Μέσα σε τέσσερις ημέρες έχουν ακουστεί τα πάντα. Λέξεις «τσουνάμι», «σεισμός», «φαινόμενο Lehman». Η χρεοκοπία της Thomas Cook και των θυγατρικών της, όπως το γερμανικό παράρτημα, είναι η πιο δυσάρεστη εξέλιξη για το κλείσιμο της εφετινής σεζόν. Αλλά και για την έναρξη της επομένης.
Τιμολόγια που δεν θα εισπραχθούν από τους μήνες με την πιο υψηλή κίνηση και ζήτηση, κρατήσεις που δεν θα πραγματοποιηθούν, συμβόλαια που δεν θα υλοποιηθούν. Ολα στον αέρα. Με τα ξενοδοχεία της χώρας πρωτίστως, αλλά και τα τουριστικά γραφεία, εκτεθειμένα από την κατάρρευση του δεύτερου μεγαλύτερου Tour Operator στην Ευρώπη.
Το πλήγμα στις επιχειρήσεις που συνεργάζονταν με την Thomas Cook είναι βαρύ σε κάθε περίπτωση. Μετριέται σε εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ. Παρ’ ότι είναι σε εξέλιξη η ποσοτικοποίησή του, θα υπάρξουν πολλά «απόνερα» σε όλη την αλυσίδα που επηρεάζει ο τουρισμός – το 25% του ΑΕΠ της χώρας άμεσα και έμμεσα.
Σε κάποιες περιπτώσεις ξενοδοχείων οι απώλειες εσόδων είναι πιο διαχειρίσιμες. Σε άλλες, όπου η έκθεση είναι μεγάλη, μπορεί και να καθορίσουν ποια θα είναι η συνέχειά τους.
Αμεση προτεραιότητα ήταν και είναι ο ομαλός επαναπατρισμός των πελατών του ταξιδιωτικού οργανισμού.
Παράλληλα, οι τουριστικοί φορείς (Σύνδεσμος Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων, Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδος) διεκδικούν μέτρα για την άμεση αντιμετώπιση των οικονομικών συνεπειών στα ξενοδοχεία, για το «συστημικό πρόβλημα» όπως το χαρακτήρισε ο πρόεδρος του ΣΕΤΕ Γιάννης Ρέτσος. Ο τουρισμός έχει ζήσει και στο παρελθόν πτωχεύσεις tour operator. «Ποτέ σε τέτοιο μέγεθος και ποτέ σε τέτοια συγκυρία» επισημαίνει ο πρόεδρος του ΞΕΕ Αλέξανδρος Βασιλικός, υπογραμμίζοντας ότι οι απώλειες θα μετρηθούν σε επίπεδο ΑΕΠ της χώρας. Βασικές διεκδικήσεις, η απαλλαγή από την υποχρέωση απόδοσης ΦΠΑ για τα ανείσπρακτα τιμολόγια, αλλά και η ενεργοποίηση των προβλέψεων σχετικά με την έκπτωση επισφαλών απαιτήσεων ξενοδοχειακών επιχειρήσεων λόγω πτώχευσης αλλοδαπών τουριστικών πρακτορείων. Μια και οι απαιτήσεις θα δημιουργήσουν πολύ σύντομα αδιέξοδο.
Τα μέτρα «θα είναι συνολική κυβερνητική επιλογή» δήλωσε ο υπουργός Τουρισμού Χάρης Θεοχάρης, χαρακτηρίζοντας επίσης «συστημικό» το πρόβλημα. Ο ίδιος σημείωσε ότι έχουν υποβληθεί προτάσεις για να στηριχθούν οι ξενοδόχοι, κυρίως με τις οικονομικές τους υποχρεώσεις, ώστε «να προλάβουμε τις επιπτώσεις, για να μην έχουμε και δευτερογενείς», σε προμηθευτές, τράπεζες, κ.λπ. Αναφέρθηκε δε στην ανάγκη να στηριχθούν και οι 2.500 έως 6.000 εργαζόμενοι που θα απολυθούν, εξαιτίας της πρόωρης διακοπής λειτουργίας των ξενοδοχείων.
