Το 2017 το έλλειμμα της Γαλλίας διαμορφώθηκε χαμηλότερα από το 3% του ΑΕΠ. Και ήταν η πρώτη φορά έπειτα από 9 χρόνια που το γαλλικό έλλειμμα υπερέβαινε το όριο του Μάαστριχτ. Στις εξηγήσεις, λοιπόν, για την άνθηση των Κίτρινων Γιλέκων και την κάμψη της δημοτικότητας του προέδρου Μακρόν, προσθέστε και την ασυγχώρητη δημοσιονομική του επιπολαιότητα να μειώσει το έλλειμμα.
Το έλλειμμα ηγεσίας αναφέρεται συχνά ως πρόβλημα της Ευρώπης. Ωστόσο, οι πρόσφατες εξελίξεις δείχνουν ότι στην Ευρώπη δεν χρειαζόμαστε ηγέτες. Χρειαζόμαστε…. τον Ιησού να πολλαπλασιάσει τον άρτο και τα ψάρια. Είναι, ίσως, ο μόνος τρόπος να μάθουμε χωρίς να πάθουμε. Διότι, αν δεν διδασκόμαστε (οι Γάλλοι και οι Ιταλοί, π.χ.) από τα λάθη των άλλων (των Ελλήνων, π.χ.), ίσως καταστεί αναπόφευκτη η δευτερογενής κρίση στην Ευρώπη, πριν προχωρήσουμε στην εμβάθυνση της ενοποίησης.
Το δημοσιονομικό νοικοκύρεμα και η λιτότητα, κατά κανόνα, αγγίζουν όλα τα κοινωνικά στρώματα, ακόμη και τους αδύναμους, τους μη προνομιούχους. Η λιτότητα, όμως, που επιβάλλεται καθυστερημένα, ύστερα από χρόνια δημοσιονομικής κραιπάλης, είναι πολύ σκληρότερη και πλήττει κατεξοχήν τους πιο αδύναμους. Οι προνομιούχοι, βλέπετε, και οι ευνοημένοι του συστήματος έχουν σωρευμένο «λίπος» από τα χρόνια των παχιών αγελάδων.
Στη Γαλλία τα δημοσιονομικά μεγέθη «φωνάζουν» από μακριά τις μεταρρυθμίσεις που χρειάζονται. Ολες επώδυνες, δυσάρεστες και αντιδημοφιλείς, για αυτό τις έσπρωχνε κάτω από το χαλί το πολιτικό σύστημα. Αλλά και αναπόφευκτες. Κι αυτό δείχνουν να το αγνοούν διάφοροι αναλυτές που με «ανυπόκριτη» ανησυχία για την πορεία του κόσμου ανακαλύπτουν πως ο καπιταλισμός είναι άδικος και παράγει ανισότητες. Αλλά κουβέντα για την ταμπακιέρα! Για το Ασφαλιστικό, τα ελλείμματα, την υπερχρέωση, την υποχώρηση της Γαλλίας…
Η υποχώρηση της Γαλλίας
Η Γαλλία είναι υπερήφανη για το κοινωνικό της κράτος, καθώς είναι:
- 2η σε δαπάνες κοινωνικής προστασίας στην Ευρώπη ως % ΑΕΠ εδώ & εδώ (1η η Φιλανδία)
- 3η σε δαπάνες υγείας στην Ευρώπη (πίσω από Δανία Νορβηγία) και 2η στην ΕΕ (εδώ & εδώ).
- 3η σε συνταξιοδοτική δαπάνη στην ΕΕ εδώ (πίσω από Ελλάδα & Ιταλία).
Ενα ερώτημα είναι αν η γαλλική κοινωνία αντιλαμβάνεται ότι, προκειμένου να χρηματοδοτήσει το γενναιόδωρο κοινωνικό της κράτος, καταβάλλει φορολογικό τίμημα τόσο υψηλό που μεσοπρόθεσμα υποσκάπτει την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας της. Ηδη η Γαλλία συγκεντρώνει πολλές φορολογικές πρωτιές.
- 1η στην Ευρώπη σε έσοδα από εισφορές κοινωνικής ασφάλισης ως % ΑΕΠ εδώ σελ.174.
