Προ ημερών (μόλις είχαν ανοίξει τα κομμωτήρια) είχα μια επαγγελματική διαδικτυακή συνάντηση μέσω Skype. Ολα κάπως απρόσωπα και ξερά (εκτός από κάποια στιγμή που η γυναίκα του συνομιλητή μου τον διέκοψε για να του ζητήσει τα κλειδιά του αυτοκινήτου και εγώ «κατασκόπευσα» άθελά μου τον τόνο στον οποίο μίλησαν μεταξύ τους). Στο τέλος της κουβέντας μας, τολμήσαμε κάποιους αστεϊσμούς για τη ζωή μας στην καραντίνα. Προς επίρρωσιν της αισθητικής κατάπτωσης στην οποία είχαμε αμφότεροι περιέλθει, εκείνος έβγαλε τα ογκώδη ακουστικά που φορούσε για να μου αποκαλύψει μια υπέρ το δέον φουντωτή κόμη. Εις ανταπόδοσιν, του αποκάλυψα και εγώ την επιμελώς όλη αυτή την ώρα καμουφλαρισμένη κοτσίδα μου: ένα ειδεχθές μείγμα Ραπουνζέλ και Γαρουφαλιάς από τον τηλεοπτικό «Μεθοριακό σταθμό» των ’70s. Γελάσαμε με τα χάλια μας. Αν τελικά το θέλεις, ακόμα και το αποστειρωμένo διαδικτυακό σύμπαν σού αφήνει κάποιες χαραμάδες «σάρκινης» επαφής.
Η εν εξελίξει «κουλτούρα του Zoom» που κατέλαβε τη ζωή μας από την αρχή της πανδημίας (τη βαφτίζω έτσι χάριν οικονομίας, δεδομένου ότι υπάρχουν πολλές συγγενείς πλατφόρμες) έχει ένα αναπάντεχο πλεονέκτημα. Σου δίνει μια σπάνια ευκαιρία να εισβάλεις τον προσωπικό χώρο του άλλου και να ξεκλέψεις «υλικό» που σε καμία άλλη περίπτωση δεν θα σου ήταν προσβάσιμο. Κατά μία έννοια έχουμε γίνει όλοι «Ρόμπερτ Κέλι» (σε εκείνο το κλασικό viral βίντεο του 2017, ο διάσημος πλέον αμερικανικός πολιτικός αναλυτής, την ώρα που έκανε μια βαρυσήμαντη δήλωση στο δελτίο του BBC World, είδε τη φασαριόζικη φαμίλια του να εισβάλει τρεκλίζοντας στο κάδρο).
Παραθέτω ένα μικρό μωσαϊκό προσωπικών στιγμών κλεμμένων από διαδικτυακές πλατφόρμες μεσούσης της πανδημίας. Ηχηρό ροχαλητό σκύλου κατά τη διάρκεια μαθήματος ισπανικών (με μαθητές ενήλικες). Στέλεχος τράπεζας που πατάει το mute την ώρα της teleconference για να παίξει στα μουλωχτά λίγη κιθάρα· μόνο που κάποια στιγμή ξεχνάει το mute και τον παίρνουν χαμπάρι. «Οχι, αυτή με τα μπράτσα, φέρε την άλλη καρέκλα», η οδηγία καθηγήτριας πιλάτες σε μαθήτρια που αλιεύει σύνεργα γυμναστικής από το σαλόνι της. Διαδικτυακοί αρραβώνες με ποτήρια σαμπάνιας και τη μητέρα του γαμπρού να σκουντάει τον πατέρα του γαμπρού, ο οποίος αφαιρείται. Επαγγελματική σύσκεψη με πολλούς συμμετέχοντες, στην οποία ο επικεφαλής εμφανίζεται, χωρίς να το έχει αντιληφθεί, ανάποδα, δηλ. με το κεφάλι στο κάτω μέρος της οθόνης και το στήθος στο ταβάνι ενώ οι υπόλοιποι προσπαθούν (επί ματαίω) να μείνουν σοβαροί και να τον ειδοποιήσουν. Θλιμμένοι φίλοι και συγγενείς σε κηδεία με live streaming.
Το πιο αγαπημένο μου, όμως, ενσταντανέ είναι και το πιο φρέσκο. Μια γνωστή μου που ζει στο Λονδίνο έπινε προ ημερών digital drinks με φίλες της. Κάποια στιγμή η μία εκ της παρέας δήλωσε κάπως κουρασμένη και ξάπλωσε στον καναπέ. Λίγα λεπτά αργότερα αποκοιμήθηκε σε κοινή θέα (και φυσικά απαθανατίσθηκε με screenshot για να μπορεί να διασύρεται εις το διηνεκές).
Πολλά από τα λάθη και τις αδιανόητες κωμικοτραγικές αυτές «ρωγμές» πάνω στην οθόνη αποδίδονται στο νεαρόν της συνθήκης. Η «κουλτούρα του Zoom» εξαπλώθηκε και η ίδια σαν πανδημία, χωρίς να προλάβει να αφομοιώσει και να αφομοιωθεί (διόλου τυχαίο ότι η ομώνυμη πλατφόρμα, από 10 εκατoμμύρια χρήστες τον περασμένο Δεκέμβριο, έφτασε στα 200 εκατ. στα μέσα του περασμένου Μαρτίου). Μόλις πρόσφατα το ένθετο «How to spend it» των FT φιλοξένησε σχετικό ρεπορτάζ μόδας: σακάκι από πάνω, παντόφλα από κάτω. Προσωπικώς, είμαι σχεδόν πεπεισμένη ότι εκατομμύρια άνθρωποι ανά τον πλανήτη έσπευσαν το σύντομο αυτό διάστημα να αγοράσουν ή να φέρουν βιβλία από την αποθήκη, προκειμένου να έχουν γεμάτες βαρύτιμους τόμους βιβλιοθήκες: το πιο σικ φόντο (κυρίως για πολιτικούς, καλλιτέχνες κ.ο.κ.) την ώρα της τηλεδιάσκεψης.