Σε πρώτη φάση η Jet2 ανακοίνωσε ότι προσθέτει 4.300 αεροπορικές θέσεις για Ρόδο, Κω, Κρήτη και Κέρκυρα για να καλύψει τα κενά της σεζόν. Η TUI επίσης δηλώνει παρουσία. Αλλά μπροστά υπάρχει και ένα 2020. «Πώς θα καλυφθούν τα τρία εκατ. ταξιδιώτες που έφερνε η Thomas Cook» ρωτά ο πρόεδρος του ΣΕΤΕ;
Η θεραπεία λοιπόν έχει πολλά στάδια. Βραχυπρόθεσμα, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Ολα επώδυνα.
Πόσα από αυτά θα μπορούσαν να αποφευχθούν; Προφανώς το πρόβλημα δεν είναι μόνο ελληνικό. Εχει επηρεάσει όλους τους προορισμούς που είχαν εκτεταμένη συνεργασία με την Thomas Cook. Σε Ισπανία και Τουρκία. Η χρεοκοπία της χαρακτηρίστηκε «εκατόμβη» για τις Βαλεαρίδες και τα Κανάρια.
Η χρεοκοπία της είχε να κάνει με ένα μοντέλο που έχει πια ξεπεραστεί από τη διαρθρωτική αλλαγή στην τουριστική αγορά. Το Tour Operating όπως το ξέραμε, φθίνει. Η στρατηγική επιλογή της Thomas Cook να στραφεί στα branded ξενοδοχεία έδειξε ότι πήρε το μήνυμα. Ισως πολύ αργά. Ισως τα χρέη της να μην μπορούσαν να αντισταθμιστούν. Αλλά ακόμα και η TUI, ο κορυφαίος Tour Operator στην Ευρώπη και πλέον σχεδόν μονοπωλιακός, έχει αποφασίσει στρατηγικά να μοιράσει τη δραστηριότητά της ισότιμα σε Tour Operating, κρουαζιέρα και πώληση εμπειριών.
Η τόσο δυσάρεστη χρεοκοπία της Thomas Cook είναι ο καταλύτης για να συζητήσουμε για τον «ελέφαντα στο δωμάτιο». Ποιος είναι ο «ελέφαντας»; Πολλά. Το τουριστικό μοντέλο ανάπτυξης της χώρας, το επιχειρηματικό μοντέλο των ξενοδοχείων, το μοντέλο καναλιών διανομής των ξενοδοχείων, το μοντέλο διαχείρισης και προώθησης προορισμών, ο εξωραϊσμός των ξενοδοχείων, των υποδομών, του προϊόντος συνολικά. Η χρεοκοπία της Thomas Cook έδειξε το αδιέξοδο. Η θεραπεία μπορεί άμεσα να απαιτεί οικονομική ενίσχυση, αλλά η ίαση προϋποθέτει αλλαγή νοοτροπίας σε όλα τα επίπεδα. Της Πολιτείας, της Αυτοδιοίκησης, των φορέων, των επιχειρήσεων, των επαγγελματιών. Καθώς όλοι ευθύνονται αναλογικά.
Τα σημάδια για τη χώρα, τους προορισμούς και τα ξενοδοχεία ήταν εκεί. Ακόμα και αν παραβλέψουμε ότι ήταν «κοινό μυστικό» ή «γνωστή και αναμενόμενη» η κατάρρευση της Thomas Cook. Σε κάθε περίπτωση, δεν μπορείς να έχεις μόνο έναν «πελάτη». Το ρίσκο όπως αποδεικνύεται είναι πολύ μεγάλο. Νέοι παίκτες έχουν μπει στα κανάλια διανομής. Online Travel Agents, Metasearch, μεμονωμένες κρατήσεις μέσω του website των επιχειρήσεων.
