Οπως συμβαίνει συνήθως, τα γεγονότα είναι αυτά που ανατρέπουν τη ροή των πραγμάτων. Έως πρότινος, ο Ταγίπ Ερντογάν αποκαλούσε τον Αμπντέλ Φατάχ Αλ Σίσι στυγνό δικτάτορα και δολοφόνο. Οι διπλωματικές σχέσεις Τουρκίας- Αιγύπτου είχαν διαρραγεί εις βάθος, επί τουλάχιστον μια δεκαετία, με αιτία την ανατροπή των Αδελφών Μουσουλμάνων του Μοχάμεντ Μόρσι από τον αιγυπτιακό στρατό. Επικεφαλής του πραξικοπήματος τότε ήταν ο στρατηγός και σημερινός πρόεδρο της χώρας.
Ο Μόρσι ήταν για τον Ερντογάν πολλά παραπάνω από σύμμαχος. Οι ιδεολογικοί κόσμοι των δύο ανδρών ήταν σχεδόν ταυτόσημοι- όταν μάλιστα ο τούρκος πρόεδρος ταξίδεψε στην Αίγυπτο για να χαιρετίσει τη νέα μουσουλμανική αρχή, ο Μόρσι τον υποδέχθηκε στη «δεύτερη πατρίδα» του. Τον Αύγουστο του 2013, μετά την επιβολή του Σίσι, οι δύο χώρες απέσυραν εκατέρωθεν τις διπλωματικές αντιπροσωπείες τους, ακυρώνοντας παραλλήλως κάθε κοινή στρατιωτική δραστηριότητα.
Μετά, όμως, ξέσπασε ο πόλεμος στη Γάζα. Η Τουρκία, δια του Χακάν Φιντάν, τότε επικεφαλής της ΜΙΤ, είχε ήδη ξεκινήσει στο πλαίσιο της «επίθεσης φιλίας» προς τον αραβικό κόσμο και το Ισραήλ να προσεγγίζει με προσοχή την Αίγυπτο. Αλλά η επιφυλακτικότητα- αν όχι η καχυποψία- από την πλευρά του Καΐρου ήταν σχεδόν έκδηλη. Παρά τις πιέσεις που δεχόταν από το εσωτερικό και το εξωτερικό, ο Σίσι δεν ήταν βέβαιος ότι θα έπρεπε να συναντηθεί με τον Ερντογάν.
Τώρα πια, δώδεκα χρόνια μετά, η σκληρή πραγματικότητα είναι αυτή που επιβάλλει τις συγκλίσεις. Τα συμφέροντα της Τουρκίας και της Αιγύπτου στη Μέση Ανατολή δεν ταυτίζονται εν συνόλω, όμως η επίτευξη του μέγιστου δυνατού οφέλους- και η αποφυγή του περαιτέρω κόστους- θα επιτευχθεί μόνο αν οι δύο πλευρές συμφωνήσουν ότι βρίσκονται στην ίδια σελίδα.
Για τον Ερντογάν η Γάζα είναι πάνω από όλα ένα ζήτημα ταυτότητας. Δια της υποστήριξής του στη Χαμάς αφενός καλύπτει τα ισλαμιστικά αισθήματα του πολυπληθούς ακροατηρίου του στο εσωτερικό, αφετέρου διαδραματίζει τον ρόλο που του αρέσει περισσότερο από κάθε άλλον: αυτόν του ηγέτη του μουσουλμανικού κόσμου. Παραλλήλως, αναδεικνύει την Τουρκία ως περιφερειακή δύναμη, η οποία δεν ακολουθεί, αλλά διαμορφώνει τις εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή.
Για τον Σίσι, ο πόλεμος Ισραήλ- Χαμάς υποκρύπτει κινδύνους επιβίωσης. Με χιλιάδες Παλαιστίνιους να στοιβάζονται λίγα χιλιόμετρα πίσω από τα σύνορα της και την οικονομία να μαστίζεται από δομικά προβλήματα, η Αίγυπτος βλέπει στην Τουρκία έναν αναγκαίο σύμμαχο. Άλλωστε, οι δύο δυνάμεις θα μπορούσαν να συνεργαστούν και επί του πεδίου, σε περίπτωση που ευοδωθούν τα σχέδια περί μιας διεθνούς δύναμης που θα εγγυηθεί την ασφάλεια στη μεταπολεμική Γάζα. Ο Ερντογάν, μάλιστα, υποσχέθηκε από το Κάιρο ενίσχυση του διμερούς εμπορίου, περισσότερες επενδύσεις και ευέλικτα εξοπλιστικά προγράμματα. Σε βάθος χρόνου, ο τούρκος πρόεδρος προσβλέπει σε συνεργασία και στον κομβικό τομέα της ενέργειας. Όχι απλώς αγοράζοντας αιγυπτιακό υγροποιημένο φυσικό αέριο, αλλά δίνοντας σαφείς γεωπολιτικές προεκτάσεις σε οποιοδήποτε πιθανό εγχείρημα.
