Υπάρχει, αλήθεια, ανάπτυξη χωρίς κόστος; Πρόοδος χωρίς περιβαλλοντικό και κοινωνικό διακύβευμα; Τι σημαίνει, αλήθεια, η προτροπή «κάντε ανάπτυξη αυτού του χρώματος που είναι περιβαλλοντικά φιλική και εγκαταλείψτε εκείνη που δεν είναι;».
Τι σημαίνει «πράσινη ανάπτυξη»; για να χρησιμοποιήσουμε έναν όρο που ξεκίνησε ως βασικό συστατικό στοιχείο του πολιτικού μας λόγου δημιουργώντας ελπίδες, για να ξεχαστεί λίγο αργότερα μεσούσης της οικονομικής κρίσης;
Υπάρχουν περιβαλλοντικά φιλικές μορφές ανάπτυξης a priori γνωστές κι αντιστρόφως; π.χ. οι ΑΠΕ είναι τέτοιες ενώ η χρήση του κάρβουνου δεν είναι; Αν, για παράδειγμα, εγκαταστήσουμε χιλιάδες μεγαβάτ φωτοβολταϊκών τα οποία θα μεταφέρουμε με υποβρύχιες διασυνδέσεις στον υπόλοιπο κόσμο, όπως μας προτείνεται, είμαστε βέβαιοι ότι δεν θα κινδυνεύσει το περιβάλλον; Aν, πάλι, δεν γίνει η επένδυση του χρυσού στη Χαλκιδική ή και αλλού, πόσο σίγουροι είμαστε ότι οι διαχειριστές άλλων μορφών ανάπτυξης, λιγότερο ή περισσότερο «ήπιων», θα σεβαστούν το περιβάλλον περισσότερο;
Είτε το θέλουμε είτε όχι, το οικολογικό μας μέλλον δεν γράφεται μόνο με άνεμο και ήλιο αλλά και με νεοδύμιο, δυσπρόσιο, ευρώπιο και άλλες σπάνιες γαίες που χρησιμοποιούνται ολοένα και μαζικότερα. Η «πράσινη» ανάπτυξη των ΑΠΕ, των ψηφιακών υπηρεσιών, της «πράσινης» αυτοκίνησης, των καινοτόμων οικολογικών τεχνολογιών και της παγκοσμιοποίησης, θεωρεί τη «μεταλλεία» «γκρίζα», αναχρονιστική και a priori μη βιώσιμη. Εντούτοις, όλες οι οικολογικές και ενεργειακά αποδοτικές τεχνολογίες βασίζονται στην αυξανόμενη κατανάλωση ορυκτών σπάνιων γαιών. Οι μπαταρίες των υβριδικών αυτοκινήτων, οι λαμπτήρες χαμηλής κατανάλωσης, οι τουρμπίνες των ανεμογεννητριών κ.λπ. στηρίζονται στο νεοδύμιο, στο λουτέσιο, στο δυσπρόσιο, στο ευρώπιο, στο τέρβιο κ.α. Κι ο ψηφιακός μας κόσμος, δεν είναι τόσο… αγγελικά πλασμένος, αντίθετα στηρίζει και τα δύο του… πόδια στo «coltan» (ταντάλιο) των μαύρων του Κονγκό και, φυσικά, στο πυρίτιο.
Ήδη, η Κίνα ελέγχει το 95-97% της παγκόσμιας παραγωγής στα ορυκτά των σπανίων γαιών, δημιουργώντας το σχεδόν απόλυτο μονοπώλιο, όχι γιατί οι σπάνιες γαίες υπάρχουν μόνο εκεί, όπως νομίζουν οι περισσότεροι. Άλλωστε, η Κίνα διαθέτει μόνο το 40-50% των παγκοσμίων αποθεμάτων σπάνιων γαιών. Η αλήθεια είναι ότι η Κίνα πρωτοπορεί στον τομέα κυρίως επειδή επί δεκαετίες αγνόησε και αγνοεί τις επιπτώσεις τόσο στο περιβάλλον όσο και στην υγεία των εργαζομένων στα ορυχεία αλλά και στις ρυπογόνες εγκαταστάσεις εξευγενισμού. Με άλλα λόγια έστησε τη “silicon valley” των σπάνιων γαιών (για την ακρίβεια “rare earth valley”) και της οικολογικής τεχνολογίας, κυρίως επειδή εφάρμοσε έναν ιδιότυπο βιομηχανικό μακιαβελισμό, μια «μαύρη», «κατάμαυρη» πολιτική για το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία.