Σήμερα η απευθείας σχέση και επαφή με τον πελάτη είναι το ζητούμενο. Αυτόν διεκδικούν όλοι. Κάποιοι αναγνώρισαν τα σημάδια και προσαρμόστηκαν στις νέες απαιτήσεις. Αυτοί έχουν και τις μικρότερες απώλειες. Η διανομή των καναλιών πωλήσεων είναι «καυτό θέμα» σε όλα τα επίπεδα, λέει ο διευθύνων σύμβουλος της digital strategy εταιρείας Nelios.com Δημήτρης Σερίφης. «Το 2020 πια υπάρχουν πολλά κανάλια διανομής, και η απόφαση για διακοπές διαμορφώνεται online. Πρέπει να εξισορροπήσουμε τα κανάλια πωλήσεων. Θέλει όμως πιο μακροπρόθεσμη στρατηγική».
Ακόμα «και τα μεγάλα ξενοδοχεία μπορούν να επιμερίσουν τη διανομή των καναλιών» συνεχίζει. «Είναι κρίμα τώρα στην Κρήτη να είναι 40 ξενοδοχεία στον ”αέρα”. Χρειαζόμαστε και το παλιό μοντέλο, αλλά και το καινούργιο».
Φυσικά η αλλαγή δεν γίνεται από τη μια μέρα στην άλλη. Είναι μια σταδιακή διαδικασία. Αλλά τα ξενοδοχεία «κάθε χρόνο μπορούν να αυξάνουν το online ποσοστό τους». Και οι διεθνείς εκθέσεις τουρισμού προσφέρονται για να αναζητήσεις και να στήσεις νέες συνεργασίες. «Είναι θέμα επιχειρηματικού μοντέλου και στρατηγικής σκέψης» λέει. Φυσικά το ξενοδοχείο χρειάζεται «επικοινωνία και να τοποθετηθεί στη διεθνή αγορά». Αλλά και ο ξενοδόχος να γνωρίζει καλά «τι σημαίνει allotment». Η ιδανική ποσόστωση στα κανάλια διανομής εξαρτάται από το κάθε ξενοδοχείο. Υπάρχει μια μοναδική κατανομή. «Εχει να κάνει με την προσβασιμότητα, τη φήμη, τη μοναδικότητά του».
Και μπορεί η αντίληψη των ξενοδόχων για το πώς διαμοιράζουν τα δωμάτιά τους «να είναι πίσω, όμως ακόμα πιο πίσω στην Ελλάδα είμαστε στην ανάδειξη προορισμών» υπογραμμίζει.
Μια και χρειάζεται η μόχλευση από τον προορισμό για να ενισχύσει τη ζήτηση στο ξενοδοχείο. «Τα 2/3 των εσόδων του τουρισμού το 2018 προέρχονται από μεμονωμένους ταξιδιώτες. Στα ξενοδοχεία με τα οποία συνεργαζόμαστε, έρχονται κρατήσεις από 130 χώρες! Μεμονωμένες. Πάνω σε αυτό πρέπει να χτίσουμε και στην ανάδειξη προορισμών, για να πουλάμε σε κλίμακα. Ετσι θα είναι πιο βιώσιμο το μοντέλο».
Αρα υπάρχει ένα σαφές ζητούμενο, που είναι οι προορισμοί. Γιατί σήμερα οι περισσότεροι είναι εκτός εποχής σε στρατηγική, εικόνα και εξωστρέφεια.
Για όλα αυτά όμως χρειάζονται και αεροπορικές θέσεις και πτήσεις. «Η χώρα θα πρέπει να αξιοποιήσει την πρωτοβουλία της Aegean» υποστηρίζει ο διευθύνων σύμβουλος της Nelios. Η αεροπορική εταιρεία πέρυσι έκανε μια παραγγελία-μαμούθ, για 42 αεροσκάφη αξίας πέντε δισ. δολαρίων. «Η χώρα πρέπει να χτίσει πάνω σε αυτό» σχολιάζει, επισημαίνοντας και τις απευθείας πτήσεις από Αμερική, αλλά και τις εργασίες στο Διεθνές Αεροδρόμιο της Αθήνας. «Δημιουργούνται οι συνθήκες για να έρχονται μεμονωμένοι ταξιδιώτες. Εμείς πρέπει να δουλέψουμε πολλαπλασιαστικά σε αυτά» καταλήγει.