- 1η σε έσοδα από φόρους και εισφορές στην Ευρώπη ως % ΑΕΠ εδώ.
- Εχει τον υψηλότερο φορολογικό συντελεστή για τις επιχειρήσεις στην Ευρώπη εδώ σελ.34.
Ενα άλλο ερώτημα είναι αν η γαλλική κοινωνία αντιλαμβάνεται πως το θαυμάσιο κοινωνικό της κράτος χρηματοδοτείται με δάνειο από τα παιδιά της. Διότι προφανώς, οι φορολογικές πρωτιές δεν αρκούν, τα φορολογικά έσοδα δεν επαρκούν για τις δαπάνες του γαλλικού κράτους, που είναι διαρκώς ελλειμματικό, ακόμη και σε πρωτογενές επίπεδο (Πίνακας Ι).
- Την περίοδο 2002-2017 η Γαλλία εμφάνισε πρωτογενές πλεόνασμα μόνο ένα έτος: 0,1% ΑΕΠ το 2004!
- Την ίδια περίοδο, μόνο τρία έτη (2006, 2007 & 2017) περιόρισε το έλλειμμα κάτω του 3% που προβλέπει η συνθήκη του Μάαστριχτ. Το 2017 μάλιστα, ο πρόεδρος Μακρόν δαπάνησε σημαντικό πολιτικό κεφάλαιο για να το πετύχει και, τελικά, οδηγήθηκε σε αναδίπλωση.
- Την περίοδο 2000-2007 η Γαλλία ήταν η χώρα της Ευρωζώνης με τα μεγαλύτερα πρωτογενή ελλείμματα μετά την Ελλάδα.
Τα ελλείμματα φουσκώνουν το χρέος της Γαλλίας. Ηταν 98,5% του ΑΕΠ το 2017. Τόσο ήταν το χρέος Ελλάδας και Ιταλίας το 2000, που και οι δύο θεωρούνταν υπερχρεωμένες χώρες.
Βέβαια, οι περισσότερες χώρες αύξησαν το χρέος τους στη διάρκεια της κρίσης (2009-2012). Η διαφορά είναι πως, μετά την κρίση, οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες άρχισαν να νοικοκυρεύουν τα δημοσιονομικά τους, να μειώνουν το χρέος τους. Η Γαλλία ήταν εξαίρεση. Ενδεικτικά, ήταν η μοναδική χώρα της Ευρωπαϊκής Ενωσης των 28 που αύξησε το χρέος της τη διετία 2016-2017 εδώ.
Η Γαλλία καταλαμβάνει πλέον την 5η θέση σε όρους υπερχρέωσης, πίσω από Ελλάδα, Ιταλία Πορτογαλία και Βέλγιο εδώ. Και δεδομένων των τάσεων, σε 1-2 χρόνια μάλλον θα βρεθεί στην 4η θέση. Υπενθυμίζω ότι το Βέλγιο είχε υπερδιπλάσιο χρέος (1995/130%) από τη Γαλλία (1995/56%) πριν από 23 χρόνια.
Δεν έφτασε τυχαία η Γαλλία σε αυτήν τη θέση. Ούτε είναι σύμπτωση ότι οι ίδιες υπερχρεωμένες χώρες –με εξαίρεση το Βέλγιο- καταλαμβάνουν τις πρώτες θέσεις στην κατάταξη της συνταξιοδοτικής δαπάνης εδώ.
Συνειδητά ή όχι, οι Γάλλοι συγχρηματοδοτούν το γενναιόδωρο κοινωνικό κράτος και τις συντάξεις τους με δανεικά από τα παιδιά τους. Τα ελλείμματα του Ασφαλιστικού και τα φουσκωμένα κρατικά χρέη μεταφέρουν δυσανάλογα βάρη στις επόμενες γενιές.
Η Γαλλία δεν ήταν πάντα στο club των υπερχρεωμένων χωρών της Ευρώπης, όπως ήταν η Ελλάδα και η Ιταλία. Ως λίγα χρόνια πίσω, το γαλλικό χρέος κυμαινόταν κοντά στο όριο του Μάαστριχτ (60% ΑΕΠ). Και ως το 2007 Γαλλία και Γερμανία είχαν κοινή πορεία στο ζήτημα του χρέους. Μετά άρχισαν να αποκλίνουν εδώ.
