Η επίσκεψη των επικεφαλής των τριών ευρωπαϊκών θεσμών, μαζί με τον ασκούντα την προεδρία κροάτη πρωθυπουργό, στον Εβρο και οι δηλώσεις που ακολούθησαν έχουν ιδιαίτερη σημασία, όχι μόνο για τη χώρα μας αλλά και για ολόκληρο το ευρωπαϊκό εγχείρημα. Φυσικά, μιλάμε πάντα για δηλώσεις και μένει να φανεί πώς θα μεταφραστούν σε άσκηση πραγματικής πολιτικής.
Εκφράζουν όμως ένα πρώτο βήμα στην κατεύθυνση της δυναμικής αντιμετώπισης αφενός μεν της προσπάθειας της Τουρκίας να μεταχειριστεί τους πρόσφυγες ως διαπραγματευτικό χαρτί εκβιάζοντας την ΕΕ, αφετέρου ενός ολοένα και ισχυρότερου «ταυτοτικού» αντιευρωπαϊσμού.
Η νέα αυτή αμφισβήτηση της ευρωπαϊκής ιδέας είναι, θα μου επιτρέψετε την εκτίμηση, πολύ πιο απειλητική και δομική από τον οικονομικό αντιευρωπαϊσμό που άνθησε την περίοδο της κρίσης. Κι αυτό γιατί η αντίδραση στην επιβολή μιας δημοσιονομικής αυστηρότητας όταν εξικνείτο έως του βαθμού να ζητάει την έξοδο από θεσμούς όπως η ΕΕ και η ΟΝΕ, μπορούσε εύκολα να χαρακτηριστεί ως επιπόλαια και συγκυριακή με τη χρήση βασικών οικονομικών γνώσεων.
Τώρα, όμως, ο «ταυτοτικός αντιευρωπαϊσμός» είναι πολύ πιο δομικός και αρκετά ευρύτερος, αμφισβητώντας από τη μία την ύπαρξη της ίδιας της ενιαίας ευρωπαϊκής ταυτότητας και παρουσιάζοντας από την άλλη την ΕΕ ως μια γραφειοκρατική δομή που αρνείται την ταυτότητα και τις ευαισθησίες του κάθε κράτους-μέλους. Πρόκειται συνεπώς για έναν αντιευρωπαϊσμό διπλής όψης: αρνείται την ενιαία ταυτότητα, αλλά ταυτόχρονα αναδεικνύει και την άρνηση των Βρυξελλών να σεβαστούν την ιδιοπροσωπία και τις ανησυχίες των κρατών-μελών.
Το πεδίο του Μεταναστευτικού-Προσφυγικού είναι προνομιακό για την ανάπτυξη μιας τέτοιας ρητορικής. Καθώς οι αρμοδιότητες της Ενωσης στο θέμα είναι λιγοστές και η απόσταση των Βρυξελλών από τα σύνορα της ΕΕ μεγάλη και ασφαλής, εύκολα μπορεί να δημιουργηθεί μια εικόνα ενός αδιάφορου και υποκριτικού κέντρου που δεν νοιάζεται για τη μοίρα των επιμέρους κρατών, μη θέλοντας, αλλά και μη μπορώντας να αναλάβει δράση. Η ρητορική εκμετάλλευση αυτού του σχήματος δυστυχώς οδήγησε στο Brexit, καθώς και στην άνοδο πολιτικών όπως ο Ορμπαν και ο Σαλβίνι σε Ουγγαρία και Ιταλία αντίστοιχα.
Η παρουσία της ευρωπαϊκής ηγεσίας στον Εβρο είναι ένα ελπιδοφόρο δείγμα ότι η Ευρώπη πήρε το μήνυμα. Το ίδιο και οι ρήσεις Φον ντερ Λάιεν και Μισέλ ότι «τα ελληνικά σύνορα είναι ευρωπαϊκά σύνορα», όπως και η πρόθεση να ενισχυθεί με 700 εκατομμύρια ευρώ απευθείας το ελληνικό κράτος και όχι ΜΚΟ σαν να δρουν σε μια τρίτη, μη ευρωπαϊκή χώρα. Φαίνεται ότι ο σεβασμός προς τις ευαισθησίες της χώρας μας, που τυχαίνει να βρίσκεται σε μια ταραγμένη περιοχή, με έναν «ασταθή» γείτονα, γίνεται τώρα έκδηλος, όπως και η αίσθηση μιας ενιαίας ευρωπαϊκής ταυτότητας που την εγγυώνται τα σύνορα της Ευρώπης. Αν προχωρήσουμε σε αυτή τη σωστή κατεύθυνση, από το επίπεδο των δηλώσεων στο επίπεδο των πράξεων, τότε είναι βέβαιο πως θα έχει γίνει ένα αισιόδοξο βήμα για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του «ταυτοτικού αντιευρωπαϊσμού», όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε ολόκληρη την Ενωμένη Ευρώπη.