Σημειωτέον ότι το Zoom δεν είναι και τόσο αταξικό όσο θέλει να πλασάρεται. Και αυτό φυσικά το βλέπεις μέσα από την ανηλεή διαδικτυακή του κλειδαρότρυπα. Aποχαιρετώντας την κουλτούρα του γραφείου όπως την γνωρίζαμε μέχρι σήμερα, η Λούσι Κέλαγουεϊ έγραφε προ ημερών στους Financial Times: «…(το γραφείο) στηρίζει την ισοτιμία. Ναι, το αφεντικό τείνει να καπαρώνει συνήθως την καλύτερη θέα, αλλά όλοι βρίσκονται στο ίδιο κτίριο γραφείων με τους ίδιους κοινόχρηστους ανοιχτούς χώρους. Συγκρίνετε τώρα αυτό με την ανισότητα του να δουλεύεις από το σπίτι, έτσι όπως αποκαλύπτεται σε κάθε τηλεδιάσκεψη στο Zoom: κάποιοι δουλεύουν σε αχυρώνες με δοκάρια από οξιά και άλλοι μπροστά από τιγκαρισμένες ντουλάπες».
Τα παιδιά βέβαια είναι πάντα ένας αστάθμητος (και λίαν αποκαλυπτικός) παράγων (να το πάλι το σύνδρομο Κέλι). Κάποια κάδρα θεωρούνται πλέον κλασικά. Πάρτε για παράδειγμα εκείνους που κάνουν το λάθος να επιλέξουν για φόντο μια πόρτα. Αυτή μπορεί ανά πάσα στιγμή να ανοίξει με πάταγο και από μέσα να εμφανιστεί π.χ. α) ένας αγουροξυπνημένος έφηβος με την έκφραση «Τι κάθεστε και λέτε όλη μέρα», ο οποίος προσπερνάει επιδεικτικά και πηγαίνει στο ψυγείο να πιει γάλα από το μπουκάλι ή β) ένας απαυδισμένος από την παρατεταμένη κλεισούρα τρίχρονος, ο οποίος θρονιάζεται στην αγκαλιά του μπαμπά ή της μαμάς με το δάχτυλο στο στόμα (το βγάζει μόνο για να φωνάξει «Είμαι κακός!»). Εκεί ο γονιός πρέπει να επιδείξει τα απαράμιλλα πατρικά/ μητρικά αντανακλαστικά του, ενώ οι λοιποί παριστάμενοι συμμετέχουν στην επιβεβλημένη ανεκτικότητα τον καιρό της Covid-19 (και ας σιχτιρίζουν σιωπηλά).
Κάποιοι βέβαια ήδη μιλούν για «Zoom fatigue», ήτοι για κόπωση. Είναι ο εκνευρισμός με την εικόνα που παγώνει, με το χακάρισμα («Zoombombing»), με τους διαδοχικούς μονολόγους, με την έλλειψη οπτικής επαφής (ο άλλος δεν κοιτάζει εσένα, αλλά τον εαυτό του π.χ. αν έχει σακούλες στα μάτια του), με τον «Ζoom bore» (εκείνον τον επαίσχυντα βαρετό που μιλάει μόνος του ή πάνω από όλους), με την απουσία ακόμα ενός κώδικα καλών τρόπων κ.ο.κ.
Πάνω από όλα βέβαια, είναι τα νεύρα με όλο αυτόν τον βίαιο συγκερασμό δημόσιου και ιδιωτικού που τελικά πολλαπλασιάζει τον απόηχο της δικής σου φωνής, κατακερματίζοντας την επικοινωνία σε μικρές οθόνες (θυμάστε το τηλεοπτικό παιχνίδι «Τα τετράγωνα των αστέρων»;). Μια δεκαπεντάχρονη νεαρή μού απέδωσε νομίζω αριστοτεχνικά όλο αυτό το χαοτικό κενό στην επικοινωνία, καθώς μου μιλούσε για την ατμόσφαιρα στα διαδικτυακά μαθήματα που κάνει. «Είναι κάτι πολύ περίεργο. Ενώ ξέρεις ότι είσαι στον δικό σου χώρο, είναι σαν να είσαι την ίδια στιγμή κάπου αλλού».
Η «κουλτούρα του Ζοοm» δεν έχει αποκτήσει ακόμη το δικό της manual· λογικό, δεδομένου ότι βρίσκεται συνεχώς υπό διαμόρφωση. Μέσα όμως από όλο αυτό το χάος, χωρίς το μαγικό ρέον της ζωντανής επαφής, με τις κατακερματισμένες οθόνες και τα ποτισμένα φόβο ομιλούντα κεφαλάκια που πασχίζουν να σχετιστούν, διαφαίνεται κάτι απόλυτα οργανωμένo. Αυτή η απέλπιδα ανάγκη να διατηρήσεις, μέσα στην πανδημία, ένα κάποιο κομμάτι ανθρώπινης επικοινωνίας.