Και την ίδια περίπου εποχή -τυχαίο;- αρχίζει να αποκλίνει και η συνταξιοδοτική δαπάνη Γερμανίας και Γαλλίας (εδώ).
Δείκτης Αντιμεταρρύθμισης
Αν μπείτε στον κόπο των υπολογισμών, θα διαπιστώσετε ότι τα 2/3 της απόκλισης του χρέους της τελευταίας 10ετίας μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας (98,5-63,9=34,6% ΑΕΠ) εξηγείται από την απόκλισή τους στη συνταξιοδοτική δαπάνη.
Αν η Γαλλία, δηλαδή, την περίοδο 2007-2016 είχε την ίδια συνταξιοδοτική δαπάνη (ως % του ΑΕΠ) με τη Γερμανία, όπως συνέβαινε την προηγούμενη 10ετία, τότε η διαφορά στο δείκτη χρέους θα ήταν 10% του ΑΕΠ και όχι 34,6%. (Σημείωση: το 2007-2016 η μέση διαφορά συνταξιοδοτικής δαπάνης Γερμανίας – Γαλλίας ήταν 2,5% του ΑΕΠ ενώ τη δεκαετία 1997-2006 ήταν 0,2% του ΑΕΠ.)
Κι εδώ, λοιπόν, η σχέση υψηλής συνταξιοδοτικής δαπάνης και υπερχρέωσης είναι εύγλωττη. Δεν είναι, όμως, τόσο άμεση και γραμμική όσο υπονοούν τα αριθμητικά δεδομένα που παρέθεσα.
Ο λόγος που οι πρωταθλητές της υπερχρέωσης συμπίπτουν με τους πρωταθλητές της συνταξιοδοτικής δαπάνης (Ελλάδα, Ιταλία, Γαλλία, Πορτογαλία) είναι πιο… δαρβινικός! Σε έναν κόσμο που αλλάζει γρήγορα, οι ζωντανοί οργανισμοί, οι άνθρωποι, τα κράτη και οι οικονομίες, οφείλουν να εξελίσσονται, να προσαρμόζονται στις νέες συνθήκες. Το γνωρίζουμε τουλάχιστον από την εποχή του Δαρβίνου.
Το συνταξιοδοτικό είναι ένα πεδίο που ο καθένας εύκολα μπορεί να κατανοήσει το πρόβλημα και τις αιτίες (δημογραφικό, αύξηση προσδόκιμου ζωής), καθώς και την ανάγκη προσαρμογής και μεταρρύθμισης του Ασφαλιστικού. Η υπέρμετρη αύξηση της συνταξιοδοτικής δαπάνης κάποιων κρατών αποτυπώνει την αδυναμία τους να ανταποκριθούν και να προσαρμοστούν σε αυτήν την αναπόφευκτη πραγματικότητα.
Θα μπορούσαμε, με μια δόση υπερβολής, να θεωρήσουμε ότι ο δείκτης της συνταξιοδοτικής δαπάνης αποτυπώνει την άρνηση της κοινωνίας και την αδράνεια ή την ανεπάρκεια του πολιτικού προσωπικού μιας χώρας να ανταποκριθεί στις εξελίξεις και να προωθήσει τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις. Κι αν μια οικονομία αδυνατεί να μεταρρυθμίσει το ασφαλιστικό της σύστημα, όπου το πρόβλημα τόσο καθαρά αποτυπώνεται στους ετήσιους προϋπολογισμούς, εύλογα υποθέτει κανείς πως η οικονομία αυτή, η χώρα αυτή μένει πίσω και στις μεταρρυθμίσεις που δεν έχουν τόσο άμεσο και ορατό δημοσιονομικό αποτέλεσμα, όπως εκείνες που συνδέονται με την αγορά εργασίας, την ανταγωνιστικότητα και τον εκσυγχρονισμό.
Με άλλα λόγια, το επίπεδο της συνταξιοδοτικής δαπάνης είναι ένας δείκτης αντιμεταρρύθμισης. Αποτυπώνει το μέγεθος των αντιστάσεων και της αδυναμίας μιας χώρας να προσαρμοστεί στις εξελίξεις, να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των καιρών.