Μήπως λοιπόν το αναπτυξιακό μας μοντέλο πρέπει να γίνει πιο ρεαλιστικό και λιγότερο υποκριτικό; Και να αποδεχτούμε το… γκρίζο, το μόνο χρώμα που ταιριάζει στον «αναπτυξιακό» πολιτισμό μας; Αντί να υποκρινόμαστε, παίρνοντας ρόλους άλλοτε από τη μία κι άλλοτε από την άλλη μεριά, μια στο καρφί (ως «καταπράσινοι οικολογούντες») και μια στο πέταλο (ως «κατάμαυροι οπορτουνιστές»), μπορούμε απλά να σκεφτούμε. Κάθε σύγχρονη μορφή ανάπτυξης, μηχανοποιημένη ή ηλεκτρονική, έχει κόστος. Από την πρωτογενή παραγωγή της γεωργίας, της αλιείας και των ορυχείων μέχρι τον τουριστικό «πολιτισμό» του εμφιαλωμένου νερού και της ομοιόμορφης αναψυχής του all inclusive. Από το «πανοραμικό» περιβαλλοντικό αποτύπωμα (π.χ. της εξόρυξης), μέχρι τα «αόρατα» χημικά απόβλητα που απορρίπτονται «εν κρυπτώ» στους φυσικούς αποδέκτες, με αποκορύφωμα το ορόσημο του ψηφιακού κόσμου μας που αποϋλοποιεί σταδιακά την ανάπτυξη μετουσιώνοντάς τη σε αόρατα αλλά όχι ανώδυνα ηλεκτρομαγνητικά σήματα.
Μήπως, η ουσία δεν είναι τι είδους και χρώματος ανάπτυξη διαλέγουμε, πράσινη, καφέ ή γκρίζα, αλλά πώς και με ποιους μηχανισμούς και ασφαλιστικές δικλείδες τη διαχειριζόμαστε έτσι ώστε να είναι βιώσιμη; Tέτοια που δεν αντιστρατεύεται το δικαίωμά μας (αλλά και των άλλων) για έναν αξιοβίωτο βίο; Που σημαίνει να πάψουμε επιτέλους να ασχημονούμε πάνω στη φύση αλλά και στην ίδια τη ζωή μας. Που δεν σημαίνει να μην κάνουμε «ανάπτυξη» ποτέ και πουθενά, αλλά να έχουμε πάντα ένα καμπανάκι σε ό,τι κάνουμε: το καμπανάκι της υπευθυνότητας και του σεβασμού σε κάθε παρακλάδι της ζωής και της φύσης;
Μήπως τελικά δεν (πρέπει να) υπάρχουν ταμπέλες στην ανάπτυξη, παρά μόνον Περιβαλλοντική Ευθύνη; Και μήπως για την Περιβαλλοντική Ευθύνη απαιτείται ΜΟΝΟΝ περιβαλλοντική Παιδεία;
*Ο Πέτρος Τζεφέρης είναι δρ. Μηχ. Μεταλλείων και Προϊστάμενος της Διεύθυνσης Πολιτικής Ορυκτών Πρώτων Υλών ΥΠΕΚΑ. Επίσης, ιδιοκτήτης και διαχειριστής των ιστοσελίδων: www.oryktosploutos.net και www.elladitsamas.blogspot.com.