Σε μία από τις πρώτες ταινίες του, ο Γούντι Αλεν, μιλώντας με μια κοπέλα στη Νέα Υόρκη, της προτείνει να πάνε στο Βατικανό! Μα το Βατικανό είναι στη Ρώμη, του λέει εκείνη. Ναι, απαντά ο Γούντι Αλεν, αλλά είχε τόση επιτυχία, που άνοιξαν πρόσφατα ένα νέο και στη Νέα Υόρκη.
Ε, λοιπόν, να που η ιστορία (όπου η τέχνη προλαβαίνει την πραγματικότητα) επαναλαμβάνεται για άλλη μία φορά, καθώς άρχισαν τα τελευταία χρόνια να ξεφυτρώνουν Oktoberfest σε διάφορες πόλεις στη χώρα μας. Βέβαια, δεν μετακομίζει όλο το σκηνικό από το Μόναχο ούτε έρχονται εκατομμύρια επισκέπτες ούτε ακούγεται η παραδοσιακή γερμανική μουσική στα δικά μας. Είναι ωστόσο γιορτή της μπίρας και συνοδεύεται και από λουκάνικα.
Αλλά δεν είναι μόνο αυτό.
Τη Δευτέρα είδα σε μανάβικο κολοκύθες για το Halloween!
Ηδη το 2018 είχα γράψει στο Protagon για την έλευση του Halloween στην Ελλάδα. Τότε είχαν αρχίσει κάποια πάρτι σε μπαρ και λιγότερο σε σπίτια, αλλά χρόνο με τον χρόνο, το πράγμα δείχνει να εξαπλώνεται.
Βέβαια αυτή η πολιτισμική ώσμωση δεν είναι καθόλου καινούργια υπόθεση. Αντίθετα, από την αρχαία εποχή έχουμε πολλά παραδείγματα τέτοιας υιοθέτησης γιορτών και άλλων εθίμων από έναν πολιτισμό σε άλλον και από μία χώρα σε άλλη, που, βέβαια, μετασχηματίζονται με βάση τις συνθήκες κάθε εποχής.
Η επίδραση της εποχής φαίνεται ακόμα και μέσα από σχετικά αστεία. Ετσι, στην Αμερική, όπου τα παιδάκια κυκλοφορούν την ημέρα της γιορτής (31 Οκτωβρίου) ντυμένα με δρακουλιάρικες μεταμφιέσεις και παίρνουν από τα σπίτια γλυκά, πλέον υπάρχουν διάφορα αστεία ότι πλέον δεν θέλουν τα προσφερόμενα γλυκά επειδή έχουν ζάχαρη, λιπαρά ή γλουτένη (!), κάτι αδιανόητο, ακόμη και ως αστείο, 100 χρόνια πριν.
Πολιτισμική ώσμωση μετ’ εμποδίων
Τώρα, όμως, υπάρχουν και χειρότερα, που ξεπερνούν τις αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες. Το κύμα του δικαιωματισμού και της κουλτούρας της ακύρωσης που έχει ενσκήψει (μόνο) στις δυτικές κοινωνίες, φέρνει εμπόδια στη δημιουργική ανάμειξη πολιτισμικών στοιχείων από διάφορες κουλτούρες. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, χαρακτηριστικό είναι η κατηγορία της «πολιτισμικής ιδιοποίησης» (culture appropriation), που μας προέκυψε από τις διάφορες «μετα-αποικιακές μελέτες».
Για πολιτισμική ιδιοποίηση κατηγορούνται οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν στοιχεία από μια κουλτούρα που δεν είναι δική τους. Ιδιαίτερα, μάλιστα, αν εκπρόσωποι μιας πλειοψηφικής ομάδας χρησιμοποιούν πολιτισμικά στοιχεία μιας άλλης μειοψηφικής ομάδας ως κλισέ, χωρίς σεβασμό στην Ιστορία αυτής της μειονότητας.
Είναι φοβερό αν σκεφτεί κανείς πως αν επικρατούσαν τέτοιες ιδέες πιο παλιά, δεν θα είχε δημιουργηθεί ούτε ίχνος από όλη τη μουσική που κυριαρχεί σήμερα, αφού σημαντική πηγή της αποτέλεσε η μουσική των μαύρων σκλάβων της Αμερικής, την οποία συνέδεσαν δημιουργικά με άλλα μουσικά στοιχεία τόσοι και τόσοι εμπνευσμένοι δημιουργοί. Ή τα κλαρίνα που θεωρούνται ό,τι πιο ελληνικό και ξεσηκώνουν τόσο κόσμο και στις μέρες μας, προέρχονται από το κλαρινέτο του αυστριακού στρατού.
Αλλωστε, σιγά που το Halloween ή το Oktoberfest ήρθε στη χώρα μας με όλη την εσωτερική του παράδοση – ως απλά κλισέ έρχονται και διασκεδάζει ο κόσμος.
Δείτε λοιπόν την αντίθεση:
Το καλοκαίρι του 2022 διακόπηκε στη Βέρνη η συναυλία του ελβετικού γκρουπ Lauwarm σε ένα μπαρ, επειδή κάποιοι θαμώνες «αισθάνθηκαν άβολα» λόγω υποτιθέμενης (από αυτούς) πολιτισμικής ιδιοποίησης, επειδή τα μέλη του συγκροτήματος, ενώ ήταν λευκοί, έπαιζαν ρέγκε και είχαν κάνει τα μαλλιά τους ράστα.
Από την άλλη πλευρά, καλώντας τον κόσμο να συμμετάσχει στο Oktoberfest του Μονάχου, ένα κεντρικό site της γιορτής τόνιζε πως εκεί δεν μπαίνει ζήτημα «πολιτισμικής ιδιοποίησης» και καλούσε τον κόσμο να φορέσει τις παραδοσιακές βαυαρικές φορεσιές και να διασκεδάσει – πράγμα που πιστοποιούν οι αντίστοιχες φωτογραφίες τόσων επισκεπτών.
Αλλωστε το ίδιο βλέπει κανείς και στο φεστιβάλ του Εδιμβούργου, για παράδειγμα, όπου πολλοί ξένοι θα φορέσουν κιλτ. Και δεν δυσανασχετούν ούτε οι Βαυαροί ούτε οι Σκωτσέζοι όταν βλέπουν ξένους να φοράνε την παραδοσιακή ενδυμασία τους και να διασκεδάζουν με την παραδοσιακή μουσική τους.
Και γι’ αυτό οι γιορτές τους συγκεντρώνουν τόσο κόσμο – και εξαπλώνονται κιόλας.