Σπεύδω να προλάβω ενστάσεις και συνήθεις δικαιολογίες. Ούτε το ευρώ ούτε τα εμπορικά πλεονάσματα της Γερμανίας ούτε οι αυστηροί δημοσιονομικοί κανόνες –η Γαλλία, άλλωστε, τους παραβιάζει συστηματικά- σχετίζονται με τον τρόπο που μια κοινωνία αποφασίζει να μοιράσει τον παραγόμενο πλούτο μεταξύ των παραγωγικών τάξεων και των συνταξιούχων.
Επιστρέφω στο διάγραμμα ΙΙΙ, που απεικονίζει τη Γαλλία ως αυτοκρατορία σε πτώση. Ξεκινά από ψηλά, είναι ισχυρή δύναμη, έχει σημαντική οικονομία με μεγάλο εκτόπισμα στην Ευρώπη, αλλά είναι σε πτώση. Ο συσχετισμός των δυνάμεων με τη Γερμανία επιδεινώνεται, κι αυτό δεν είναι θετικό ούτε για τη Γαλλία ούτε για την Ευρώπη.
Στα βάρη που κουβαλά η γαλλική οικονομία λόγω αδράνειας και αντιμεταρρυθμιστικής διάθεσης, προστίθεται ένα επιπλέον, το βάρος της υπερχρέωσης. Το υψηλό χρέος την καθιστά ευάλωτη στις αυξήσεις των επιτοκίων. Η Γαλλία απολαμβάνει εξαιρετικά χαμηλό επιτόκιο δανεισμού, δυσανάλογα χαμηλό σε σχέση με τις δημοσιονομικές της επιδόσεις, τους δείκτες υπερχρέωσης και ελλείμματος. Οι αγορές τιμολογούν τη Γαλλία με όρους πολιτικούς, όχι δημοσιονομικούς. Δηλαδή η προνομιακή τιμολόγηση του γαλλικού χρέους δεν εξαρτάται πλέον μόνο από τη Γαλλία. Η υπερχρέωση μειώνει την ισχύ της Γαλλίας στους εσωτερικούς ευρωπαϊκούς συσχετισμούς, υπονομεύει τον ηγετικό της ρόλο. Και το πολιτικό ερώτημα είναι εύλογο: μια χώρα που δεν μπορεί να μεταρρυθμίσει τον εαυτό της, μπορεί να ηγηθεί στην πορεία μεταρρύθμισης της Ευρώπης;
Χρειαζόμαστε πίσω τη Γαλλία! Η Ευρώπη χρειάζεται μια ισχυρή Γαλλία. Αντιλαμβάνομαι πως πολλοί φίλοι της Γαλλίας υποδέχθηκαν με ενθουσιασμό τα Κίτρινα Γιλέκα, θεωρώντας ότι, επιτέλους, υπάρχει αντίβαρο στη γερμανική λιτότητα. Αλήθεια, ποιος θυμάται σήμερα τι ρούχα φορούσαν οι διαδηλωτές που κατατρόπωσαν τη μεταρρύθμιση Γιαννίτση;
Υπάρχει και μια απαισιόδοξη, ανησυχητική ανάγνωση του φαινομένου των μαχητικών Κίτρινων Γιλέκων και της ευρείας αποδοχής τους από τη γαλλική κοινωνία.
Οι Γάλλοι δεν είναι έτοιμοι για τις μεταρρυθμίσεις που χρειάζεται η χώρα τους. Κι αυτό σημαίνει πως η Γαλλία θα χάσει κι άλλο έδαφος, πριν αντιδράσει. Και όσο καθυστερεί, όσο πέφτει, τόσο θα μεγαλώνει ο λογαριασμός για τους Γάλλους και ο κίνδυνος για την Ευρώπη.
Στην Ελλάδα, για να συμφιλιωθεί η κοινωνία με την πραγματικότητα που επιβάλλουν τα δημοσιονομικά μεγέθη και οι παραγωγικές δυνατότητες της χώρας, χρειάστηκε να περάσουμε από την έρημο του ΣΥΡΙΖΑ. Στη Γαλλία τι επιφυλάσσει το μέλλον;