Μπορεί να υπάρξει ελληνοτουρκική σύγκλιση χωρίς το Κυπριακό; Αυτό αναρωτιόμασταν το καλοκαίρι του 2023, καθώς βρίσκονταν σε εξέλιξη τα πρώτα βήματα αυτής της ιδιόρρυθμης προσπάθειας προσέγγισης μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας, με τη Λευκωσία να παρακολουθεί, εμφανώς αμήχανη, τις εξελίξεις. Περίπου ένα χρόνο μετά, και λίγες ημέρες πριν συμπληρωθούν 50 χρόνια από την εισβολή στην Κύπρο, η Τουρκία έρχεται να απαντήσει μόνη της στο κομβικό αυτό ερώτημα.
Η ευθεία στοχοποίηση της Κυπριακής Δημοκρατίας εν πρώτοις από τον Χακάν Φιντάν και στη συνέχεια από τον Ταγίπ Ερντογάν, ως «κέντρου επιχειρήσεων» των ισραηλινών δυνάμεων στον πόλεμο της Γάζας, αποτελεί την πλέον σοβαρή πρόκληση των τελευταίων ετών. Ειδικά όταν συνοδεύεται από έμμεσες απειλές περί «φωτιάς» που θα «βρει» όποιους εμπλέκονται στη Μέση Ανατολή. «Η συμβουλή μας, αυτό που είπαμε στους Έλληνες (σσ: και στην «ελληνοκυπριακή διοίκηση») είναι “μείνετε μακριά από αυτά τα θέματα”». Αυτά ήταν τα ακριβή λόγια του Φιντάν.
Γιατί, όμως, οι Τούρκοι επιλέγουν τη συγκεκριμένη συγκυρία για να θέσουν ξανά στο στόχαστρο την Κύπρο και μάλιστα μέσω του πολέμου στη Γάζα; Στο βραχυπρόθεσμο επίπεδο, η Άγκυρα δεν θέλει σε καμία περίπτωση να χρεωθεί το νέο επερχόμενο «ναυάγιο» στις προσπάθειες του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών για επανέναρξη των διαπραγματεύσεων, στο πλαίσιο των αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας, υπό το γνωστό σχήμα 2+1.
Επιδιώκει, λοιπόν, να αποφύγει συνολικά το διάλογο, προκειμένου να μην αναγκαστεί να επανακαταθέσει στο τραπέζι των διαβουλεύσεων τη διχοτομική πρόταση περί κυριαρχικής ισότητας- κίνηση που θα σηματοδοτήσει πάραυτα το τέλος της συζήτησης. Για την Τουρκία είναι αυτή τη στιγμή πιο εύκολο να επικαλεστεί το «επιχείρημα» ότι δεν συζητά με αυτούς που συμβάλλουν στη γενοκτονία των Παλαιστινίων, παρά να αιτιολογήσει ενώπιον του διεθνούς ακροατηρίου την αποδόμηση της λύσης Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας.
Στο πεδίο της ευρύτερης στρατηγικής, η Τουρκία δεν χάνει ευκαιρία να εμφανιστεί στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή ως η χώρα που καθορίζει τις εξελίξεις, ως η δύναμη που αντιτάσσεται σθεναρά στα σχέδια του Ισραήλ και της Δύσης, με τον Ταγίπ Ερντογάν να διεκδικεί συστηματικά το ρόλο του προστάτη των απανταχού μουσουλμάνων. Η Άγκυρα, λοιπόν, τοποθετηθεί την Κύπρο, άρα και την Ελλάδα, στο απέναντι στρατόπεδο, ώστε να μπορεί να ετεροπροσδιοριστεί επιτυχέστερα. Το γεγονός, δε, ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες αναβαθμίζουν τις σχέσεις τους με την Κύπρο σε στρατηγικό επίπεδο, εκτός της εντονότατης ενόχλησης που προκαλεί στην Άγκυρα, συμβάλει στην καλλιέργεια του τουρκικού αντιδυτικού αφηγήματος.
