Ανηφορίζοντας, προ ημερών, στον αρχαιολογικό χώρο των Δελφών, σκεφτόμουν τη μελλοντολαγνεία που έχει διαχρονικά το ανθρώπινο είδος, ιδιαίτερα στον δυτικό κόσμο. Από την Πυθία έως τον Ιούλιο Βερν, και από τις χαρτορίχτρες και τους αστρολόγους, έως το foresight. Με βάση τη θρησκεία, την αντίληψη του πεπρωμένου, τη φαντασία ή την ορθολογική σκέψη, προσπαθούμε να προβλέψουμε το μέλλον, αλλά η αλήθεια είναι ότι έχουμε περιορισμένες δυνατότητες πρόβλεψης. Διότι, εκτός όλων των άλλων, οι ίδιοι οι άνθρωποι είμαστε απρόβλεπτοι. Δεν λειτουργούμε πάντα με βάση τη λογική, αν δηλαδή θεωρούσαμε ότι μια λογική αλληλουχία θα μπορούσε να είναι απόλυτα προβλέψιμη.
Παρά ταύτα, η ιδέα τού αύριο είναι αυτή που αποτελεί τη διαχρονική κινητήριο δύναμη της ανθρωπότητας.
Γιατί σηκωθήκατε σήμερα το πρωί από το κρεβάτι, πετάξατε την ανακύκλωση στον μπλε κάδο, πήγατε στη δουλειά σας, περάσατε τουλάχιστον 8 ώρες μπροστά στον υπολογιστή σας, μπήκατε στη σελίδα του Protagon, θα συνεχίσετε μετά τη δουλειά σας, θα πάτε τα παιδιά σας στο φροντιστήριο κ.ο.κ.;
Απλούστατα, επειδή υπάρχει αύριο. Αν βγάλουμε από την εξίσωση το αύριο, το σήμερα αλλάζει εντελώς όψη και προτεραιότητες. Το αύριο αποτελεί τον συνεκτικό ιστό τού σήμερα. Χωρίς αυτό, το σήμερα αυτόματα διαλύεται. Ολα όσα κάνουμε και συμβαίνουν σήμερα, είναι επειδή περιμένουμε το αύριο.
Το αύριο συνεπώς έχει έναν απόλυτα υπαρξιακό χαρακτήρα. Μας επηρεάζει ως άτομα αλλά και ως κοινωνίες. Εξ ου και το αύριο έχει επίσης και μια πολιτική διάσταση. Ψηφίζουμε επειδή περιμένουμε κάτι να αλλάξει αύριο.
Ωστόσο, ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι δεν βλέπουν τη θέση τους στο διαφαινόμενο αύριο. Παρά τα όσα ωραία λέμε για τις προοπτικές, τις δυνατότητες και τις ευκαιρίες που φέρνει το αύριο, παρά τις νέες διαστάσεις που βάζουν τα metaverse του πολύ κοντινού μέλλοντος, υπάρχουν πολλοί που τελικά «γυρίζουν την πλάτη τους στο μέλλον». Δεν μπορούν να παρακολουθήσουν τη διαγραφόμενη πορεία της κοινωνίας και της οικονομίας, αλλά ούτε και τις τεχνολογικές εξελίξεις. Δεν κατανοούν την πορεία των πραγμάτων και, κυρίως, τον δικό τους ρόλο τους σε αυτά. Ετσι, καταφεύγουν στην ασφάλεια του χθες. Δεν είναι τυχαίο το κύμα «νεονοσταλγίας», το οποίο δεν εκφράζεται απλά στα social media. Η μελλοντοφοβία λαμβάνει πολιτική υπόσταση από την επιστροφή στον εθνικισμό και κυρίως το φάντασμα του αντισυστημισμού που πλανάται πάνω από την Ευρώπη, για να παραφράσω το Kομμουνιστικό Mανιφέστο.
Το είδαμε στις γαλλικές εκλογές, όπου οι αντισυστημικές δυνάμεις ενίσχυσαν σημαντικά τις δυνάμεις τους, παρότι βελτιώθηκε κατά τον πρώτο γύρο η εκλογική επίδοση του Μακρόν, τόσο σε ποσοστό όσο και σε απόλυτο αριθμό ψήφων. Το είδαμε πρόσφατα και στην Ουγγαρία και τη μεγαλειώδη νίκη Ορμπαν. Αλλά και λίγο πιο πίσω, το Brexit υπήρξε μια χαρακτηριστική επιλογή επιστροφής στο παρελθόν.
Παρά τον κατακερματισμό και την επαμφοτερίζουσα ιδεολογική προμετωπίδα που έχει το αντισυστημικό μέτωπο, στην πραγματικότητα διατρέχεται από έναν κοινό ιστό αντίληψης για τον κόσμο και τη ζωή συνολικότερα. Το ένθεν κακείθεν άθροισμα αυτό, ακόμα κι αν δεν δημιουργήσει τελικώς ένα ανατρεπτικό εκλογικό αποτέλεσμα για τη Γαλλία και την Ευρώπη συνολικότερα, σίγουρα δημιουργεί πολιτικά δεδομένα τα οποία δεν μπορούν να αγνοηθούν.
Οσο το μέλλον δεν γίνεται συμπεριληπτικό, τόσο θα βλέπουμε απειλητικά φαινόμενα αντισυστημισμού. Καλούμαστε να δώσουμε σε όλους τους πολίτες ένα όραμα και μια προοπτική για το αύριο. Να ενισχύσουμε την κοινωνική συνοχή. Να δημιουργήσουμε την αίσθηση ενός μέλλοντος όπου κανένας δεν θα έχει μείνει πίσω, παρά τις ταχύτητες της τεχνολογίας. Να εξοπλίσουμε και να θωρακίσουμε αυτούς που αισθάνονται ότι δεν μπορούν να διεκδικήσουν τη θέση τους στο αύριο, ώστε να μην οπισθοχωρήσουν στο χθες. Διαφορετικά, η τάση επιστροφής σε ιδέες και αντιλήψεις του περασμένου αιώνα θα μας οδηγήσουν στο να ξαναζήσουμε τα γεγονότα του περασμένου αιώνα.
Η ειρήνη και η δημοκρατία δεν είναι δεδομένες. Χρειάζεται διαρκής προσπάθεια για να παραμείνει η μεν πρώτη ζωντανή και η δε δεύτερη εύρυθμα λειτουργούσα. Και αποτελούν μαζί, θεμελιώδεις προϋποθέσεις για να δημιουργήσουμε το μέλλον που επιθυμούμε. Οι αλγόριθμοι, η τεχνητή νοημοσύνη είναι υπέροχα επιτεύγματα, αλλά δίπλα στα σύνορά μας μαίνεται ένας πόλεμος που έχει βγει από τον περασμένο αιώνα της ευρωπαϊκής Ιστορίας. Αρα, όσο εμείς θέλουμε να κοιτάμε μπροστά με προσδοκία, κάποιοι επιμένουν να κοιτούν πίσω με πείσμα. Η δική μας πρόκληση, η δική μας ευθύνη είναι να μην τους αφήσουμε να φτιάξουν ένα μέλλον βγαλμένο από τις χειρότερες στιγμές του παρελθόντος.