Την τελευταία δεκαετία, η φθορά του «Davos Man» –του άβαταρ του παγκόσμιου επιχειρείν και του κοσμοπολιτισμού– ήταν το μείζον θέμα –λόγω της οικονομικής κρίσης του 2008, του Brexit, της εκλογής του Ντόναλντ Τραμπ, της οπισθοδρόμησης της δημοκρατίας σε όλον τον κόσμο, της Covid-19 και του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ολα εξελήφθησαν ως ενδείξεις ότι η παγκοσμιοποίηση είχε ξεπεράσει τα όποια όρια και πως επρόκειτο να αναστραφεί.
Αλλά το κλίμα στη φετινή συνάντηση ήταν ελαφρώς πιο αισιόδοξο. Παρά τις πολλές ανησυχίες για τις συγκρούσεις και τις οικονομικές διαμάχες, ο κόσμος φαίνεται να πηγαίνει λίγο καλύτερα από ό,τι περίμεναν οι παγκόσμιες ελίτ όταν συναντήθηκαν τελευταία φορά, τον Μάιο. Οι Ουκρανοί αντιστέκονται γενναία στους Ρώσους εισβολείς, η Δύση είναι ενωμένη, η Ευρώπη κατάφερε να κρατήσει τα φώτα αναμμένα αυτόν τον χειμώνα και ορισμένοι πιστεύουν ότι μπορεί να αποφύγουμε την ύφεση.
Επιπλέον, κάτω από αυτές τις σημαντικές βραχυπρόθεσμες εξελίξεις πραγματοποιείται μια πιο βαθιά στροφή προς μια νέα μορφή παγκοσμιοποίησης, αν και θα είναι αρκετά διαφορετική από ό,τι προηγήθηκε. Ενώ η παγκοσμιοποίηση των αγαθών φαίνεται να έχει κορυφωθεί, οι υπηρεσίες παγκοσμιοποιούνται ολοένα περισσότερο, λόγω της επανάστασης στην τηλεργασία κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Εκτυλίσσεται επίσης μια επιταχυνόμενη επανάσταση στην ενέργεια, εν μέρει λόγω του πολέμου στην Ουκρανία. Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και ο γερμανός καγκελάριος Ολαφ Σολτς προβλέπουν ότι η ευρεία υιοθέτηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της ενέργειας από υδρογόνο θα είναι τόσο σημαντική όσο η Βιομηχανική Επανάσταση του 19ου αιώνα. Ταυτόχρονα, η πρόοδος στην τεχνητή νοημοσύνη προσφέρει τεράστιες νέες δυνατότητες, ενώ δημιουργεί επίσης εντάσεις για τα μικροτσίπ και ανανεώνει τους φόβους για εκτεταμένη ανεργία και αδίστακτα ρομπότ.
Οι εξελίξεις και στους τρεις τομείς –τηλεργασία, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τεχνητή νοημοσύνη– θα συνδέουν τις χώρες σε νέα δίκτυα αλληλεξάρτησης. Οπως δείχνει μια πρόσφατη έκθεση του Παγκόσμιου Ινστιτούτου McKinsey, «καμία περιοχή δεν είναι κοντά στο να είναι αυτάρκης».
Αλλά η επαναπαγκοσμιοποίηση που διαφάνηκε στο Νταβός θα είναι θεμελιωδώς διαφορετική από τις προηγούμενες. Καταρχάς, ενώ το παλιό μοντέλο αφορούσε τα εταιρικά κέρδη, το νέο αφορά την εθνική ασφάλεια σε όλες της τις διαστάσεις. Οι Δυτικές χώρες παρουσιάζουν τον πόλεμο στην Ουκρανία ως υπεράσπιση της φιλελεύθερης τάξης πραγμάτων που βασίζεται σε κανόνες έναντι της μονομερούς επίθεσης από τη Ρωσία (και κατ’ επέκταση την Κίνα). Ως εκ τούτου, είναι απασχολημένοι με την αποσύνδεσή τους από τη Ρωσία και την επανεξέταση των οικονομικών τους δεσμών με την Κίνα. Στο Νταβός, η καναδή υπουργός Οικονομικών Κρίστια Φρίλαντ ήταν μόνο μία εκ των πολλών υπεύθυνων χάραξης πολιτικής που τόνισαν την ανάγκη για «υποστήριξη μεταξύ φίλων».
Αλλά για πολλούς εκτός της Δύσης, η Ευρώπη και η Αμερική είναι τόσο ένοχοι για τη διατάραξη της παγκόσμιας τάξης όσο είναι η Ρωσία και η Κίνα. Από τη δική τους σκοπιά. η Δύση αποφάσισε να μετατρέψει τον πόλεμο σε οικονομική σύγκρουση (μέσω του πιο εκτεταμένου πακέτου κυρώσεων στην ιστορία), με καταστροφικές συνέπειες για δισεκατομμύρια ανθρώπους.
Στα χρόνια της ευημερίας του Νταβός, το χρηματοπιστωτικό σύστημα που βασίζεται στο δολάριο θεωρούνταν ένα παγκόσμιο δημόσιο αγαθό που θα έφερνε την ευημερία σε κάθε γωνιά του κόσμου. Τώρα, όμως, θεωρείται ολοένα περισσότερο ως ένα ρόπαλο με το οποίο η Αμερική μπορεί να επιβάλει τις ιδεολογικές και στρατηγικές προτιμήσεις της. Οι κυρώσεις στη Ρωσία ακολουθούν το μοντέλο των Δυτικών πολιτικών που χρησιμοποιούνται στον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας» και στη μάχη κατά της διάδοσης πυρηνικών όπλων στο Ιράν και στη Βόρεια Κορέα.