Ταυτοχρόνως, η τουρκική διπλωματία επιδιώκει να αυξήσει την επιρροή της στη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου και συγκεκριμένα στο τόξο που ξεκινά από τα δικά της εδάφη, περνά από το Ιράκ, τη Συρία, τα κατεχόμενα, τα Παλαιστινιακά εδάφη και φθάνει έως τη Λιβύη. Σε αυτήν την εξίσωση η Κύπρος αποκτά για τον «Αιώνα της Τουρκίας» βαρύνουσα σημασία. Αποτελεί από το 1974 τμήμα του συστήματος ασφαλείας της Άγκυρας, με τις κατοχικές δυνάμεις να λειτουργούν ως εποπτεύουσες της ευρύτερης περιοχής και το παρανόμως κατεχόμενο μέρος του νησιού ως ασφαλής στρατιωτική βάση στο κέντρο της Ανατολικής Μεσογείου. Εξ ου και ουδείς Τούρκος ηγέτης πρόκειται να αποδεχθεί λύση στο Κυπριακό που θα περιλαμβάνει απόσυρση των κατοχικών στρατευμάτων, γεγονός που καθιστά οποιαδήποτε άλλη συζήτηση σχεδόν μάταιη.
Εκτός όλων αυτών, η Κύπρος αποτελεί από τη δεκαετία του 1950 έως και σήμερα ταυτοτικό ζήτημα για τους Τούρκους- μια ταυτότητα που σφυρηλατήθηκε σε βάθος με την εισβολή του 1974. Ήταν, δυστυχώς, ένας επιτυχημένος επεκτατικός πόλεμος, τον οποίο ο Ταγίπ Ερντογάν θέλει φέτος, στην στρογγυλή επέτειο, να γιορτάσει με θόρυβο, έχοντας μάλιστα στο πλάι του τον πρόεδρο της κεμαλικής αντιπολίτευσης. Προκειμένου να θυμίσουν στο τουρκικό έθνος ότι η «μητέρα- πατρίδα» ήταν, είναι και θα είναι πανταχού παρούσα και θα προστατεύει τα συμφέροντά τους.
Η δε κοινή παρουσία Μητσοτάκη- Ερντογάν στις 20 Ιουλίου στην Κύπρο θα είναι το πιο δυνατό κρας τεστ για την πορεία των ελληνοτουρκικών σχέσεων από εδώ και στο εξής. Θα τους χωρίζουν μόλις λίγα χιλιόμετρα, ο ένας όμως θα μιλά για την παράνομη κατοχή, τους Ελληνοκύπριους και Ελλαδίτες νεκρούς και αγνοούμενους ενώ ο άλλος για την «ειρηνευτική επιχείρηση» υπέρ της σωτηρίας των Τουρκοκυπρίων. Θα είναι, μάλιστα, η πρώτη φορά που Έλληνας πρωθυπουργός θα βρίσκεται στη μεγαλόνησο ανήμερα της μαύρης επετείου.
«Αν υπάρχει ένα θέμα στο οποίο οι Τούρκοι είναι παντελώς αδιάλλακτοι, αυτό είναι το Κυπριακό». Σε αυτή τη φράση ανώτερου Έλληνα διπλωμάτη αποτυπώνεται η διάσταση Αθήνας- Άγκυρας στο κομβικό ζήτημα. Από την άλλη πλευρά, ο υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης παραμένει αισιόδοξος, πιστεύει ότι η εξομάλυνση μεταξύ Ελλάδας- Τουρκίας θα συμβάλει θετικά στο Κυπριακό, ενώ εκτιμά ότι το επόμενο διάστημα θα είναι κρίσιμο για την Κύπρο.
Ετερες διπλωματικές πηγές από την ελληνική πρωτεύουσα διευκρινίζουν ότι αυτό που πρέπει να αποφευχθεί, δια της επανέναρξης των διαπραγματεύσεων, είναι η διεθνής αναβάθμιση ή ακόμα χειρότερα η αναγνώριση της «Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου» από τρίτους, είτε ανεξαρτήτως, είτε για παράδειγμα στο πλαίσιο οργανισμών όπως αυτός των Τουρκογενών Κρατών.
Στο πλαίσιο αυτής της συντονισμένης στοχοποίησης της Κύπρου, η Τουρκία υπενθύμισε ότι η θεωρία της «Γαλάζιας Πατρίδας» δεν περιορίζεται στα λόγια. Με δύο αλλεπάλληλες navtex νότια της Ρόδου και δυτικά της Κύπρου αποδεικνύει εμπράκτως ότι δεν πρόκειται να αποστεί βήμα από τον αναθεωρητισμό της. Αγνοεί τόσο τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας, όσο και την ύπαρξη της Κυπριακής Δημοκρατίας. Με αυτά τα δεδομένα θα πρέπει να συνεχιστεί ο ελληνοτουρκικός διάλογος.