Είναι νομίζω ενδιαφέρουσα η αντίφαση ότι την εποχή που οι διαφορές μεταξύ των ανθρώπων αμβλύνονται σε όλα τα επίπεδα περισσότερο από κάθε άλλη στο παρελθόν, ταυτόχρονα η αναζήτηση και ο υπερτονισμός τους είναι πιο έντονος. Διαφορές μεταξύ αντρών και γυναικών, πλούσιων και φτωχών, Αμερικανών και Ευρωπαίων, Δυτικών και Ασιατών, Νοτιοευρωπαίων και Βορειοευρωπαίων, λαού και ελίτ (εδώ συχνά οι διαφορές διαμορφώνουν και τις έννοιες) αναδεικνύονται, ερμηνεύονται ή και χρησιμοποιούνται για να αιτιολογήσουν συμπεριφορές και να δικαιολογήσουν πολιτικές. Οι ομοιότητες είναι μάλλον αδιάφορες και βαρετές, και επιπλέον δεν οδηγούν στην εξουσία.
Μια αντίθετη προσέγγιση ανακάλυψα πρόσφατα με αφορμή συνέντευξη του Νικόλα Χρηστάκη (Nicholas Christakis), ο οποίος βρέθηκε στην Αθήνα για να συμμετάσχει στο Microsoft Summit. Ο κ. Χρηστάκης είναι ελληνικής καταγωγής καθηγητής Κοινωνικών και Φυσικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Yale, ο οποίος είχε συμπεριληφθεί το 2009 από το περιοδικό Time στον κατάλογο των 100 ανθρώπων με τη μεγαλύτερη επιρροή στον κόσμο. Στο τελευταίο του βιβλίο με τίτλο «Προσχέδιο: Οι εξελικτικές ρίζες της καλής κοινωνίας» (η ελληνική έκδοση θα κυκλοφορήσει το φθινόπωρο), ο κ. Χρηστάκης ισχυρίζεται ότι υπάρχουν περισσότερα πράγματα που μας ενώνουν παρά μας χωρίζουν. Με παραδείγματα από πραγματικά περιστατικά αλλά και εργαστηριακά πειράματα υποστηρίζει πειστικά τον ισχυρισμό του ότι υπάρχει ένα προσχέδιο, εξελικτικά αποτυπωμένο στο DNA μας, για το σχεδιασμό μίας καλής κοινωνίας. Η φυσική επιλογή έχει διαμορφώσει τη ζωή μας ως κοινωνικά όντα, όπως γράφει.
Πέρα από τη καταγωγή του συγγραφέα, «ελληνικό» ενδιαφέρον έχει και η αρχή του βιβλίου, όπου ο κ. Χρηστάκης περιγράφει δύο δυσάρεστες εμπειρίες που βίωσε ως μικρό παιδί στην Ελλάδα όταν ερχόταν από την Αμερική για διακοπές. Η πρώτη ήταν σε μικρή ηλικία, το βράδυ (του Ιουλίου του 1974) που επέστρεψε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στην Αθήνα με την πτώση της χούντας, οπότε και βρέθηκε ανάμεσα σε ένα πλήθος που ήταν ενθουσιασμένο αλλά και οργισμένο φωνάζοντας αντιαμερικανικά συνθήματα. Η δεύτερη ήταν σε επίσκεψη στον παππού του, στην Κρήτη, όπου βρέθηκε σε μία προεκλογική συγκέντρωση του Ανδρέα Παπανδρέου. Εκεί πάλι αισθάνθηκε δυσάρεστα απέναντι στην ενέργεια του πλήθους που βρισκόταν όπως λέει σε εθνικιστική φρενίτιδα. Τότε ο παππούς του του εξήγησε ότι οι ηγέτες μπορούν να τραφούν από την αίσθηση της κοινότητας που έχουν οι άνθρωποι, αλλά και από την ξενοφοβία τους. Του εξήγησε επίσης τι σημαίνει η λέξη «δημαγωγός».
Η παραπάνω εισαγωγή αλλά και η αναφορά του συγγραφέα ότι το θέμα του βιβλίου έρχεται σε αντίθεση με την εποχή που το έγραφε, εποχή έντονης πόλωσης στην αμερικάνικη κοινωνία, αναπόφευκτα οδηγεί τη σκέψη στην ελληνική πραγματικότητα. Πριν φτάσει αυτή η πόλωση στην Αμερική, ή έστω πριν αναδειχθεί τόσο έντονα, ζήσαμε την εμφάνιση και την ενίσχυσή της στην Ελλάδα. Τα τελευταία χρόνια διαχωριστικές γραμμές χαράχθηκαν πολύ έντονα στην ελληνική κοινωνία, γραμμές που βοήθησαν την ανέλιξη των πολιτικών δυνάμεων που τις υποδαύλισαν και επένδυσαν σε αυτές.
Τα χρόνια της οικονομικής κρίσης αναδείχθηκαν έντονα οι τελείως ασύμβατες θεωρήσεις των προβλημάτων: για κάποιους το πρόβλημα ήταν η πείνα των αγορών ενώ για άλλους το σπάταλο κράτος και η κλειστή οικονομία. Ο μισός πληθυσμός πίστευε πως οι Γερμανοί ήθελαν να μας τιμωρήσουν για παραδειγματισμό, να μετατρέψουν την Ελλάδα σε αποικία χρέους μέσω του μνημονίου οπότε η αντίσταση ήταν η μόνη επιλογή. Οι άλλοι μισοί έβλεπαν το μνημόνιο σαν ένα πλαίσιο μεταρρυθμίσεων ώστε να καταστεί η οικονομία ανταγωνιστική και οι αγορές ξανά προσβάσιμες, ενώ μέχρι τότε η Ευρώπη θα μας παρείχε χαμηλότοκα δάνεια. Αφού δεν βλέπουν όλοι το ίδιο πρόβλημα δεν τίθεται θέμα συζήτησης για επιλογή βέλτιστης λύσης. Αν ενισχύεται η πίστη ότι τα συμφέροντα διαφορετικών κοινωνικών ομάδων ή χωρών που ανήκουν σε μία ένωση αποκλίνουν, τότε η απόσταση που δημιουργείται αφήνει μόνο κραυγές να ακουστούν.
Η διάψευση των προσδοκιών οδήγησε σε μείωση των εντάσεων, αν και οι διαφορετικές ερμηνείες παραμένουν. Είναι εύκολο οι διαφορές στις πεποιθήσεις, στις σπουδές, στο επάγγελμα, στον τόπο κατοικίας να μεταφράζονται, με κατάλληλη καθοδήγηση, σε στόχους που αντικρούονται μεταξύ τους, δυσχεραίνοντας έτσι την επικοινωνία. Αν δεχθεί κανείς την πεποίθηση του κ. Χρηστάκη για την γενετική προδιάθεση, και ο εντοπισμός των ομοιοτήτων στα κίνητρα και τους στόχους δεν είναι τόσο δύσκολος. Σίγουρα είναι απαραίτητος για την ευημερία και την πρόοδο μίας κοινωνίας. Απλά χρειάζεται προσπάθεια από το πολιτικό σύστημα ώστε η λογική που περιγράφεται από τη φράση «λαός και Κολωνάκι» να επιστρέψει στην εποχή που γυρίστηκε η ομώνυμη ταινία.