Οπως διαπίστωσε η γαλλική τράπεζα BNP Paribas το 2014, όταν της επιβλήθηκε πρόστιμο άνω των 8 δισ. δολαρίων για παραβίαση των αμερικανικών κυρώσεων, τέτοιες πολιτικές έχουν μετατραπεί σε παγκόσμιο διωκτικό σύστημα του οποίου η αποτελεσματικότητα βασίζεται στην απόλυτη πολιτικοποίηση παγκόσμιων συστημάτων που προηγουμένως θεωρούνταν ουδέτερα (κατ’ αρχήν, αν όχι στην πραγματικότητα). Τώρα που άνοιξε ο ασκός του Αιόλου, πολιτικοποιούν και άλλοι το παγκόσμιο πλαίσιο κανόνων. Η Ευρωπαϊκή Ενωση, για παράδειγμα, εξετάζει έναν νέο δασμό άνθρακα στις εισαγωγές και έχει ήδη λάβει μέτρα για να αποτρέψει την αποθήκευση δεδομένων για τους πολίτες της πέρα από τα σύνορά της.
Οι ΗΠΑ, από την πλευρά τους, έχουν μόνο σκληρύνει τη στάση τους, επιβάλλοντας ακραίες απαγορεύσεις όσον αφορά την πώληση στρατηγικών σημαντικών τεχνολογιών στην Κίνα. Το αποτέλεσμα δεν είναι απλώς ένας κατακερματισμός της γνώσης. Ολες οι χώρες καταβάλλουν τώρα μεγαλύτερες προσπάθειες για να προφυλαχθούν από τους κινδύνους της αλληλεξάρτησης.
Μια άλλη τάση που θα διαφοροποιήσει την επόμενη εποχή της παγκοσμιοποίησης μπορεί να αποδειχθεί ακόμη πιο καθοριστική. Ενώ η Βρετανία και οι ΗΠΑ βρίσκονταν στο επίκεντρο των δύο πρώτων κυμάτων της παγκοσμιοποίησης, αυτό το νέο θα είναι πολυπολικό και επομένως πολυ-ιδεολογικό. Η Κίνα όχι μόνο έχει γεφυρώσει το οικονομικό χάσμα με την Αμερική, αλλά την έχει ξεπεράσει ως ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος για τις περισσότερες χώρες στον κόσμο. Αυτό συνεπάγεται μια σημαντική αλλαγή στην ισορροπία οικονομικής ισχύος.
Αυτή η νέα δυναμική υποδηλώνει ότι ο κόσμος θα διαιρεθεί όχι μόνο από τον εθνικισμό, αλλά από θεμελιωδώς διαφορετικές ιδέες σχετικά με την τάξη. Οι παρευρισκόμενοι στο Νταβός πήραν μια πρόγευση όταν ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι εκφώνησε μια ομιλία καλώντας τον κόσμο να συσπειρωθεί ενάντια στον απρόκλητο πόλεμο της Ρωσίας. Ενώ το μισό κοινό επευφημούσε με ενθουσιασμό, το άλλο μισό παρέμεινε ασυγκίνητο. Ακόμα κι αν πολλοί συμπάσχουν με τους Ουκρανούς, φοβούνται ότι η σύγκρουση χρησιμοποιείται για να επισπεύσει έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο, που θα διαιρέσει τον κόσμο σε δημοκρατίες και αυταρχικά καθεστώτα.
Αυτό είναι το τελευταίο πράγμα που θέλουν οι περισσότεροι πολιτικοί ηγέτες. Σε ιδιωτικές συζητήσεις, ηγέτες από την Αφρική, τη Μέση Ανατολή και τη Λατινική Αμερική παραπονιούνται ότι οι χώρες τους υπέστησαν ήδη απώλεια κυριαρχίας και ελέγχου κατά τη διάρκεια του πρώτου Ψυχρού Πολέμου. Για αυτούς, δεν υπάρχουν πολλά να κερδίσουν από το να πρέπει να επιλέξουν εκ νέου πλευρά.
Ακόμη και οι σύμμαχοι των ΗΠΑ εναντιώνονται στο να πρέπει να επιλέξουν. Μίλησα με έναν μεγιστάνα από την Ιαπωνία, ο οποίος, παρότι ανησυχεί πολύ για την τρέχουσα εξωτερική πολιτική της Κίνας, αντιστέκεται σθεναρά στην αποσύνδεση. Και στη δική του ομιλία στο συνέδριο, και ο Σολτς δήλωσε ότι ο κόσμος του 2045 δεν θα είναι διπολικός αλλά πολυπολικός.
Τελικά, ο Σβαμπ μπορεί να έχει δίκιο να ευελπιστεί για συνεργασία στην εποχή του κατακερματισμού. Αλλά πρέπει να έχουμε κατά νου πως η επόμενη παγκοσμιοποίηση θα διαφέρει θεμελιωδώς από την προηγούμενη.
* Ο Mark Leonard είναι διευθυντής του European Council on Foreign Relations. Tο κείμενο αυτό αναδημοσιεύεται απκλειστικά για την Ελλάδα από το Project Syndicate