Τουρκία και Αίγυπτος διατηρούν παραδοσιακές σχέσεις αιώνων. Ο Ερντογάν μίλησε για «κοινή Ιστορία άνω των 1000 ετών», ενώ στο κοινό ανακοινωθέν μετά τις διευρυμένες επαφές των δύο αντιπροσωπειών υπογραμμίζονταν οι «βαθιά ριζωμένοι πολιτισμικοί δεσμοί μεταξύ των δύο χωρών». Τα κανάλια της διπλωματίας, πράγματι, δεν έπαψαν ποτέ να λειτουργούν. Άλλωστε οι γραφειοκράτες των δύο υπουργείων Εξωτερικών διατηρούσαν επαφές, ακόμα και στις περιόδους της πιο σφοδρής αντιπαράθεσης.
Βασιζόμενος σε αυτού του είδους την παραδοσιακή σχέση και θέτοντας- τουλάχιστον προς ώρας- στο περιθώριο τις ιδεολογικές διαφορές του με τον Σίσι, ο Ερντογάν είναι βέβαιο ότι ήδη επιδιώκει την έναρξη διαπραγματεύσεων με την Αίγυπτο προκειμένου να οριοθετήσουν τις μεταξύ τους θαλάσσιες ζώνες. Είναι ο τρόπος για να απλωθεί περισσότερο η Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο.
Πριν ακόμα ο Ερντογάν επιστρέψει στην Άγκυρα, τα μίντια της γείτονος άπλωσαν τους κόκκινους χάρτες τους στα μόνιτορ, αναλύοντας τις διαστάσεις μιας πιθανής συμφωνίας με την Αίγυπτο. Μιας συμφωνίας, που όπως συνηθίζουν να επαναλαμβάνουν ανά τακτά χρονικά διαστήματα οι υψηλόβαθμοι τούρκοι αξιωματούχοι, θα έδινε στην Αίγυπτο πολύ περισσότερο θαλάσσιο ζωτικό χώρο από αυτόν που διαθέτει σήμερα. Αν ποτέ εφαρμοζόταν το μεγαλεπήβολο τουρκικό σχέδιο, η Κρήτη θα έμενε με χωρικά ύδατα στα 6 ναυτικά μίλια, η Κάρπαθος με ακόμα λιγότερα, ενώ το Καστελλόριζο θα έχανε κάθε κυριαρχικό δικαίωμά του στην Ανατολική Μεσόγειο. Θα μιλούσαμε για πλήρη ανάπτυξη του τουρκολιβυκού μνημονίου, σε παράβαση κάθε έννοιας του Διεθνούς Δικαίου.
Για να συμβούν, όμως, αυτά η Αίγυπτος πρέπει να ακυρώσει τις συμφωνίες οριοθέτησης Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών με την Ελλάδα και την Κύπρο, αλλά και να αποδεχθεί τις μονομερείς διακηρύξεις της Λιβύης όσον αφορά το ανατολικό όριο των μεταξύ τους θαλασσίων συνόρων. Δεν βρισκόμαστε σε αυτό το σημείο και είναι δύσκολο να φτάσουμε εκεί στο εγγύς μέλλον. Κι αυτό διότι η σχέση της Ελλάδας με την Αίγυπτο εμπεριέχει στρατηγικά χαρακτηριστικά και δεν διακυβεύεται εξαιτίας τρίτων παραγόντων. Οι δύο πλευρές δεσμεύονται με σειρά συμφωνιών σε πολλά επίπεδα: Διπλωματικό, στρατιωτικό, αλλά και ενεργειακό. Το γεγονός, δε, ότι η ηλεκτρική διασύνδεση των δύο χωρών είναι ένα έργο εγκεκριμένο από την Ευρωπαϊκή Ένωση, το οποίο διέρχεται μέσα από την ΑΟΖ Ελλάδας- Αιγύπτου αποτελεί ακόμα ένα εχέγγυο για τη διατήρηση της νομιμότητας στην Ανατολική Μεσόγειο. Το ίδιο ισχύει και για τριμερή και πολυμερή σχήματα συνεργασίας στα οποία συμμετέχουν Αθήνα και Κάιρο.
Παρόλα αυτά, στην Αθήνα παρακολουθούν τις εξελισσόμενες επαφές της Τουρκίας με την Αίγυπτο με εντατικό ενδιαφέρον, αλλά και προβληματισμό, ο οποίος μεγεθύνεται εξαιτίας της γενικότερης αστάθειας που επικρατεί εξαιτίας των παράλληλων πολέμων σε Ουκρανία και Μέση Ανατολή. Τα πράγματα περιπλέκονται ακόμα περισσότερο, καθώς σε λίγους μήνες οι Ηνωμένες Πολιτείες εισέρχονται και επισήμως σε προεκλογική περίοδο, με τον Ντόναλντ Τραμπ να βρίσκεται προ των πυλών της εξουσίας, ενώ το πολιτικό μέλλον του Ισραήλ, με το οποίο οι τελευταίες ελληνικές κυβερνήσεις διαχρονικά διατηρούν άριστες σχέσεις, είναι αυτή τη στιγμή αβέβαιο.
Είναι ξεκάθαρο ότι η Τουρκία επιχειρεί να να εκμεταλλευτεί τη συγκυρία και επανατοποθετηθεί στην Ανατολική Μεσόγειο. Γι’ αυτό και απαιτείται εγρήγορση.