Ο Ανθρωπος του Νταβός (Davos Man) έζησε δεκατέσσερα ζοφερά χρόνια. Ο αείμνηστος πολιτικός επιστήμονας του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ Σάμιουελ Χάντινγκτον κατέστησε δημοφιλή τον όρο το 2004 για να περιγράψει μια νέα ελίτ ιεροκηρύκων της παγκοσμιοποίησης. Υποστήριζε πως ο Davos Man ήθελε να δει τα εθνικά σύνορα να εξαφανίζονται και τη λογική της πολιτικής να αντικαθίσταται από τη λογική της αγοράς.
Αλλά από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, η πολιτική επισκίαζε ολοένα και περισσότερο την οικονομία, μια τάση που κορυφώθηκε το 2016 με την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στις Ηνωμένες Πολιτείες και το δημοψήφισμα για το Brexit. Και τα δύο γεγονότα εξέφραζαν μια αντίδραση ενάντια στο όραμα του Davos Man για έναν κόσμο χωρίς προστριβές που θα κυβερνάται όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικά μέσω «πολυμερών διεργασιών».
Επιπλέον, στη φετινή ετήσια συγκέντρωση στο Νταβός, οι παρευρισκόμενοι έπρεπε να αντιμετωπίσουν μια ακόμη μεγαλύτερη πρόκληση από την εθνική πολιτική: την επιστροφή της γεωπολιτικής. Το θέμα του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ ήταν «H Ιστορία σε σημείο καμπής», ως αναγνώριση του γεγονότος ότι φτάσαμε στο τέλος του «τέλους της ιστορίας». Αν και η αποστολή του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ είναι να προωθεί τη συνεργασία με στόχο τη δημιουργία ενός «ενιαίου κόσμου», η νέα ατζέντα επικεντρώνεται αναγκαστικά σε συγκρούσεις και διαιρέσεις.
Ο επιθετικός πόλεμος του ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν στην Ουκρανία προφανώς καθόρισε τη φετινή συνάντηση. Κατά την έναρξη των εργασιών ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι μίλησε για μια διάσπαση του κόσμου ενώ το Russia House, ο χώρος όπου οι ρωσικές αντιπροσωπείες διοργάνωναν πάρτι και εκδηλώσεις δικτύωσης τα προηγούμενα χρόνια, μετατράπηκε από ουκρανούς ακτιβιστές και δωρητές σε Russian War Crimes House, με μια έκθεση που εφιστά την προσοχή στις ρωσικές θηριωδίες στην Ουκρανία.
Επειτα από μια γρήγορη ματιά στο φετινό πρόγραμμα σύντομα κατέστη σαφές ότι ούτε μια πτυχή της παγκοσμιοποίησης δεν έχει μείνει αλώβητη από τις συνέπειες νέων γεωπολιτικών συγκρούσεων – μεταξύ Ρωσίας και Δύσης, Κίνας και Δύσης, Κίνας και γειτόνων της κ.λπ. Αντί για πάνελ που συζητούσαν συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών, έγιναν πολλές συσκέψεις για οικονομικούς πολέμους. Πολιτικοί και επιχειρηματικοί ηγέτες ήρθαν αντιμέτωποι με το γεγονός ότι τώρα ζούμε σε έναν κόσμο όπου τα αποθεματικά των κεντρικών τραπεζών μπορούν να δημευθούν, οι εμπορικές τράπεζες μπορούν να αποσυνδεθούν με συνοπτική διαδικασία από το σύστημα διεθνών πληρωμών SWIFT και τα ιδιωτικά περιουσιακά στοιχεία μπορούν ενδεχομένως να κατασχεθούν για να καλύψουν το κόστος της ανοικοδόμησης μιας χώρας.
Οι συνεδριάσεις για την κλιματική αλλαγή, εν τω μεταξύ, παράβλεψαν τους στόχους της Συμφωνίας του Παρισιού για το Κλίμα για να επικεντρωθούν στη σχέση μεταξύ του πολέμου στην Ουκρανία, της τρέχουσας παγκόσμιας ενεργειακής κρίσης, της έλλειψης τροφίμων και του πληθωρισμού. Για παράδειγμα, ο γερμανός αντικαγκελάριος Ρόμπερτ Χάμπεκ συμμετείχε σε πάνελ με τον υπουργό Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου της Ινδίας και τον διευθύνοντα σύμβουλο μιας πετρελαϊκής εταιρείας για να συζητήσουν εάν η Ευρώπη και η Ινδία μπορούν να τερματίσουν τη χρήση ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αερίου, χωρίς να υπονομεύσουν τους οικονομικούς τους στόχους.
