Μια μέρα που ξεσκόνιζε τη βιβλιοθήκη, σκόνταψε πάνω σε μια δίτομη βιογραφία του Πούτιν από τον Στίβεν Λι Μάιερς (την είχα πάρει με τα «Νέα») και μου είπε με έναν μορφασμό αγανάκτησης: «Αυτόν, γιατί τον θέλετε;».
Ζω τα δύο χρόνια του πολέμου στην Ουκρανία μέσα από την ιστορία της κυρίας Τετιάνα, της γυναίκας που έρχεται και με βοηθάει στις δουλειές του σπιτιού δύο-τρεις φορές το μήνα. Είναι μέλος του σπιτιού χρόνια τώρα. Πήγαινε για καιρό και στο σπίτι της μητέρας μου, έκλαιγε όταν έμαθε για τον θάνατο του πατέρα μου, τα Χριστούγεννα φέρνει πάντα ουκρανικά γλυκά για τα παιδιά, πολλές φορές καθόμαστε στην κουζίνα και μου δείχνει φωτογραφίες της πανέμορφης εγγονής της που σπούδασε Νομική και τώρα πια δουλεύει στην Ελβετία. Οταν μετακομίσαμε μας είχε φέρει ένα κρεμαστό γούρι «από την πατρίδα», έτσι τη λέει.
Τα τελευταία δύο χρόνια η κυρία Τετιάνα από το Τερνόπιλ (στη δυτική Ουκρανία, στα σύνορα με την Πολωνία) δεν είναι η ίδια. Η «σπετσάλνε οπεράτσια» («ειδική επιχείρηση») του Πούτιν δεν κράτησε για εκείνη λίγες μέρες, όπως για μας τους υπόλοιπους. Εμείς, μετά από εκείνη την Τσικνοπέμπτη της εισβολής (ναι, Τσικνοπέμπτη ήταν η 24η Φεβρουαρίου 2022), μετά την «World War III anxiety» και τις κορώνες περί πυρηνικού ολέθρου, αφού τσακωθήκαμε (θυμίζω τους «ισαποστάκηδες», τους «ναιμεναλλάκηδες» κτλ), αφού βουρκώσαμε για λίγο με τα ουκρανόπουλα στα καταφύγια και καγχάσαμε παρακολουθώντας τον Ζελένσκι ντεμέκ πρόεδρο στο Netflix, επιστρέψαμε σιγά σιγά στην κανονική μας ζωή.
Για την κυρία Τετιάνα ωστόσο το δράμα ξεκίνησε λίγες μέρες πριν από την εισβολή, όταν έμαθε ότι ο σύζυγός της (πρώην αλλά πάντα αγαπημένος) πέθανε μετά από λίγες μέρες νοσηλείας στο νοσοκομείο. Επρεπε να πάει. Την προειδοποίησα και εγώ, τα τύμπανα του πολέμου είχαν αρχίσει να ηχούν, το «Τime» είχε, θυμάμαι εκείνες τις μέρες εξώφυλλο τον Ναβάλνι. Είχε δώσει συνέντευξη από τη φυλακή, στα μουλωχτά, μέσω κρυφών σημειωμάτων.
Όμως τι μπορούσε να κάνει η κυρία Τετιάνα, έπρεπε να σπεύσει –πρώτη φορά με το αεροπλάνο– για την κηδεία. Ετσι, ήταν εκεί όταν έγινε η εισβολή· δεν πήρε πολύ χαμπάρι, μια φίλη της από εδώ την ειδοποίησε, είχε η γυναίκα τον πόνο της και τα διαδικαστικά του θανάτου. Θυμάμαι μόνο την αγωνία για το αν και πώς θα κατάφερνε να γυρίσει. Στις 28 Φεβρουαρίου μου έκανε ένα τηλεφώνημα από το λεωφορείο: «Μόλις βγήκαμε από Ουκρανία… Ο γιος μου θα πάει στον πόλεμο». Χαιρόμουν. Mέσα σε όλο εκείνο το χάος, ερχόταν πίσω, ασφαλής.
Η επιστροφή
Το πρώτο πρωί που επέστρεψε στη δουλειά, μετά από δύο μέρες ταξίδι, πήγε πρώτα για rapid στο φαρμακείο. Καθίσαμε για λίγο και τα είπαμε. Ηταν σαν κλαράκι και σκρόλαρε σαν υπνωτισμένη στο κινητό της· έπαιρνε ήδη, όπως με πληροφόρησε, Lexotanil, τής τα είχε δώσει μια φίλη της για να μπορεί να κοιμάται. Μου έδειχνε τα προφίλ των συμπατριωτών της στο Facebook. Ολοι με ένα κερί. Ηταν και για αυτήν ο πόλεμος του ΤikTok. Ολόκληρος ποταμός στο newsfeed της τα βίντεο με τις κηδείες: παλικάρια μέσα σε ανοιχτά φέρετρα και δίπλα τεθλιμμένοι συγγενείς που σπάραζαν, συνήθως με φόντο κάποιο σούπερ μελό μουσικό «χαλί».
Μόνο που για την κυρία Τετιάνα τα πράγματα θα εξελίσσονταν χειρότερα από ό,τι και η ίδια φοβόταν τότε. Ναι, ο 41χρονος γιός της, ο Μικόλα που κανονικά ζούσε στην Πολωνία –με γυναίκα και παιδί –είχε ξεμείνει, λόγω της κηδείας του πατέρα του, στην εμπόλεμη Ουκρανία. Ο Ζελένσκι είχε πια επιβάλει στρατιωτικό νόμο, κανένας άντρας από 18 ως 60 ετών δεν μπορούσε να φύγει.
