Μερικές φορές ένας κύκλος ειδήσεων δεν είναι απλώς εντυπώσεις. Παρέχει ένα μυστηριώδες σημάδι για το τι μπορεί να υπάρχει πέρα από τον ορίζοντα. Αυτό συνέβη αυτόν τον μήνα, όταν εμφανίστηκε στο προσκήνιο μια πιο ελπιδοφόρα, επικίνδυνη και ριζικά διαφορετική γεωπολιτική. Μέσα σε κυριολεκτικά λίγες ημέρες, γίναμε μάρτυρες της σχεδόν κατάρρευσης του ρωσικού στρατού στην Ουκρανία και του εξευτελισμού ενός καθεστώτος στους δρόμους των ιρανικών πόλεων.
Οι στρατιώτες του ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν αποκάλυψαν ότι ήταν κάτι ελάχιστα διαφορετικό από έναν όχλο εν κινήσει – έχοντας βασανίσει και κακομεταχειριστεί τους αμάχους υπό τον έλεγχό τους, εγκατέλειψαν ξαφνικά τις θέσεις τους και κυριολεκτικά τράπηκαν σε φυγή μπροστά στις ουκρανικές δυνάμεις που προήλαυναν. Το κράτος εθνικής ασφάλειας του Πούτιν που τείνει προς τον φασισμό μπορεί να γίνει στάχτη. Η απειλή του για πυρηνικό πόλεμο αποκαλύπτει μόνο ότι τα αυταρχικά καθεστώτα καθίστανται πιο επικίνδυνα τα χρόνια πριν από τον τερματισμό τους.
Οσο για το Ιράν, η ανυποληψία του καθεστώτος μεταξύ των υπηκόων του έχει εκδηλωθεί πλήρως, με μαζικές διαδηλώσεις σε δεκάδες πόλεις και πλήθη να απαιτούν το τέλος της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Η οργή, που εξαπλώθηκε από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, προκλήθηκε από τον θάνατο στα χέρια της λεγόμενης αστυνομίας ηθών μιας 22χρονης γυναίκας, της Μαχσά Αμινί, η οποία είχε τεθεί υπό κράτηση επειδή δεν φορούσε σωστά το χιτζάμπ της. Αλλά οι αιτίες ήταν δεκαετίες καταστολής και διαφθοράς, και μια κατεστραμμένη οικονομία.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει ήδη αλλάξει την ευρωπαϊκή και την παγκόσμια γεωπολιτική. Αλλά το τέλος του καθεστώτος του Πούτιν θα οδηγούσε σε πολύ πιο ανυπολόγιστες αλλαγές: η ίδια η Ρωσική Ομοσπονδία θα μπορούσε να διαλυθεί, ενώ το ΝΑΤΟ και η Ευρωπαϊκή Ενωση να επεκταθούν προς τα ανατολικά. Ομοίως, η πτώση του δεσποτικού κληρικαλισμού στο Ιράν θα άλλαζε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή, τερματίζοντας ουσιαστικά τον διάρκειας δεκαετιών σεχταριστικό πόλεμο μεταξύ Σουνιτών-Σιιτών και βελτιώνοντας σημαντικά τη στρατηγική θέση του Ισραήλ και των συντηρητικών αραβικών κρατών. Το Ιράκ θα μπορούσε ακόμα και να σταθεροποιηθεί, για να μην αναφερθώ στον Λίβανο και στη Συρία.
Κανένα από τα δύο καθεστώτα, ούτε το ρωσικό ούτε το ιρανικό, δεν απειλείται ιδιαίτερα τώρα. Και τα δύο θα μπορούσαν να διατηρηθούν επί χρόνια. Αλλά αυτός ο μήνας έδωσε μια γεύση από τον τελικό τους χαμό. Επειδή ο Πούτιν δεν μπορεί να κερδίσει, ούτε καν ισοπαλία να φέρει στην Ουκρανία, και καθώς οι μουλάδες περιφρονούνται ανοιχτά μεταξύ μεγάλων τμημάτων των πολιτών τους, το ζήτημα όσον αφορά την πτώση τους θα πρέπει να είναι το πότε και όχι το εάν. Σε έναν κόσμο όπου οι ειδήσεις για μια στρατιωτική ήττα, για μια μαζική κατακραυγή μπορούν να διαδοθούν ακαριαία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, άνδρες όπως ο Πούτιν και ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν Αλί Χαμενεΐ δεν κοιμούνται ήσυχα.