Ενα πάνελ για τη μετανάστευση δεν ασχολήθηκε με το ζήτημα της κατάρτισης δεξιοτήτων – όπως θα συνέβαινε τα προηγούμενα χρόνια – αλλά μάλλον με την εργαλειοποίηση των προσφύγων. Οπως προειδοποίησε ένας ουκρανός βουλευτής, ο Πούτιν στοχεύει «να μετατρέψει τη μετανάστευση σε υβριδική μορφή πολέμου, με την ελπίδα ότι η εκδίωξη εκατομμυρίων Ουκρανών από τα σπίτια τους θα μπορούσε να επιφέρει την κατάρρευση της Ευρώπης».
Σε ένα πάνελ για το μέλλον της τεχνολογίας, ένας ανώτερος υπεύθυνος χάραξης πολιτικής από την Ιαπωνία εστίασε στο πώς η γεωπολιτική μεταμορφώνει τη σχέση μεταξύ αγοράς και κράτους. Κατά το παρελθόν καινοτομίες όπως το Διαδίκτυο αναπτύχθηκαν αρχικά από το κράτος και στη συνέχεια εξελίχθηκαν από ιδιωτικές εταιρείες. Σήμερα, όμως, η τεχνητή νοημοσύνη, η κβαντική υπολογιστική, τα drones και άλλες τεχνολογίες αναπτύσσονται από τον ιδιωτικό τομέα και στη συνέχεια μετατρέπονται σε όπλα από το κράτος. Οπότε οι έλεγχοι των εξαγωγών και οι περιορισμοί όσον αφορά την μεταφορά τεχνολογίας έχουν καταστεί βασικές πτυχές της εθνικής ασφάλειας.
Αλλά οι πιο ανησυχητικές από όλες τις συνεδριάσεις ήταν εκείνες που εστιάζονταν στον φόβο ενός νέου Ψυχρού Πολέμου, που θα μπορούσε να σημάνει το τέλος του παγκοσμιοποιημένου κόσμου. Πολλοί ηγέτες, εκτός Ευρώπης και Βόρειας Αμερικής, εξέφρασαν τη συμπάθειά τους στην Ουκρανία, αλλά αρνήθηκαν να εκλάβουν τον πόλεμο ως μια παγκόσμια σύγκρουση στο πλαίσιο της οποίας διακυβεύονται αξίες. Εξέφρασαν την ανησυχία τους ότι η επιθετικότητα του Πούτιν και τα αντίμετρα που ελήφθησαν κατά της Ρωσίας θα μπορούσαν να επιταχύνουν τη διάσπαση ενός ήδη διαιρεμένου κόσμου μέσω της αύξησης των τιμών της ενέργειας, της μαζικής πείνας και της πολιτικοποίησης των αγορών.
Επιπλέον, δεν αποδέχτηκαν την ιδέα, που προωθείται έντονα από την κυβέρνηση Μπάιντεν, ότι εξελίσσεται μια μάχη μεταξύ δημοκρατίας και απολυταρχίας. Αυτό το πλαίσιο θα μπορούσε να οδηγήσει σε έναν κόσμο ακόμη πιο βαθιά διχασμένο κατά μήκος ιδεολογικών γραμμών. Εκπρόσωποι από τη Μέση Ανατολή, την Αφρική και την Ασία εξέφρασαν επανειλημμένα τους φόβους τους όσον αφορά το ενδεχόμενο να κληθούν να επιλέξουν μεταξύ Κίνας και Αμερικής, περιγράφοντάς το ως «υπαρξιακή απειλή».
Η φετινή μάζωξη στο Νταβός ήταν εντελώς διαφορετική από το συνέδριο που άρχισα να παρακολουθώ πριν από 15 χρόνια. Είναι πλέον σαφές ότι ενώ ο Davos Man δεν ενδιαφερόταν για τη γεωπολιτική, η γεωπολιτική έχει αρχίσει να ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για εκείνον. Η εργαλειοποίηση της αλληλεξάρτησης έχει αναδιαμορφώσει κάθε πτυχή της ζωής του. Η επικράτηση της γεωπολιτικής επί της παγκοσμιοποίησης έχει σχεδόν ολοκληρωθεί και η πρωτοκαθεδρία της θα διαρκέσει σχεδόν σίγουρα περισσότερο από τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Ο Mark Leonard είναι διευθυντής του European Council on Foreign Relations, συγγραφέας του βιβλίου «The Age of Unease: How Connectivity Causes Conflict» (Bantam Press, 2021). Το κείμενο αυτό αναδημοσιεύεται για την Ελλάδα από το Project Syndicate