Αν υπάρχει μια τρέντι λέξη αυτή την περίοδο για τα πολιτικά κόμματα, αυτή είναι η λέξη «τοξικότητα». Την τοξικότητα της αντιπολίτευσης θα επικαλούνταν στην κυβέρνηση αν πήγαιναν σε πρόωρες εκλογές. Την τοξικότητα της κυβέρνησης θα στηλίτευε ο ΣΥΡΙΖΑ για να κερδίσει τους πολίτες που βλέπουν τους λογαριασμούς να φουσκώνουν. Την τοξικότητα της πόλωσης και του δικομματισμού επικαλείται το ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ για να στρέψει τους κεντροαριστερούς ψηφοφόρους προς το μέρος του. Η επέτειος του δημοψηφίσματος, όμως, έφερε τα πράγματα στην πραγματική τους διάσταση.
Ποια τοξικότητα; Αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, έχουμε ζήσει πολύ χειρότερα, πολύ πρόσφατα – κι ας μοιάζει να έχουν περάσει επτά ζωές μέσα σε επτά χρόνια. Το 2015 η τοξικότητα η πραγματική, αυτή που δεν μένει στην σύγκρουση μιας συνεδρίασης, αλλά αφήνει αποτύπωμα, έφτανε στο μεδούλι. Δηλητηρίαζε το φαγητό στο οικογενειακό τραπέζι και τα ποτά το βράδυ στο μπαρ. Εμπαινες στο μετρό και ο άλλος σε ζύγιζε από την κορφή ως τα νύχια -πας στο «όχι» ή στο «ναι»; Στεκόσουν στην ουρά και αναρωτιόσουν αν τα 60 ευρώ την μέρα σε λίγες μέρες θα μετριούνται σε δραχμές. Στο Σύνταγμα οι μεν χορεύανε συρτάκι και στο Καλλιμάρμαρο οι δε διαπίστωναν για πρώτη φορά πραγματικά τι σημαίνει να είσαι μειοψηφία. Και εκείνοι που πανηγύριζαν για ένα αποτέλεσμα που άλλαξε λίγες ημέρες μετά και εκείνοι που έκαναν την «κωλοτούμπα» και οι άλλοι, που τους κουνούσαν το δάχτυλο, έπεσαν κάποια στιγμή στην τοξικότητα. Ημασταν αυτό που ψηφίσαμε – έτσι μας καθόριζαν οι γύρω μας, έτσι καθοριζόμασταν κι εμείς. Χρειάστηκε κόπος και χρόνος για να μαλακώσει ο θυμός. Και πάλι, αν καμιά φορά η κουβέντα φτάσει σε εκείνες τις ημέρες, λίγο από το δηλητήριο επιστρέφει, για να τσιγκλίσει τα κατώτερα ένστικτα όλων.
Και όμως, γλιτώσαμε. Στο τσακ, αλλά γλιτώσαμε. Αντίθετα με τους Αμερικανούς, που ακόμα βιώνουν τα απόνερα μιας λάθος επιλογής, εδώ μπορούμε να συζητάμε για εκείνον τον Ιούλιο του 2015 χωρίς τον φόβο ότι μια σκιά από τότε μπορεί και πάλι να σηκώσει κεφάλι. Βοήθησε ο χρόνος που πέρασε και οι πολιτικές στροφές που ακολούθησαν – με την ήττα του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές του 2019 έκλεισε ένας κύκλος που δύσκολα θα ανοίξει και πάλι. Γιατί ακόμα και το κόμμα που πήρε όλες τις λάθος αποφάσεις, που σήκωσε το βάρος της «αυταπάτης» του και κόντεψε να μας θέσει εκτός της ενωμένης Ευρώπης, αυτήν την εποχή αποφεύγει επισήμως να εκθειάζει εκείνο το καλοκαίρι, επιδιώκοντας να δημιουργήσει μια απόσταση ανάμεσα στο τότε και στο τώρα. Το δημοψήφισμα δεν χωράει στην εικόνα πολιτικής ωρίμασης που επιχειρεί να παρουσιάσει ο αρχηγός του, αυτά που έγιναν τότε δεν είναι ελκυστικά ούτε για εκείνους που στήριξαν το «όχι». Δεν είναι ότι ξεχνιέται τι συνέβη τότε -μια ο ένας και μια ο άλλος, από τον Σκουρλέτη έως τον Πολάκη, όλο και κάτι θα βρουν να σκαλίσουν. Ομως μιλάμε για μια τελειωμένη ιστορία, χωρίς φαντάσματα, που σήμερα χρησιμεύει μόνο ως ιστορία στα μικρά παιδιά για να τρώνε το φαγητό τους.
Γιατί όσο κι αν ακούγεται κλισέ, όσο κι αν κανονικοποιούνται οι αλλεπάλληλες κρίσεις (είναι κοινό μυστικό ότι προετοιμαζόμαστε για έναν πολύ δύσκολο χειμώνα), τέτοιες εμπειρίες όπως του 2015 είναι μαθήματα, είναι παραδείγματα προς αποφυγή: να τι δεν πρέπει να κάνουμε στα δύσκολα. Η νοητή γραμμή που χωρίζει την σκληρή πολιτική αντιπαράθεση από το γρατζούνισμα της κοινωνικής συνοχής από τότε είναι πια απολύτως ορατή. Όπως ακριβώς και οι φορές που ξεπερνιέται.