Πόσα από αυτά είναι υλοποιήσιμα;
Κρήτη, Ρόδος, Κως, Ζάκυνθος, Κέρκυρα. «Ακόμα και που συζητούσαμε την άνοιξη ότι μπορεί να χρεοκοπήσει η Thomas Cook, ποιες θα ήταν οι εναλλακτικές μας;» λέει η πρόεδρος της Ενωσης Ξενοδόχων Κω Κωνσταντίνα Σβύνου. Στην Κω η Thomas Cook κάλυπτε το 25% των διανυκτερεύσεων. Διορθωτικές κινήσεις σε κανάλια κρατήσεων «θα μπορούσαν να γίνουν σε νησιά όπως η Μύκονος και η Σαντορίνη, που έχουν ανάλογη εικόνα, αλλά η Κως είναι ένας προορισμός που αναπτύχθηκε από τους Tour Operators» υπογραμμίζει. «Πού θα βρεθούν οι πτήσεις;»
Είναι «και θέμα προορισμού. Σε όλους αυτούς τους προορισμούς είναι κυρίαρχο το Tour Operating ως κανάλι πωλήσεων των ξενοδοχείων» λέει ο Κώστας Καλλιουδάκης, ταμίας της Ενωσης Ξενοδόχων Ρόδου. Η «μονοκαλλιέργεια» στο Tour Operating «οφείλεται στα μεγέθη των κλινών που υπάρχουν και στην ανάγκη να είναι γεμάτο το ξενοδοχείο. Σε αυτή την περίπτωση ο ξενοδόχος χρειάζεται πιο σταθερούς και σίγουρους συνεργάτες. Ειδικά όταν είναι μεγάλη η προσφορά κλινών. Και είναι μεγάλη η προσφορά κλινών στη Ρόδο, για παράδειγμα, και στην Κρήτη. Ειδικά για το μέσο τετράστερο ή πεντάστερο ξενοδοχείο στην Ελλάδα».
Στην Κέρκυρα 180 ξενοδοχεία συνεργάζονται με την Thomas Cook. Μεγάλες συνεργασίες κυρίως. Ο κίνδυνος ελλοχεύει στις μικρότερες μονάδες, οι οποίες είχαν συνεργασίες που κάλυπταν σχεδόν αποκλειστικά τον τζίρο τους. «Τώρα ξέρουν ότι δεν έχουμε τη δυνατότητα να διαπραγματευτούμε με πολλούς. Είναι και το Brexit» σχολιάζει ο πρόεδρος της Ενωσης Ξενοδόχων Κέρκυρας Μπάμπης Βούλγαρης. «Για να μπορέσει να υπάρξει επιμερισμός στο μείγμα των πηγών κρατήσεων των ξενοδοχείων, χρειάζεται καταρχήν να βοηθήσει ο προορισμός. Να είναι ισχυρός και να δημιουργεί ζήτηση. Να στήσει ένα ισχυρό υπόβαθρο για τις επιχειρήσεις, ώστε να έχουν μικρότερη έκθεση σε έναν πελάτη» προσθέτει. Η Κέρκυρα «είναι ένας προορισμός ταξιδιωτικών γραφείων περισσότερο». Για να υπάρχει «ένα υγιές μείγμα, θα πρέπει το online να είναι 30% και το Tour Operating 70%. Και το online να βαίνει αυξανόμενο» εξηγεί.
Πολλές φορές επίσης οι Tour Operators γίνονται η διέξοδος για τα ξενοδοχεία που θέλουν να ανακαινίσουν την υποδομή τους και δεν βρίσκουν ανταπόκριση σε τραπεζική χρηματοδότηση. Οπότε δεσμεύονται με αποκλειστικά και μακροχρόνια συμβόλαια. «Ούτε αυτό είναι λύση. Πρέπει το τραπεζικό σύστημα να χρηματοδοτήσει» τονίζει ο κ. Βούλγαρης. «Σε αυτήν την κατεύθυνση χρειάζεται και η κυβέρνηση να βοηθήσει, με ελάφρυνση ΦΠΑ, ανοίγοντας αγορές, με μέτρα σχετικά με τις ασφαλιστικές εισφορές. Χρειάζεται ένα μείγμα πολιτικών».
Ποιος θα βγάλει τον ελέφαντα από το δωμάτιο;