«Ως ένα σημείο, ζεις απλώς σε μια φούσκα. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που η πολιτική είναι τόσο πολωμένη σήμερα». Ο Μπαράκ Ομπάμα το περιέγραφε συνοπτικά, μιλώντας για μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η δημοκρατία, ο βαθμός στον οποίο η κοινωνία μοιράζεται μια κοινή βάση δεδομένων.
Οταν οι άνθρωποι εξατομικεύουν τη ροή ειδήσεων «ενισχύουν απλώς τις θέσεις τους, τις προκαταλήψεις τους, αυτό είναι το πρότυπο που αναπτύσσεται», έλεγε πριν δύο χρόνια στον Ντέιβιντ Λέτερμαν ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, μιλώντας για την αλγοριθμική ενημέρωση, σε έναν όρο μάλλον πιο εύστοχο από αυτόν της παραπληροφόρησης ή τον πιασάρικο fake news.
Και ανέφερε ένα παράδειγμα: Κατά την περίοδο των διαδηλώσεων της Αραβικής Ανοιξης στην Αίγυπτο το 2011, κάποιος πήρε έναν φιλελεύθερο (αριστερό), έναν συντηρητικό και έναν μετριοπαθή και τους είπε: Πληκτρολογήστε στη συσκευή σας στο google «Αίγυπτος». Στον συντηρητικό, το αυτόματο αποτέλεσμα ήταν «Μουσουλμανική Αδελφότητα» (το πανισλαμικό, θρησκευτικό και κοινωνικό κίνημα) στον φιλελεύθερο «Πλατεία Ταχρίρ» (το σημείο των μαζικών διαδηλώσεων το 2011 στο Κάιρο) και στον μετριοπαθή «Διακοπές στον Νείλο». Το «έξυπνο» αποτέλεσμα ήταν το ψηφιακό ιστορικό των αναζητήσεων του καθενός.
Η άβυσσος του Διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης φαντάζει ότι έχει βυθό. Εκείνον που έμαθε στωικά ο αλγόριθμος από τις αναζητήσεις, τις ενημερώσεις και τις ειδοποιήσεις του κάθε χρήστη ατομικά. Πατάς μέχρι εκεί που θες να πατήσεις.
Σύμφωνοι. Μη γίνουμε αρνητές της εξέλιξης, μη χαρακτηριστούμε τεχνοφοβικοί. Και κυρίως, μην πέσουμε στην παγίδα μιας συζήτησης φλύαρης, και μάλλον προκλητικά αλαφροΐσκιωτης κάτω από τον βαρύ ήλιο της Ιστορίας που ζει σήμερα η παγκόσμια κοινότητα.
Οταν όμως εταιρείες της Σίλικον Βάλεϊ καθορίζουν ποιο μήνυμα προέδρου χώρας και δη του απερχόμενου των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, με το βάρος της ιδιότητας του θεσμού και όχι του προσώπου, θα αναρτηθεί ή θα επισημανθεί ότι εμπεριέχει ψευδές περιεχόμενο, η συζήτηση ξεφεύγει από μια αποστασιοποιημένη παρατήρηση της πολυτέλειας που απολαμβάνει ο χρόνος ενός ερευνητή.
Η εξάρτηση της παγκόσμιας κοινότητας από τις διαθέσεις μιας χούφτας πληροφορικάριων και εταιρικών συμβούλων, με το βλέμμα τους στραμμένο σε δείκτες του Nasdaq, για το είδος της ενημέρωσης σε καιρούς πανδημίας, εκλογών, δείχνει πώς η φρενήρης εξέλιξη της τεχνολογίας στράφηκε ενάντια στην κοινωνία. Οπως με την ανακάλυψη του τρένου ανακαλύφθηκε και το σιδηροδρομικό δυστύχημα, έτσι και με το facebook δημιουργούνται ομάδες αρνητών της πανδημίας, πολιτικά στρατευμένοι που καλούν σε «στρατιώτες στο πεδίο» ισχυριζόμενοι ψευδώς κλοπή των αμερικανικών εκλογών.
Και όμως. Η νέα εποχή δεν είναι νέα.
«Το να αρνείται κανείς τη δύναμη της τηλεόρασης, είναι σαν να αρνείται τη βαρύτητα» έλεγαν πριν από χρόνια. Το ίδιο φαντάζει να ισχύει και σήμερα για τα social media. Ορος ύπαρξης είναι η παρουσία στην ψηφιακή σφαίρα, το σχόλιο είναι πλέον το περιεχόμενο, η ατάκα είναι πιο δυνατή από ένα κείμενο, η αξιοπιστία είναι το εύρος της δημοφιλίας.
Αυτό το σήμερα, ήταν για πολλούς το επιδιωκόμενο. Στα τελευταία χρόνια, που η «αλλαγή» έγινε αυτοσκοπός, η «δημοσιογραφία των πολιτών» (citizen journalism) συγχρωτίστηκε με τους οδυρμούς ενάντια στα «συστημικά» μέσα ενημέρωσης. Ρήτορες προς αναζήτηση κοινού ακολούθησαν και ακολουθούν ίδιες διαδρομές, οι οpinion makers έγιναν influencers. Οι τηλεσχολιαστές, θηρευτές των likes.
Στις αναλογικές αναζητήσεις του παρελθόντος, χωρίς το φίλτρο του παρόντος που κάνει την κάθε εποχή να θεωρεί πρωτόγνωρα όσα της συμβαίνουν, πέφτει πάνω στα Σεπτεμβριανά που ξεκίνησαν από ψευδές δημοσίευμα, στη γενοκτονία στην Ρουάντα που ξέσπασε από μια προπαγανδιστική είδηση στο ραδιόφωνα, ακόμη και στα σχολικά βιβλία που γράφουν ότι στην Τριπολιτσά «οι Τούρκοι έφυγαν οικειοθελώς».
Η νέα εποχή δεν είναι νέα. Και τα Μέσα παραμένουν Μέσα. Και ίσως τα ίδια μια φούσκα παρόμοια με εκείνη που δημιουργούν. Ο πυρήνας ίσως παραμένει στο κατά Τ.Σ. Ελιοτ «το ανθρώπινο είδος να μην αντέξει πάρα πολλή πραγματικότητα».
Ισως να αντέχει μόνο τη δική του.