική στάση και να περάσει από τα λόγια στις πράξεις, θα μπορούσε να δημιουργήσει μια πραγματικά ανθεκτική πολιτική βάση για τις ιδέες του. Ο Μακρόν πριν από επτά χρόνια (όταν πρωτοεκλέχθηκε στην προεδρία της Γαλλίας) μετά βίας μπορούσε να το ονειρευτεί αυτό.
Ο Mark Leonard είναι διευθυντής του European Council on Foreign Relations και συγγραφέας του βιβλίου «The Age of Unpeace: How Connectivity Causes Conflict» (Bantam Press, 2021). Το κείμενο αυτό αναδημοσιεύεται για την Ελλάδα από το Project Syndicate.