Οι μεγαλύτερες εταιρείες στον χώρο της φιλοξενίας, η booking.com και η Airbnb, δεν έχουν ούτε μία κλίνη στην ιδιοκτησία τους. Η Beat και η Uber δεν διαθέτουν ούτε ένα ιδιόκτητο αυτοκίνητο για να μεταφέρει πελάτες. Και η μεγαλύτερη εταιρεία στον χώρο της ελληνικής εστίασης, η efood, δεν κατέχει ούτε ένα εστιατόριο. Ουσιαστικά όμως συμμετέχει στον τζίρο χιλιάδων επιχειρήσεων εστίασης, ελέγχοντας τις παραγγελίες και τις διανομές.
Ειδικά στις μεγάλες πόλεις, υπάρχουν εστιατόρια που συνδέονται με την efood στο 90% του τζίρου τους. Αντίστοιχα, χιλιάδες οδηγοί ταξί αντλούν ως και το 80% των πελατών τους από τις πλατφόρμες.
Το θέμα που προέκυψε με την απασχόληση των διανομέων φωτίζει και ένα νέο τοπίο που σταδιακά διαμορφώνεται στην απασχόληση και όχι μόνο. Η ίδια η εταιρεία, βέβαια, μπροστά στην κατακραυγή για τη μετατροπή των συμβάσεων απασχόλησης σε «συνεργατικές» με τους διανομείς να μετατρέπονται σε “free lancers” δείχνει να κάνει πίσω, ανακοινώνοντας ότι πρόκειται για παρεξήγηση λόγω κακής επικοινωνίας. Ομως ανεξάρτητα από αυτό που θα κάνει η efood, αυτό το νέο μοντέλο θα απλωθεί όλο και περισσότερο στη σφαίρα της οικονομίας.
Δεν είναι μόνο οι εταιρείες που αναφέρονται παραπάνω, οι οποίες ελέγχουν μεγάλο κομμάτι των τομέων που δραστηριοποιούνται λειτουργώντας ως διαμεσολαβητές. Σε πολλές χώρες υπάρχουν πλατφόρμες μέσω των οποίων μπορείς να δουλέψεις ως courier στον ελεύθερο χρόνο σου. Η εφαρμογή «βλέπει» που είσαι και σε επιλέγει για την παράδοση μίας αποστολής. Αν την εκτελέσεις σε συγκεκριμένο χρόνο, πληρώνεσαι ως ελεύθερος επαγγελματίας. Θεωρητικά, αν διαδοθεί αυτό το μοντέλο, οι εταιρείες μεταφορών θα μπορέσουν να μειώσουν το μόνιμο προσωπικό τους. Κάτι αντίστοιχο καλλιεργείται και στις μεταφορές, με επαγγελματίες οδηγούς που καλούνται να εργαστούν μόνο όταν υπάρχει συγκεκριμένο έργο.
Το επιχειρηματικό μοντέλο είναι απλό: αυτός που ελέγχει τον δρόμο από τον οποίο ο πελάτης φτάνει στην επιχείρηση, ουσιαστικά ελέγχει και την επιχείρηση. Και επειδή όλα πλέον γίνονται από το κινητό, αυτός που αναπτύσσει την τεχνολογία, διατηρεί και τον πρώτο λόγο. Η εξέλιξη της τεχνολογίας εξαφάνισε ολόκληρους κλάδους -θυμηθείτε τα τουριστικά πρακτορεία. Τώρα επιδρά διαρθρωτικά και στις εργασιακές σχέσεις. Κάποιες φορές προς όφελος των εργαζομένων, ας πούμε για αυτούς που δουλεύουν από το σπίτι τους για ξένες επιχειρήσεις, αλλά και κάποιες εις βάρος τους.
Και εδώ έρχονται τα κράτη να παίξουν ρυθμιστικό ρόλο, για να προστατεύσουν στεγανά και δικαιώματα. Κλασικό παράδειγμα οι χώρες που, όπως η Ελλάδα, δεν επέτρεψαν στην Uber να δραστηριοποιηθεί πλήρως, δίνοντας σε ιδιώτες τη δυνατότητα να μετατρέπουν το όχημα τους σε ταξί. Στη Ισπανία οι διανομείς φαγητού είναι μισθωτοί δια νόμου αν και εκεί οι εταιρείες έχουν βρει τρόπο να παρακάμψουν τα αυστηρά πλαίσια, μισθώνοντας υπηρεσίες από εταιρείες courier, οι οποίες με τη σειρά τους απασχολούν free lancers. Στη Βρετανία το Ανώτατο Δικαστήριο απεφάνθη ότι οι οδηγοί της Uber πρέπει να αντιμετωπίζονται ως μισθωτοί.
Το ερώτημα είναι αν αυτές οι παρεμβάσεις μπορούν να ανακόψουν την τάση. Αγνωστο. Διότι αν αύριο η efood δημιουργήσει ένα πακέτο απασχόλησης για free lancers πιο ελκυστικό από όσα προσφέρει η μισθωτή εργασία, θα υπάρξουν ενδιαφερόμενοι που θα διεκδικήσουν το δικαίωμα να απασχοληθούν με αυτόν τον τρόπο -για παράδειγμα κάποιος που το κάνει ως δεύτερη δουλειά και θέλει να πληρώσει λιγότερες εισφορές.
Η απασχόληση μέσω πλατφόρμας έχει και ένα άλλο χαρακτηριστικό. Αισθάνεσαι μόνος σου. Αυτός που, στον παλιό κόσμο, ήταν συνάδελφός σου, τώρα είναι ανταγωνιστής σου. Κάτι τέτοιο δεν ευνοεί, φυσικά, τον συνδικαλισμό. Μπαίνεις μόνος σε έναν άγριο κόσμο και δουλεύεις για κάποιον που δεν ξέρει καν το πρόσωπό σου. Και ούτε θέλει να το γνωρίσει.