Ομως, ενώ αυτά τα καθεστώτα δεν έχουν πραγματικό μέλλον, δεν υπάρχει σαφής και θεσμικά βιώσιμη πρόταση για την αντικατάστασή τους, και σε αυτό το σημείο έγκειται ο γεωπολιτικός κίνδυνος. Εξάλλου, δεν μιλάμε για οποιεσδήποτε δύο χώρες. Η Ρωσία είναι μια μεγάλη δύναμη με πυρηνικά όπλα. Το Ιράν είναι το σημαντικότερο κομβικό κράτος της Μέσης Ανατολής και της Κεντρικής Ασίας, και βρίσκεται στα πρόθυρα του να καταστεί πυρηνική δύναμη.
Ακόμη και όταν η δημοκρατία πετυχαίνει, δεν αναδύεται από τη μια μέρα στην άλλη σε κράτη χωρίς πραγματική παράδοση. Συχνά προηγούνται χρόνια αναταραχής. Η δεκαετία του 1990 στη Ρωσία, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης, ήταν μια περίοδος ανεξέλεγκτης εγκληματικότητας, οικονομικού χάους και ανεπιτυχών μεταρρυθμίσεων που οδήγησαν περίπου το 70% των Ρώσων να ζουν στο όριο της φτώχειας ή κάτω από αυτό. Από αυτή τη δίνη δυσλειτουργικής δημοκρατίας αναδύθηκε τελικά ο Πούτιν.
Κατά ειρωνικό τρόπο, το Ιράν βίωσε κάτι πολύ λιγότερο από μια οδυνηρή, παρατεταμένη πολιτική μετάβαση το 1979, επειδή η δημοκρατία δεν ήταν ποτέ ο στόχος των μουλάδων. Αντίθετα, αντικατέστησαν γρήγορα την απολυταρχία του Σάχη με τη δεσποτική κληρικοκρατία. Αλλά οι μουλάδες έχουν καταστρέψει τόσο πολύ την κοινωνία τους που ένα μετά-θεοκρατικό Ιράν θα μπορούσε να καταστεί ακυβέρνητη χώρα ή ακόμη και να διασπαστεί κατά μήκος διάφορων εθνοτικών και γεωγραφικών γραμμών.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η δημοκρατική θριαμβολογία που θα συνοδεύει την πτώση αυτών των καθεστώτων τα επόμενα χρόνια θα δώσει γρήγορα τη θέση της στη νηφάλια αναγνώριση ενός φοβερού πολιτικού κενού στη Μόσχα και την Τεχεράνη, με ενδεχομένως πιο ριζοσπαστικές δυνάμεις – ρώσους υπερεθνικιστές και ιρανούς Φρουρούς της Επανάστασης – να καραδοκούν. Οσο πιο καταστροφική είναι μια τυραννία, τόσο πιο διάχυτη είναι συχνά η επακόλουθη αναρχία.
Σε αυτόν τον χαοτικό κόσμο που θα δημιουργηθεί από το τέλος της τυραννίας, η επιδίωξη της τάξης θα κυριαρχήσει. Μεταξύ των διανοουμένων και των πολιτικών, ο φόβος της αναρχίας θα αντικαταστήσει τον φόβο της απολυταρχίας. Αυτό είναι πιο εύκολο να το φανταστεί κανείς, εάν αναλογιστεί πόσο δύσκολο θα είναι να σταθεροποιηθούν τα εντελώς διαλυμένα κράτη και κοινωνίες που θα έχουν αφήσει πίσω τους ο Πούτιν και οι μουλάδες. Η παρακμή της απολυταρχίας θα καταστήσει το έργο της δημοκρατίας πολύ πιο δύσκολο.
Ο Robert D. Kaplan είναι κάτοχος της έδρας Γεωπολιτικής στο αμερικανικό Foreign Policy Research Institute και συγγραφέας του επικείμενου βιβλίου The Tragic Mind: Fear, Fate, and the Burden of Power. Το κείμενο αυτό αναδημοσιεύεται αποκλειστικά για την Ελλάδα από το Project Syndicate.