Από τότε ξεκίνησα και εγώ να παίρνω τις «ανταποκρίσεις» για την πορεία του Μικόλα. Ο Μικόλα που τής λέει όλο παράπονο στο τηλέφωνο «Με άφησες μόνο μου», ο Μικόλα σε στρατόπεδο εκπαίδευσης στα σύνορα με τη Λευκορωσία, τι θα γίνει με τον Μικόλα τώρα που Ρώσοι μπήκαν στο Λβιβ, ο Μικόλα που γιορτάζει τα 42α γενέθλιά του με τούρτα μέσα στο στρατόπεδο… Η ίδια τα Lexotanil τα έκοψε και πολλά βράδια έμενε ξάγρυπνη. Ένα πρωί την βρήκα δακρυσμένη στην κουζίνα: «Aν ήξερα ότι η ζωή ήταν πόσο σκληρή, δεν ξέρω αν θα είχα κάνει οικογένεια».
Ο τραυματισμός
Ολο αυτό το διάστημα έλεγα κάθε τόσο και στα δικά μου παιδιά τα νέα της κυρίας Τετιάνα. Για να θυμούνται ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία εξακολουθεί να μαίνεται και ότι έχει και ανθρώπινο πρόσωπο- ας έχει σταματήσει το πολύ hype στο TikTok.
Στενoχωρήθηκαν πολύ και τα δύο πολύ όταν πληροφορήθηκαν ότι πριν από δύο μήνες περίπου ο Μικόλα, ενώ συμμετείχε σε περισυλλογή σορών ουκρανών στρατιωτών, πάτησε νάρκη και τραυματίστηκε σοβαρά και στα δύο πόδια. Η μητέρα του έφυγε εσπευσμένα. Πάλεψε με νύχια και με δόντια να τον φέρουν σε νοσοκομείο κοντά στο σπίτι της στο Τερνόπιλ. Τα κατάφερε. Εμεινε κοντά του δύο εβδομάδες, με έπαιρνε κάποια βράδια στο Viber και μου μιλούσε. Υστερα ανέλαβε βάρδια η γυναίκα του Μικόλα που πήγε από την Πολωνία.
Όταν επέστρεψε, κατάχλωμη και ζαρωμένη, μου μίλησε για το μετατραυματικό σύνδρομο από το οποίο σίγουρα πάσχει ο Μικόλα (βλέπει εφιάλτες κτλ), για τα μπανταρισμένα πόδια του (τα ελληνικά της δεν τη βοηθούν και πολύ να μου εξηγήσει, «το ένα σε γύψο», «στο άλλο έχει πειραχτεί νεύρο»). Μου είπε και για τα καμιόνια που ξεφόρτωναν τους νεκρούς στρατιώτες στο νοσοκομείο: «Είναι κομμάτια…Οι μανάδες ψάχνουν πόδια και χέρια, δεν ξέρουν τι είναι του παιδιού τους και τι όχι».
Ο αγώνας για την απαλλαγή
Δύο εβδομάδες μετά ξανάφυγε για να προσπαθήσει να κάνει κάτι: «Να πάρω τον γιό μου από τον στρατό…Σεις είστε μάνα και καταλαβαίνετε». Την προειδοποίησα ότι μετά από τόσο καιρό οι αρχές θα είναι πια υποψιασμένες, ότι δεν θα «παίζουν» κόλπα. Η συγκάτοικός της εδώ, η κυρία Μαρία, Ουκρανή και αυτή– καμιά φορά την παίρνω στο τηλέφωνο για να ενημερωθώ για την Τετιάνα– μου έλεγε ότι οι γονείς εκεί μετέρχονται όλα τα μέσα. Έναν δεκαοκτάχρονο τον πάντρεψαν οι δικοί του –με το αζημίωτο βέβαια– με μια γιαγιά 80 χρονών. Για να πάρει απαλλαγή ως «προστάτης». Τώρα οι αρχές τούς τρέχουν όλους μαζί στο δικαστήριο (και τη γιαγιά).
Γύρισε, όπως το περίμενα, άπραγη. Μια σκιά του εαυτού της. Ο γιoς της βγήκε μεν από το νοσοκομείο. Δεν ξέρω όμως αν η ίδια εύχεται να γίνει καλά ή να χωλαίνει για πάντα. Την περασμένη Κυριακή μπήκε πάλι στο πούλμαν για Ουκρανία –δεν τη νοιάζει πια που χάνει μεροκάματα. Θέλει να είναι κοντά του, γιατί εντός των ημερών οι στρατιωτικοί ιατροί θα αποφανθούν αν είναι κατάλληλος να γυρίσει στον στρατό.
Χθες έκλεισαν δύο χρόνια από τη ρωσική εισβολή. Περιμένω την κυρία Τετιάνα να με πάρει στο Viber να μου πει τα τελευταία νέα. Παρά τις διαδηλώσεις και τον παγκόσμιο αποτροπιασμό για τον Αλεξέι Ναβάλνι, είδα στο δελτίο ειδήσεων τον Πούτιν να πετάει καμαρωτός με ένα υπερηχητικό Τupolev Tu-160M.
«Πότε θα τελειώσει ο πόλεμος, κυρία Λένα;» θα με ρωτήσει και πάλι όταν θα γυρίσει. Και εγώ πάλι θα την κοιτάξω αμήχανη. Δεν της έχω πει φυσικά αυτό που καμιά φορά σκέφτομαι. Οτι όσοι Ουκρανοί γιοί και αν χαθούν σε αυτόν τον πόλεμο, «το ζήτημα» όταν λυθεί, δεν θα λυθεί «επί του πεδίου». Οπως γράφει η Χίλαρι Μαντέλ στο «Γουλφ Χολ»: «Η μοίρα των λαών καθορίζεται έτσι, από δύο άντρες που μιλούν μέσα σε μικρά δωμάτια».